Microsoft Word shahmarova aliya doc
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
7
vurulmuşdur. Kontraktların sahibi öz evini tacirlərin toplandığı yer üçün vermiş və zaman keçdikcə bu proses satışin bir forması kimi təşəkkül tapmışdır. Birja dedikdə sözün tam mənasında təşkilati cəhətdən xüsusi qaydada formalaşmış, müəyyən əmtəələrlə sövdələşmələr aparan bazar başa düşülür. Birja - ə mtəələrin, xammalın, qiymətli kağızların satışı ilə məşğul olan vaxtaşırı fəaliyyət göstərən topdan bazardır. Onlar bazar iqtisadiyyatının iqtisadi aləti rolunu yerinə yetirir və əmtəələrin, xammalın, qiymətli kağızların alışı və satışında azad bazar münasibətlərini formalaşdırır. Ümumiyyətlə isə ilkin olaraq təşəkkül tapmış birjalar üçün mehmanxanalar və çayxanalar xarakterik olmuşdur. Sonralar isə birjalar üçün daimi yer olaraq xüsusi binalar seçilmişdir. Satışin təşkili ilə bağlı ərazinin sadəcə olaraq dəyişdirilməsi hələ heç nəyi həll etmir. Əsas ınəsələ satış prosesinin həyata keçirilmə qaydasında əhəmiyyətli dəyişikliklərin həyata keçirilməsidir. stənilən satış əməliyyatında müəyyən əmtəə növü üzrə tələb və təklifin uyğunlaşdırılması və bu uyğunluqların həyata keçirilməsi funksiyaları yerinə yetirilir. Bunlar isə bazar münasibətlərinin inkişaf səviyyəsi ilə xarakterizə olunur. Karvan və səyyari satışlə müşaiyət olunan alqı-satqı əməliyyatı bazarın yaradılması ilə bağlıdır. Bu zaman satış prosesləri elementar qaydalarla təşkil edilir. Belə ki, satıcı oturaq halda alıcı gözləyir. Bu satış prosesində tələb (alıcı) təklifı axtarır. Karvan satışinin epizodik qaydada həyata keçirilməsi uzunmüddətli bir prosesdir. Satışin yarmarka tipi də mövcuddur. Bu zaman təklif tələbi duya bilir və ixtisaslaşmış satıcılar alıcıların axtarılmasnı sürətləndirir. Satış yarmarkalarınn özünəməxsus cəhətləri vardır. Burada satış əməliyyatlarının sürətlənməsinə cəhd göstərilir. Bu prosesdə yarmarka öz fəaliyyətini birjalara keçirməyə başlayır. Birjalar aşağıdakı xüsusiyyətləri ilə fərqlənir: - Tələb və təklifin ani olaraq qarşılaşması; - Birja iştirakçılarının rolunun dəyişdirilməsi; - Alqı-satqı əməliyyatlarının həcminin kəskin şəkildə artması; Qeyd etdiyimiz kimi, birja təşkil olunmuş bazarın ən geniş yayılmış 8
növlərindən biridir. Əmtəə bazarı adlanan müəyyən ərazilərdə təşkil edilir və satış ə məliyyatlarnı həyata keçirmək üçün həmin əraziyə alıcılar və satıcılar toplanır. Bu prosesdə satış qaydalarına əməl olunur və alqı-satqı əməliyyatlarının təşkilinə xüsusi fıkir verilir. Bazar növləri aşağıdakı əlamətlər üzrə xarakterizə edilir: -
-
-
-
Bu cür təşkil edilmiş bazarın elementləri hələ qədim dövrlərdə müşahidə edilməyə başlamışdır. Qədim Romada satışçilərin toplantısı keçirilirdi və həmin yığıncaq “merkatorum kollegiyası” adlandırıldı. Alqı-satqı, yəni satış bazarının təşkil olunduğu həmin əraziyə vendaliya və ya zirvə forması da deyilirdi. Burada ə mtəə bölgüsü deyilən mərkəz yerləşmişdi. Bu proses Roma imperiyasının son dövrlərinə qədər davam etmişdir. Əmtəələrin bölgü mərkəzləri barter əməliyyatları aparmaqla yanaşı dəyəri pulla ödənilən alqı-satqı müqavilələri də bağlayırdılar. Hesablaşmaların müddəti qurtardıqda yenidən müqavilələr bağlanılır və onun müddəti uzadılırdı. Bu praktikanı indiki birjaların təsərrüfat fəaliyyətində də müşahidə etmək olar. Birjalar Avropada ilkin kapital yığımı və onun təmərküzləşməsi dövründə yaradılmışdır. Bir sıra məlumatlara görə ilkin birjalar taliyada (Venesiya, Genua, Florensiya) meydana gəlmişdir. Birjaların meydana gəlməsi iri manufakturaların yaradılması və beynəlxalq satışin inkişafı ilə əlaqədardır. 1531-ci ildə Antverpen birjaları fəaliyyət göstərmişdir. Müasir iqtisadçılar bu birjaları “nəhayətsiz-sonsuz yarmarkalar” adlandırırdılar. Antverpen birjasını ilk beynəlxalq birjalar sırasına aid edirlər. Həmin beynəlxalq birjaların satış əməliyyatlarında Avropanın əksər ölkələrinin tacirləri və əmtəə istehsalçıları iştirak edirlər. Bu birjalar xüsusi ərazilərə və məkanlara malik olur. Həmin birjaların giriş hissəsinə latın dilində aşağıdakı sözlər yazılmışdır: ”Bütün xalqların satış adamları üçün”. Tarixə müraciət etsək, görərik ki, 1549-cu ildə Fransanın Lion və Tuluza 9
şə hərlərində, sonralar isə 1556-cı ildə Londonda birjalar yaranmışdır. ABŞ-da ilk birjanın yaranması isə 1848-ci ildə Çikaqo birjalarının fəaliyyəti ilə bağlıdır. 1608-ci ildə yaranmış Amsterdam əmtəə birjasının mühüm əhəmiyyəti vardır. Tarixi araşdırmalar göstərir ki, Amsterdam birjasında ilk dəfə olaraq əmtəələrin nümunələri üzrə satış həyata keçirilmişdir. Sonralar isə həmin birjanın fəaliyyətində əmtəələr üçün orta keyfıyyət norması da müəyyənləşdirilmişdir. Birjalarda ayrı-ayrı məhsulların iri partiyalarla nümayiş etdirilməsi satışin səmərəli həyata keçirilməsinə imkan verməmişdir. Amsterdam birjaları qiymətli kağızlarla aparılan əməliyyatlar baxımından birinci birjalar hesab edilir. Bu birjalarda satış Hollandiyanın, ngiltərənin, Portuqaliyanın dövriyyə istiqrazları, Hollandiya və Britaniyanın Ost- ndiya və sonralar Vest- ndiya satış şirkətlərinin səhmləri ilə həyata keçirilirdi. Bu birjalarda 44 adda qiymətli kağızlardan istifadə edilirdi. Təxminən 1917-1920-ci illərdən etibarən bu birjalarda qiymətli kağızların alqı- satqısı üzrə əməliyyatlar geniş yayılmağa başlamışdır. Sonralar bu fəaliyyət ə mtəələrlə əməliyyatlar üzrə həyata keçirildi. XVIII əsrdə birjalar aşağı səviyyədə inkişaf etdirilirdi və səmərəsiz fəaliyyət göstərirdilər. Onlar əsasən dəniz kənarında yerləşdirilirdi və burada iri beynəlxalq satış əməliyyatları aprılırdı. lk dövrlərdə yaranmış birjalarda real əmtəələrə daha çox üstünlük verilirdi. Buna da real əmtəə birjaları deyilirdi. Həmin birjalar bilavasitə satışin tələbatına xidmət edirdi. Birja satışinin iştirakçıları haqqında müxtəlif ölkələrdə müxtəlif cür yanaşmalar mövcud olmuşdur. Bu yanaşmada birjalar iki növ müxtəlifliyi ilə fərqləndirilirdi: açıq və qapalı birjalar. Açıq birjalarda satış bilavasitə təsərrüfat münasibətlərinin iştirakçılarının özləri vasitəsilə həyata keçirilir. Bu zaman real əmtəələrin satıcıları və alıcıları bu və ya digər satış imkanlarına malik olurlar. Alqı-satqı əməliyyatlarının həcminin artırılması ilə əlaqədar ixtisaslaşdırılmış iştirakçıların cəlb edilməsinin zəruriliyi də meydana çıxır. Bu isə satıcılara və ahcılara əməliyyatların həyata keçirilməsi zamanı vaxt itkisinin qarşısını almağa imkan verir. Keçid dövründə əksər hallarda qarışıq tipli açıq birjalar da fəaliyyət
Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|