Microsoft Word Shelale Nebiyeva doc
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
97
Təcrübə göstərir ki, ibtidai sinif şagirdlərinə dilin qrammatikasından daha çox onun poetikasını öyrətmək lazımdır. Poetika isə obrazlı sözün qavranılması ilə bağlıdır. Biz sözün ifadə etdiyi poetik mənanı şagirdə çatdırmaqla onların bədii təfəkkürünün inkişafına təkan vermiş olarıq. Bu məqsədlə nankorun aqibəti (IV sinif) mətnidəki obrazlı sözləri şagirdlərə seçdirmək qərarına gəldik. Əvvəlcə, obrazlı söz anlayışını başa saldıq. Bu, xeyli çətin, amma çox maraqlı oldu. Dərsin sonuna qədər xeyli ifadə seçsək də işi sona çatdıra bilmədik. Onun evdə davam etdirilməsini tapşırdıq. Məqsədimiz valideynləri də bu işə cəlb etmək idi. Nəticədə çox böyük bir siyahı alındı: 1) Beş tümənə anasının əlini də, dilini də kəsmək; 2. Əli gətirmək; 3) Özünə yer vermək; 4) Ayağını qazmaq; 5) Şirin dili işə salmaq; 6) Çörəyi dizinin üstündə olmaq; 7) Qurdgöz cavan; 8) Üstünə ayaq açmaq; 9) Çörək itirmək; 10) Sabahına arxalanmaq; 11) Altdan-altdan iş görmək; 12) Işi düz gətirmək; 13) Qızıl-gümüş gözünü tutmaq; 14) Ağlı başından çıxmaq; 15) Insanlığı tapdamaq; (62, 119) Sözlər seçilib qurtardıqdan sonra obrazlı sözlərin əsl mahiyyətini aşkara çıxarmaq üçün şagirdlərə belə bir tapşırıq veririk: Bu söz birləşmələrinin həqiqi mənası necə ola bilər, onları daha hansı məcazi ifadələrlə əvəz etmək olar?
98
yarandı. Belə bir cəhəti qeyd etməyə ehtiyac var. Şagirdlər bu işə son dərəcə maraq göstərir, yalnız dərsdə deyil tənəffüsdə də mübahisə edir, yeni-yeni ifadələr tapırdılar. Bu toplanan sözlərdən istifadə edərək belə bir cədvəl düzəltdik.
Beş tümənə anasının əlini də kəsərmiş, dilini də Anasının əlini və dilini kəsib cibindəki beş tüməni götürərmiş Pulgir, var-dövlət hərisi
Elə ki, əli gətirir... 1. Əli ilə pul qazanırmış. 2. Bəxti gətirib çoxlu pul qazanır Uğur qazanmaq, müvəffəqiyyət əldə etmək. Çoxlu dövlətə çatmaq Özünə yer eləyir... Özünə yataq alır, özünə ev alır Vəzifə qazanır, hörmət qazanır, üzə çıxır, özünə gün ağlayır Başlayır eloğlusunun ayağının altını qazmağa Bellə hər gün onun ayağının altını qazır
Onun əleyhinə iş aparır, haqqında söz-söhbət yaradır, onun düşmənləri ilə dostluq edir Şirin dili... Dilini yesən şirin dadar
Yalançı sözlər danışır. yaltaqlanır Çörəyi dizinin üstündə olan Çörəyi dizinin üstündə saxlayır Satqınlıq edir. Dosta xəyanət edir. Duz- çörəyi itirir
99
Qurdgöz cavan Gözləri canavar (qurd) gözünə oxşayırmış Bic, hiyləgər, namərd, yağı, tamahkar, başqasının malına göz dikən Üstünə ayaq alır
üstünə qoyur
Namərdlik edir. Dostunu saymır Çörək itirmə Əlindən çörəyini salıb itirmə Yaxşılıq itirir. Yaxşılığa qarşı pislik edir Sabahına arxalanma Səhərin açılmasına güvənir Arxası var. Gələcəyi parlaqdır Altdan-altdan işini görür Köynəiyinin altında iş görmək Gizlin iş görmək. Arxadan vurmaq Işi düz gətirmir Iş görəndə əyilir Işi alınmır. Iş görə bilmir. Pul qazanmır. Qızıl-gümüş gözünü tutub Gözlərini qızıl və gümüş doldurub, heç nə görmür Pullandığı üçün harınlayır, heç kəsi saymır Ağlı başından çıxıb Başından nə isə uçub gedib Səfehləyib, çaşıb Insanlığı tapdayan Qarşısına çıxan adamların üstündən yeriyib gedən Insanları təhqir edib. Adamı adam yerinə qoymayıb Cədvəli lövhədə yapışdırırıq. Hər kəs özünün “kəşf” etdiyi ifadələri cədvəldə tapanda sevinc hissi keçirir, yaradıcılığına, tədqiqatçılığına inanır, əlbəttə, buradan daha əhəmiyyətlisi o idi ki, uşaqlar öz yoldaşlarının “kəşf”lərini nəzərdən keçirdikçə sözün onun niyə ağlına gəlmədiyinə
100
təəssüflənir, özünü gələcək dərslərə daha ciddi hazırlamaq qərarına gəlirdi. Fikrimizcə, III və IV siniflərdə bu cür tədqiqat xarakterli dərsləri rübdə 1 və ya 2 dəfə keçirmək olar. (62, 120) Yazı mədəniyyətini inkişaf etdirmək üçün onu illərlə təkmilləşdirmək lazımdır. Şagirdə yazının sirrini başa salmaqdan ötrü redaktə etmək bacarıqları da açılamaq zəruridir. Bakının 13 saylı məktəbində müəllim işləyərkən belə təcrübələrdən istifadə edərək maraqlı nəticələr əldə etdim. IV sinfin dərsliyində bir nümunəni götürdüm və cümlələrin üzərində özüm redaktə işi apardım. Redaktənin nəticələrini cədvəl şəklində uşaqlara təqdim etdim. Məqsədim onlara redaktənin sirrini öyrətmək, məna dəyişməmək şərti ilə sözləri ixtisar edib, cümləni lakonik şəklə salmağın yollarını dərk etdirmək idi. Həmin cədvəl belə idi:
Onlar
şərt qoymuşdular ki, hər nə tapsalar bir yerdə yesinlər Onlar şərtləşmişdilər ki, tapdıqlarını bir yerdə bölüşdürüb yesinlər №1
№2 Bir gün şir bir öküzə, canavar bir qoyuna, tülkü isə bir toyuğa rast gəldi
Bir gün onlar öküzə, qoyuna və toyuğa rast gəldilər №1
№2 - Şir ağa, öküz sənin, çünki sən Şir ağa, hamıdan böyüksən, öküz №1
№2 Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|