Microsoft Word Sosial inkisaf?n t?min edilm?sinin regional aspektl?ri docx
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
109 müdafiəsini təkmilləşdirmək məqsədilə həssas qrupların ünvanlı sosial yardımla təmin olunması, əsas təhsil və səhiyyə xidmətləri ilə təminatın yaxşılaşdırılması, qaçqın və məcburi köçkünlərə yardım göstərilməsi üçün strateji məqsədlərin dəstəklənməsi istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərin təkmilləşdirilməsi məqsədəuyğundur. Azərbaycan Respublikasında pensiya və ünvanlı sosial yardım sahəsində, yəni sığorta olunanların fərdi uçotu və aztəminatlı təbəqənin ünvanlı sosial yardım alması üzrə aparılan islahatların dərinləşdirliməsi prioritet istiqamətlərdən biri olmalıdır. Fikrimizcə, bu istiqamətlərdə inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi əsas götürülməklə, mərhələlər üzrə müvafıq tədbirlər həyata keçirmək olar. Ölkədə davamlı sosial-iqtisadi inkişaf istiqamətində atılan addımların mühüm tərkib hissələrindən biri də təhsil sahəsində aparılan islahatlardır. Araşdırma göstərir ki, əhalinin təhsili ilə yoxsulluq riski arasında sıx əlaqə mövcuddur Yəni, təhsil səviyyəsi daha yüksək olduqda, ailənin yoxsullar kateqoriyasına aid edilməsi ehtimalı daha az olur. Ona görə də, keyfiyyətli təhsil almaq imkanının olması ə halinin həyat səviyyəsinə müsbət təsir edə biləcək bir amildir. Bu, qismən daha yaxşı təhsil alaniann əmək bazarında daha çox rəqabətə qabil olması ilə izah olunur. Qeyd olunanlan nəzərə aiaraq təhsil sahəsində islahatların keçirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu islahatlar nəticəsində insan inkişafının əsas göstəricilərindən olan əhalinin təhsil səviyyəsi yüksəlmiş, təhsil müəssisələrinin fəaiiyyətində, strukturunda və idarəetmə sistemində bir sıra əsaslı yeniliklər həyata keçirilməlidir. Məhz bu baxımdan ölkədə, o cümlədən regionlarda son illər ərzində yeni tipli məktəb-litsey və gimnaziyalar, müxtəlif təmayüllü məktəb və siniflər açılmışdır. Həmçinin, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə “Ümumtəhsil məktəblərinin maddi texniki bazasının möhkəmləndirilməsi haqqında” 2003-2007- ci illəri əhatə edən məqsədli proqram təsdiq edilmişdir. Dünya Bankının layihəsi çərçivəsində inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi nəzərə alınmaqla hazırda 20 nümunəvi ümumtəhsil məktəbində eksperiment aparılmaqdadır. 110 Ümumiyyətlə, təhsil sahəsində əsas gostəricilərin yaxşı olmasına baxmayaraq təhsilin keyfiyyəti ilə bağlı bir sıra məsələlərin həll olunmamış qalması təhsil sistemində müəyyən problemlər yaradır. Təhsilin bütün səviyyələrində, xüsusilə ibtidai və orta təhsildə təlim-tərbiyənin, ümumtəhsil və orta texniki-peşə müəssisələrində maddi-texniki bazanın qənaətbəxş olmaması, dərsliklərin və tədris ləvazimatlarının çatışmazlığı, mövcud məktəb proqramlarının və tədris materiallarının müasir və bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun gəlməməsi, təhsil və əmək bazarı arasında qeyri-mütənasib əlaqənin mövcudluğu göstərilən istiqamətlərdə işlərin gücləndirilməsini tələb edir. Hökumət təhsil sektorunda 1999-cu ildə təsdiq olunmuş Təhsil sahəsində slahat Proqramı, Təhsil Nazirliyi tərəfindən hazırlanmış Onillik Təhsil islahatı Strategiyasının layihəsi (2003-2013) və Təhsil Sektoru üzrə Siyasətə dair Hökumətin Məktubu əsasında sektor islahatları keçirməyi öhdəsinə götürmüşdür. Hökumət bu uzunmüddətli islahatların həyata keçirilməsinə köməklik göstərilməsi üçün Dünya Bankına müraciət etmişdir. slahat Proqramının əsas məqsədi sektor üzrə bir sıra mühüm məsələlərə diqqət yetirməkdir və bu zaman həmin məsələlərin bəziləri təhsilin keyfiyyətini yüksəltmək və bütövlükdə təhsil sektorunu yaranmaqda olan bazar iqtisadiyyatının və sosial şəraitin tələblərinə uyğunlaşdırmaq məqsədilə əlavə analitik fəaliyyət vasitəsilə öz əhəmiyyətlilik dərəcəsinə görə sıralanmalıdır Yerinə yetirilməkdə olan layihənin məqsədləri ölkədə təhsil alan bütün ş agirdlərin təlim nəticələrini bazar iqtisadiyyatının tələblərinə cavab verə biləcək səviyyəyə çatdırmaq və həmçinin, orta təhsilin səmərəliliyini artırmaqdır. Şübhəsiz ki, layihə üzrə nəzərdə tutulan tədbirlərin həyata keçirilməsi daha geniş əhali təbəqəsinə keyfiyyətli təhsilə əlyetərliliyə imkan yarada bilər. Bununla yanaşı, qeyd edilən proqramın səmərəli icrası üçün onun monitorinq sisteminin yaradılması və zəruriyyət yaranacaq təqdirdə isə onun təkmilləşdirilməsi üzrə hər il müəyyən korrektələrin edilməsi məqsədəuyğundur. 111 Qeyd olunanlarla əlaqədar yaxın illər ərzində təhsilin keyfiyyətinin yüksəl- dilməsi məqsədilə ə sas diqqət məktəblərin maddi-texniki bazasınm gücləndirilməsi, ölkənin regionlarında məktəblərin sayı, ştatı və kontingentinə yenidən baxılması, onun strukturunun yerli şəraitə uyğunlaşdırılması, müasir tədris planlanının tətbiq edilməsi və müəllimlərin ixtisasartırma sisteminin və pedaqoji fəaliyyətin effektivliyinin artırılması, bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun olaraq yeni təhsil texnologiyaların tətbiq edilməsi, ölkə əhalisinin və əmək bazarının tələbatlarına uyğun olaraq peşə-ixtisas təhsili müəssisələrinin strukturunun və tipinin dəyişdirilməsinə və eləcə də ölkə vətəndaşlarının xaricdə təhsil almaq imkanlrının əldə edilməsinə yönəldilməlidir. Bununla yanaşı, pullu və pulsuz ali təhsil müəssisələrinin nisbətini optimallaşdırılması, aztəminatlı təbəqənin pulsuz ali təhsil almaq imkanlarının artırılması və s. bu kimi məsələlər də diqqət mərkəzində olmalıdır. Fikrimizcə, Azərbaycan Respublikasında davamlı iqtisadi inkişafın təmin edilməsinin başlıca mənbələrindən birini təşkil edən təhsilin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün ölkədə bu sahənin keyfiyyətinin yüksəldilməsi ilə yanaşı, vətəndaşların xarici ölkələrin nüfuzlu müəssisələrində təhsil almasına zəruri şə raitin yaradılması da xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab H.Əliyev tərəfindən imzalanan “Neft və qaz gəlirlərinin idarə olunması üzrə uzunmüddətli strategiya”nın təsdiq edilməsi barədə” fərmana əsasən, məhz, ölkədə və xaricdə yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması və həmçinin, kadrların professionallıq səviyyəsinin artırılması məqsədi ilə Dövlət Neft Fondunun gəlirlərindən istifadə olunması nəzərdə tutulur . Qeyd olunanlarla yanaşı, digər bir vacib məsələyə də diqqət artırılmalıdır. Belə ki, müşahidələrə əsasən əhalinin müəyyən bir hissəsi maliyyə çətinlikləri ucbatından özünümüalicəyə və müalicəsiz keçinməyə üstünlük verir. Qeyd etmək lazımdır ki, ölkədə sosial problemlərin yaranmasının səbəblərindən biri də regionlarınn qeyri-bərabər inkişafıdır. Bir sıra səbəblər, xüsusilə 112 infrastrukturun lazımi səviyyədə qurulmaması müəssisələrin fəaliyyətinin bərpa edilməsini, yeni iş yerlərinin açılmasını, yerli sahibkarlığın inkişaf yolu ilə əhalinin həyat səviyyəsinin daha da yaxşılaşdırlmasına mane olur. Bu problemlərin həlli məqsədilə neft gəlirlərindən, investisiya-vergi siyasətindən geniş istifadə edilməsi məqsədəuyğundur. Eyni zamanda, ölkədə tibbi xidmətlərin istər keyfiyyətinin yüksəldilməsi, istərsə də əhatəliliyinin genişləndirilmasi baxımından icbari tibbi sığorta xidməti mexanizminin işlək vəziyyətə gətirilməsi də olduqca vacib məsələdir. Hazırda öz xalqına yüksək rifah şəraiti yaratmış bir çox avropa dövləti sosial dövlət sisteminə üstünlük verir və sosial siyasət mexanizmlərindən istifadə edərək cəmiyyətdə baş verə biləcək sosial-iqtisadi problemlərin qarşısını almağa çalışır. 113 Nəticə Araşdırmalar göstərir ki,cəmiyyətin sosial inkişafı,uğurlu sosial siyasətin həyata keçirilməsi ölkənin iqtisadi imkanlarından birbaşa asılıdır. qtisadi cəhətdən gücü olmayan dövlət əhalinin hərtərəfli sosial müdafiəsini təmin və təşkil edə bilməz.Ölkənin iqtisadi qüdrətinin artması əhalinin sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasında mühüm rol oynayır. qtisadiyyat sosial siyasətin qarşısına qoyulmuş məqsədlərə nail olmaq üçün bir vasitədir.Çünki iqtisadi inkişaf olmadan, yüksək iqtisadi göstəricilərə, nailiyyətlərə malik olmadan cəmiyyətin sosial siyasətini lazımi səviyyədə həyata keçirmək, bu sahədə istənilən nailiyyəti əldə etmək mümkün deyil. qtisadiyyatın yüksək inkişafı sosial siyasət sahəsində qarşıya qoyulmuş məqsədlərə nail olmağın əsasını təşkil edir.Beləliklə sosial siyasət iqtisadi artımı həm ləngidə, həm də stimullaşdıra bilər.Bundan əlavə əminliklə demək olar ki, sosial rifaha nail olmadan iqtisadi artıma nail olmaq mümkün deyil. Sosial siyasət özünün məqsədyönlü məzmunu, tənzimlənən sosial münasibətlərin təşkili, dövlətin fəaliyyətinin funksional əhəmiyyəti, həyata keçirilmə mexanizmi, sosial strukturların balanslaşdırılması və möhkəmləndirilməsi və s. bu kimi funksiyaları həyata keçirir. Bəşəriyyətin mütərəqqi inkişafı insanların sosial problemlərinin həllindən çox dərəcədə asılıdır.Belə ki,cəmiyyətin sosial durumu iqtisadi inkişafın nəticəsindən çox onun inkişafına təkan verən və ya ləngidən amilə çevrilmişdir.Bu bir daha göstərir ki, bu gün sosial problemlərin düzgün və səmərəli həll edilməsi aktual olmaqla yanaşı, həm də gələcək inkişaf üçün də əhəmiyyətlidir.Keçid iqtisadiyyatını nəzərə almaqla dövlətin sosial siyasətini müəyyənləşdirən amillər aşağıdakılardır; 114 -əhalinin həyat səviyyəsinin təmin edilməsi və yüksəldilməsi; -gəlirlərin əhalinin təminatında yaratdığı fərqlərin dərinləşməsinin qarşısının alınması; -aztəminatlılıq və kasıblıqla mübarizə; -inflyasiyanın məqbul səviyyəsinin saxlanılması; -büdcə təminatı sosial sahələrin iqtisadi səmərəliliyinin yüksəldilməsi; -istehlak malları və xidmətlər sahəsində milli istehsalçıların qorunması və onlara dövlət köməyi; -istehlak malları və xidmətlər istehsalına elmi-texniki dəstək və innovasiyanın təmin edilməsi. Qeyd etmək lazımdır ki, ailə gəlirlərindən asılı olmayaraq cəmiyyət üzvlərinə bərabər imkanların yaradılması, pulsuz təhsil, səhiyyə xidmətindən istifadə olunması, vətəndaşların hüquqlarının qorunması, əmək bazarının tənzimlənməsi, məşğulluq və işsizlik probleminin həlli və nəhayət ölkədə yoxsulluq səviyyəsinin həll edilməsi sosial yönümlü bazar iqtisadi sistemində sosial siyasətin əsasını təşkil edir. Çevik sosial siyasətin həyata keçirilməsində ən mühüm addımlardan biri də sosial siyasətin prinsiplərinin işlənilməsi və həyata keçirilməsi ola bilər.Bunlara ölkənin səhiyyə sisteminin möhkəmləndirilməsi;təhsilin səviyyəsinin yüksəldilməsi; məşğulluğun təmin edilməsi və s. aiddir. Qeyd etmək lazımdır ki, məşğulluq problemi ümumi məşğulluq siyasətinin tərkib hissəsidir və bazar iqtisadiyyatı şəraitində əmək sferasında yaranan disbalansların həlli ilə əlaqədar olaraq xüsusi məsələləri həll etməyə yönəldilmişdir.Onun əsas məqsədi işsizliyin sosial-iqtisadi xərclərinin minimuma endirilməsi və iş qüvvəsinin çevikliyinin və rəqabətə davamlılığının yüksəldilməsidir. Səhiyyə sahəsində dövlət siyasətinin başlıca məqsədi əhalinin sağlamlığının yaxşılaşdırılmasından, orta ömür müddətinin uzadılmasından, əhalinin bütün təbəqələrinin keyfiyyətli tibbi xidmətlə təmin edilməsindən, dövlətin maliyyə 115 imkanları çərçivəsində pulsuz səhiyyə xidmətlərinin genişləndirilməsi və onun keyfiyyətinin artırılması, ölkədə tibbi siğorta sisteminin yaradılmasından; əhalinin sosial cəhətdən ən aşağı təminatlı təbəqələrinə tibbi yardımın göstərilməsi ilə bağlı tədbirlər sisteminin hazırlanması və həyata keçirilməsindən ibarət olmalıdır. stifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısı: 1.Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası(Əsas Qanun), Bakı-2009 2.Azərbaycan Respublikasında “Əhalinin Məşğulluğu haqqında”qanun, Bakı-2014 3.Azərbaycan Respublikası”Əmək Pensiyaları haqqında”qanun.Baki-2006 4.Azərbaycan Respublikası”Sosial müavinətlər haqqında”qanun,Bakı-2006 5.”Azərbaycan Respublikasının Məşğulluq strategiyasının həyata keçirilməsi üzrə Dövlət Proqramı”.2011-2015 6.Azərbaycan Respublikasında “Vətəndaşların pensiya təminatı haqqında”qanun, Bakı-1992, №305 7.Azərbaycan Respublikasında “Əlillərin sosial müdafiəsi haqqında”qanun, Bakı- 1992 8.Azərbaycan Respublikasında “Minimum istehlak büdcəsi haqqında”qanun, Bakı- 1992 9.Azərbaycan Respublikasında”Yaşayış Minimumu haqqında”qanun,Baki-2004 10.Azərbaycan Respublikasında “Yaşayış Minimumu haqqqında”qanun, Bakı-2014 11.Azərbaycan Respublikasında “Vətəndaşların pul gəlirlərinin və əmanətlərinin indeksləşdirilməsi haqqında”qanun,Bakı-1992 12.Azərbaycan Respublikasında”Məzuniyyətlər haqqında”qanun,Bakı,1994 13.Abbasov A.F.” Sosial bazar iqtisadiyyatı”.Bakı-1998 14.Dövlət Statistika Komitəsinin göstəriciləri.Bakı-2014 15.Əliyev A.Ə.,Qasımov N.Ə. Azərbaycanda əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinin aktual problemləri.Bakı-2000 116 16.Əşrəfova R.S.”Əhalinin sosial müdafiəsinin yaxşılaşdırılmasında sosial .yardım sisteminin rolu” Himayədar jurnalı.Oktyabr 2005 17.Mehbalıyev S.S., skəndərov R.K.”Əmək bazarı və əhalinin sosial müdafiəsi”, Bakı-2002 18.Nağıyev Ə .T.,Mütəllimova V.A,Sosial inkişafın iqtisadi parametrləri”.Bakı,”Səda”-2003 19.Nağıyev Ə.T.,Mürşüdov R. .Sosial müdafiənin təkmilləşdirilməsinin əsas istiqamətləri,Bakı,”Səda - 2002 20.Nəsrullayev F.A. Məşğulluq və işsizlik.” qtisadi Nəzəriyyə”dərsliyi, Bakı-1999 21.Rəhmənov F.R. Sosial sfera keçid iqtisadiyyatı şəraitində,Bakı,Gənclik-2002 22.Səfərov S. Siyasət strategiyası,konseptual əsaslar.Bakı,Azərnəşr-2000 23.”Azərbaycan Respublikası Yoxsulluğun azaldılması və qtisadi nkişaf üzrə Dövlət Proqramı”. 2008-2015. 24.”Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”. 2004-2008. 25.” Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”Bakı 2009-2013. 26.Əlirzayev Ə.Q. Yoxsulluq problemi və onun Azərbaycanda həlli yolları, “Azərbaycan” qəzeti,Bakı-2001 27.Azərbaycan Respublikasının 2014-cü il və gələn 3 il üzrə iqtisadi və sosial inkişaf konsepsiyası və proqnoz göstəriciləri.Bakı, Avqust-2013 28.Azərbaycan Respublikasının 2014-cü ilin dövlət və icmal büdcələrinin layihələrinin təqdimatı.Bakı-2013 29.”2008-2015”-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azladılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı. 30.Rəcəbli.H”Azərbaycan Respublikasının sosial müdafiə sistemi”.Bakı-2012 117 31.Azərbaycan Respublikası prezidenti tərəfindən imzalanmış”Aztəminatlı ailələrə verilən müavinətlərin artırılması haqqında”sərəncam,Bakı-1996 32. qtisadi nəzəriyyə dərsliyi,T.S.Vəliyevin,Ə.P.Babayevin,M.X.Meybullayevin ümumi redaktəsi ilə.Bakı-1999 33.Quliyev C.B.”Müstəqillik illərində Azərbaycan Respublikasında əhalinin həyat səviyyəsinin dəyişilməsi meylləri və ona təsir edən amillərin qiymətləndirilməsi” qtisadiyyat,Humanitar və ictimai elmlər seriyası, Xəbərlər 1-2004 34.Nağıyev Ə.T.”Sosial iqtisadi inkişafın metodoloji aspektləri.Bakı-2002 35.Nağıyev Ə.T.,Mürşüdov R.T.”Sosial müdafiənin təkmilləşdirilməsinin əsas istiqamətləri”Bakı-2002 36.Quliyev C.B.Gənclərin peşə və ixtisas yiyələnmək imkanlarının genişləndirilməsi əmək bazarının formalaşmasında və tənzimlənməsində əsas şə rtidir/Azərbaycan gənclərinin mənəvi tərbiyəsinin aktual problemləri mövzusunda elmi-praktiki konfransda məruzələrin tezisləri.Bakı-2003 37.Muradov A.N.Həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasında təhsilin rolu//AMEA-nın Xəbərləri.Humanitar və ictimai elmlər seriyası(iqtisadiyyat).2006,№1 38.Timo Piiraynen.Azərbaycanda sosial iş Hissə 1:Sosial işin ə sasları.Bakı:Nurlan,2007 39.Ünvanlı sosial yardım:Ədalətlilik,bərabərlik və ünvanlılıq prinsipləri/ qtisadi tədqiqatlar mərkəzi.Bakı:CBS poluqraphic production,2006 40.Доклад о мировом развитии 2000/2001Наступление на бедность/Пер с англ .-М:Издательство»Весь мир»-2003 41.Экономика США.Учебник для вузов/Суняка-СПБ,:Питер,2003 42.K.Holden, K. Matthews, J.Thompson, “The UK Economy Today”, Manchester, Manchester University Press, 2004 43.N.G.Mankiw, “Principles of Macroeconomics”, Boston, Harvard University Press, 2012. 118 44.P.A. Lewis, “Economics as Social Theory and The New Economic Sociology”,London, Routledge, 2004 45.R.Stryker, “The Future of Socio- economics and Society for Advancement of Socio-economics”, New-York, Hollingsworth press, 2002 nternet resursları: 46. www.economy.gov.az 47. www.stat.gov.az 48. www.maliyye.gov.az 49. www.edu.gov.az 50.www.financialtimes.com 51.www.mlspp.gov.az 119 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|