Microsoft Word shahmarova aliya doc

39 

 

Fond  birjası  əmtəə  birjasından  ticarət  alətlərinə  varis  olaraq,  çox  qısa  bir 

zamanda  çatıb  onu  keçə  bildi.  XIX  əsrin  ikinci  yarısında  başlamış  biznesin  bütün 

formalarının  səhmdar  formasına  olan  kütləvi  keçid,  bütün  birja  dünyasında  ona 

birincilik statusunu qazandırdı. Bu andan etibarən birja ölkənin iqtisadi artımında əsas 

rollardan birini oynamağa başladı. 

Fond  birjalarının  sonrakı  inkişafı  özünün  təsir  dairəsinin  genişləndirilməsi  yolu 

ilə getməyə başladı.  Tədricən ilk plana iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrin birjaları 

ilk  plana  keçməyə  başladı.     Bu  birjalarda  o  şirkətlərin  səhmləri  möhkəmlənib  qala 

bildilər  ki,  onlar  özlərinin  maliyyə  əməliyyatlarını  ümummilli  səviyyəyə  çatdıra 

bilmişdilər. 

Fond  birjalarının  möhkəmlənməsi  ilə  yanaşı  birja  mexanizmi  də  dəyişməyə 

başladı.  lk əvvəllər sövdələşmə bağlamaq üçün iki tacirin görüş yeri olan birja, bu cür 

sövdələşmələrin bağlanılması üçün şəratinin yaradılmasından başqa heç bir funksiyanı 

yerinə yetirmirdi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sövdələşmələrin  sayının  artması  ilə  birja  artıq  fiziki  cəhətdən  bütün  mal  və  ya 

qiymətlikağızları  alıb-satanları  özündə  yerləşdirə  bilmirdi.  Öz  üzərinə  birja 

ə

məliyyatlarını  keçirməyi  öhdəsinə  götürənlər  vasitəçiyə  (intermediary)  çevrilirdilər. 

Ayrıca  götürülmüş  fond  sövdələşməsində  artıq  üç  tərəf  çıxış  edirdi:  satıcı,  alıcı  və 

---

40 

 

vasitəçi.  lkin mərhələdə model çox sadə idi – bir vasitəçi satıcını alıcı ilə uzlaşdırırdı. 

Fond əməliyyatlarının miqyasının artımı zamanı model bir qədər mürəkkəbləşir: вurada 

vasitəçilərin  sayı  artıq  ikidir.  Alıcı  onlardan  birinə  müraciət  edir,  satıcı  isə  -  ikinciyə, 

özü də onların eyni olma ehtimalı çox az idi. Fond əməliyyatlarının intensivliyinin daha 

da  artması  ilə  hələ  XIX  əsrdə  tanınan  model  yaranmışdı:  artıq  vasitəçilərin  özlərinin 

köməyə  ehtiyacı  vardır,  və  onların  arasında  daha  birisi  də  meydana  çıxır.  Onu 

«mərkəzi», onun tərəf-müqabillərini isə - «sağ-sol kənar» vasitəçi adlandıraq. XX əsrdə 

birjalar daha da məşhur olmağa başladılar, məsələn, o zaman ABŞ-ın əhalisinin 50 %-

dən çoxu sövdələşmələrdə iştirak edirdilər. Fond birjası artıq şaxələmiş sövdələşmələrə 

xidmət  şəbəkəsinə    malik  idi  ki,  artıq  burada  çox  da  böyük  olmayan  kapitalla 

sövdələşməni həyata keçirmək xeyli sadə prosedura çevrilmişdi, baxmayaraq ki,  bu cür 

sövdələşmələr vasitəçilərin çoxsaylı olması səbəbindən hələ də baha başa gəlirdilər. 

 Ciddi  rəqabət  və  nternet-texnologiyaların  inkişafı  sövdələşmələrin  texniki  və 

hüquqi  tərəflərini  xeyli  sadələşdirdi.  Artıq  baş  vermiş  kompüter  inqilabının  arxasınca 

birja işinin inqilabı qədəm qoydu.  

 

 

 

 

 

 

 

 

Burada  həmçinin  mərkəzi  informasiya  həlqəsi  səpələnərək  cəmləşmişdi.  Artıq 

iştirakçılar  sövdələşmələrə  daha  böyük  müstəqilliklə  daxil  olur,  bu  zaman  ölkələrin, 

iqtisadi  ittifaqların  və  əvvəllər  çox  nüfuzlu  olan  birjaların  sərhədlərini  vurub 

keçirlər. Artıq birjanın hollunun anfiladaları arasında çoxsaatlı dayanmalara, sadə klerk 

qarşısında yaltaqlanmağa və ona yalvarmağa, çoxlu sayda razılıqların əldə olunmasına, 

«gözü  yumulu»  satış  etməyə  ehtijac  qalmamışdır.  nvestor  öz  brokerinə  əmr  verərkən 

ə

vvəllər  olduğu  kimi  ən  yaxşı  halda  NEW  YORK  WALL  STREET  JOURNAL 

qəzetinin  məlumatlarından,  ən  pis  halda  isə  şaiyələrdən  istifadə  etmir.  Bütün  bunları 

---

41 

 

nternet,  sağlam  rəqabət,  yeni  texnologiyalar  və  elm  dəyişdirdi.  Bazar,  ən  iri  birja 

oyunçularının egoistik maraqlarını dəf edərək özü-özünü sazlayır. Hamının istifadə edə 

bildiyi  bu virtual birja, əvvəllər  ayrı-ayrı ölkədə və  yaxud hətta  kontinentlərdə böhran 

yaratmaq  qadirində  olan  istənilən  hər  hansı  bir  maliyyə  akulasından  da  güclü  olur. 

Çoxmilyonlu  səhm  sahiblərinin  məcmu  əqli  məhz  orta,  ağıl  cəhətdən  daha  fəal  olan 

təbəqənin rifah halını təmin eləyir. 

XX  əsrin  təxminən  50-60-cı  illərində  əvvəl  həvəskarlar,  sonralar  isə  birja 

ittifaqının  mütərəqqi  hissəsi  ona  diqqət  yetirməyə  başladı  ki,  bu  və  digər  maliyyə 

aktivinə olan qiymət xaotik olaraq deyil,  müəyyən qanunauyğunluqlara əsasən dəyişir. 

Demək  olar  ki,  hər  yerdə  treyderlər  qiymətləri  koordinat  xətlərinin  üzərinə 

keçirməyə  başladılar  və  alınan  qrafikləri  təhlil  etməyə  cəhd  göstərdilər.   

Beləliklə, birja ticarətində Yeni Era – Texniki Təhlil Erası başlandı. 

Тех

niki  təhlil пonu  nəzərdə tutur  ki, bazar  haqqında və  onun  gələcək 

dəyişkənlikləri üzrə bütün informasiya qiymətdə artıq mövcuddur.  

Qiymətə  təsir  göstərən  istinilən  amil  -  iqtisadi,  siyasi  və  ya  psixoloji  –  artıq 

bazar tərəfindən nəzərə alınmışdır və qiymətə daxil edilmişdir. Texniki təhlil 

üçün ilkin rəqəmlər – birja qiymətləridir (müəyyən vaxt dövrü ərzində yuxarı və aşağı 

qiymət,  açılış  və  bağlanış  qiyməti  və  əməliyyatların  həcmləri).  Texniki  təhlilin  aləti 

qrafikdir, onun dili isə - statistika. Demək olar ki, texniki təhlil - əvvəlki kotirovkaların 

(qiymətləndirmələrin)  riyazi-statistik  təhlili  nəticəsində  sonrakı  qiymətlərin 

proqnozlaşdırılmasıdır.  

Birja  işinə  bu  cür  yanaşma  yeni  və  cəlbedici  idi.  Demək  olar  ki,  bir  neçə  il 

ə

rzində texniki təhlil «ekzotik alətdən» elmi metoda kimi bir yol keçmişdir.  ndi, yəqin 

ki,  birjanı  qiymətlərin  dəyişməsi  qrafikisiz,  texniki  təhlili   Support və Resistance 

xəttlərisiz təsəvvür etmək çox çətindir.   

Maliyyə aktivlərinin idarəedən və yaxud sadəcə treyder peşəsi artıq adi bir sənət 

deyildir.  Satışın  nəticələri  birja  sövdələşməsi  iştirakçılarının  maliyyə  potensialından 

deyil,  daha  çox  hadisələri  düzgün  şərh  etmək  bacarığından  asılıdır. Fərdililik,  analitik 

ağıl, cəld münasibət göstərmə bacarığı və s.  daha böyük rol oynamağa başlamışdır.   

 

 

---