Microsoft Word shahmarova aliya doc
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kassa əm əliyyatları
18
broker fırmaları əksər hallarda sövdələşmələr vaxtı zamin rolunda çıxış edir, alıcılara kredit verirlər. Bazar iqtisadiyyatı sistemində bazar subyektlərindən biri də dilerdir. Broker kimi diler də bazarda alıcılarla satıcılar arasında dəllallıq, vasitəçilik edirlər. Onlar da broker kimi fond birjasının üzvü, eyni zamanda bazarda yeri olmalıdır. Lakin onların yerinə yetirdiyi vəzifələr və fəaliyyət dairəsi bir- birindən fərqlənir. Əgər broker alqı-satqıda yalnız vasitəçilik edir və buna görə də haqq alırsa, diler həm də sonradan daha baha satmaq məqsədilə qiymətli kağızlar alır. Bundan əlavə dilerlər bir-biri ilə, brokerlərlə, bilavasitə alıcılar və ya satıcılarla sövdələşməyə girə bilərlər. Bəzi hallarda ayrı-ayrı kommersiya bankları da diler simasında çıxış edə bilərlər. Brokerlər kimi əmtəələrin reallaşmasının sürətlənməsində dilerlərin də xüsusi rolları vardır. Dünya təcrübəsinin inkişafı birja əqdlərinin əsas tipləri kimi aşağıdakıları müəyyən etmişdir: - əmtəə (daha doğrusu, onun nümunələri) təqdim olunmaqla edilən əqdlər; - fərdi forvard əqdləri; -
- opsion əqdləri; Birja əqdləri əmtəə və fond aktivləri üzrə bağlanır. Əqdin bağlanılması qaydası birjanın özü tərəfındən müəyyən edilir. Birja əqdləri qaydalarının ümumi tələblərinə əqdin yazılı şəkildə bağlanılması tələbi aiddir. Standart alqı-satqı müqaviləsində malın təqdim edilməsi tarixi, birja ə mtəəsinin miqdarı, keyfıyyət göstəriciləri, tipi və növü, ödəmənin vaxtı, həcmi və forması, təqdim edilmənin şərtləri və tərəflərin məsuliyyəti əks olunur. Bununla belə, forvard kontraktları əmtəənin gələcəkdə təqdim edilməsinə dair fərdi öhdəliklərilə seçilir. Bu cür birja əməliyyatı üzrə sifarişdə əmtəənin dəqiq adı, əqdin növü (alqı, satqı), əqd üçün təklif olunan qiymətli kağızların miqdarı, əqdin keçirilməli olduğu qiymət, əqdin müddəti (bu gün, həftənin yaxud ayın sonuna qədər) və növü göstərilməlidir. Birja əməliyyatları bir sıra fərqləndirici xüsusiyyətlərə malikdirlər. Onlar: -
19
- birja əmtəələri üzrə standart kütlələr (partiyalar, lotlar, dəstlər) keçirilir; - əmtəənin özü birjada olmadıqda onun təsviri üzrə keçirilir; - daimi keçirilir; - aşkar keçirilir; - qiymətqoyma sərbəstdir; - dövlət tərəfindən birbaşa tənzimlənir; - vasitəçilər tərəfindən keçirilir; -
-
-
Bununla birja əməliyyatlarının (fəaliyyətinin, işinin) keçirilməsinin aşağıdakı prinsipləri müəyyən olunur: - vasitəçi (broker) ilə müştəri arasında şəxsi etibar; - aşkarlıq; -
-
Birja əməliyyatlarının mühüm tərkib hissələrindən biri listinqdir. Listinq - qiymətli kağızların fond birjasının xüsusi qiymətləndirmə siyahısına (listinə) daxil edilməsidir. Listə daxil olunan qiymətli kağızlar satışa buraxılır. Qiymətli kağızların rəsmi listə daxil edilməsinin müsbət cəhətləri ilə yanaşı qeydiyyat və dövri (qiymətli kağızların siyahısının lazımi vəziyyətdə saxlanılması üzrə) rüsumların ödənilməsi ilə bağlı əlavə xərclərin edilməsi, həmçinin emitentin durumu haqqında informasiyanın açıqlanması zərurəti kimi məqamlar da mövcuddur. Birja satışına buraxıldıqdan sonra qiymətli kağızların qiymətləndirilməsi (kotirovkası) keçirilir. Birja qiymətləndirilməsi (kotirovkası) birjanın hər iş güııü ə rzində birja satışları prosesində qiymətlərin müəyyən edilməsi və onların birja bülletenində (qiymətləndirmə listində) dərc olunmasını bildirir. Qiymətləndirmə (kotirovka) zamanı satıcı və alıcının qiymətləri elan olunur. Qiymətləndirmə listində bir sıra rekvizitlər göstərilir. Göstəricilər birjada qeydə alınmış son əqdin əsasında ə ks olunur. 20
Müasir birja açıq təsisat olduğundan burada keçirilən bütün əməliyyatlar (əqdlər) açıq şəkildə edilir və məxfı ola bilməz. Birjanın iş vaxtının hər bir anında birjada qeydiyyatdan keçmiş qiymətli kağızların cari qiymətləri haqqında məlumat almaq olar. Bütün birja əməliyyatları ödəmə şərtlərinə görə kassa və müddətli ə məliyyatlara ayrılır. Kassa əməliyyatları əsasən investisiyaların edilməsi ilə əlaqədardır. Kassa ə məliyyatlarında qiymətli kağızların ödənilməsi əqd bağlanan kimi dərhal edilir. Ə slində isə, dünya təcrübəsində kassa əməliyyatları üzrə hesablaşmanın əqd günündə edilməsi qaydası qəbul olunub. Çox vaxt hesablaşma əqddən sonra ikinci, üçüncü yaxud beşinci iş günü (əqd günü hesaba alınmır) keçirilir. Müddətli əməliyyatlar üzrə isə hesablaşmalar tərəflərin əvvəlcədən müəyyən etdiyi müddətdən sonra əqd bağlanan ana olan məzənnə ilə keçirilir. Deməli, müddətli əqdlər üzrə kontraktın bağlanıldığı, qiymətin müəyyən edildiyi, hesablaşmanın aparılacağı müddətlər əvvəlcədən dəqiq müəyyən olunur. Müddətli ə qdlər üzrə hesablaşmalar ya ayın ortasında (buna per medio deyilir), ya da ayın sonunuda (per ultimo) keçirilir. Müddətli əməliyyatların növləri kimi füçers və opsionlar geniş yayılmışdır. Füçers əməliyyatları satıcı və alıcı arasında bağlanan, gələcəkdə müəyyən müddət ərzində əvvəlcədən qəti müəyyən edilmiş məzənnə ilə qiymətli kağızların müəyyən miqdarını müvafıq olaraq satmaq və almaq öhdəlikli, standart müddətli müqavilədir.
alıcıya müəyyən müddət ərzində müəyyən qiymətlə əmtəənin standart miqdarını almaq hüququ, satıcıya isə satmaq hüququ verən əqddir. Müddətli əməliyyatların qəti, şərtli və uzadılmış növləri məlumdur. Qəti əqdlərin iştirakçıları qiymətli kağızların müəyyən edilmiş müddətdə çatdırılması (satıcınm öhdəliyi) və alqısı (alıcının öhdəliyi) üzrə öhdəliklər götürür və şərtlər dəyişdirilə bilməz. Şərtli əqdlər zamanı iştirakçılardan biri digərinə müəyyən mükafat ödəməklə öz öhdəliklərdən imtina etmək hüququna malikdir. Əsas məqsəd məzənnə tərəddüdləri nəticəsindəki itkiləri məhdudlaşdırmaqdır. Əqd şərtlərinin hansı Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|