Microsoft Word shahmarova aliya doc
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Regional birjalar
- Birja əqdl əri
15
orada valyuta, satış və vergi rejimində məhdudiyyətlər nəzərdə tutulmasın. Bu isə xarici istirakçıların birja satışində fəaliyyət göstərməsinə, birja əməliyyatları zamanı ə ldə edilən məhsulların digər bazarlara sərbəst şəkildə ötürülməsinə imkan verir. Regional birja iştirakçılarının məhdudluğu əməliyyatların miqyasının aşağı olmasından irəli gəlir. Regional birjalar bir neçə ölkələrin bazarlarına xidmət edir. Regional birjalara misal olaraq Avropa birjası çərçivəsində taxıl məhsulları üzrə satış ə məliyyatlarını yerinə yetirən Londonun “Baltik eksçeync” birjasını, Sidney, Sinqapur birjasını göstərmək olar. Milli birjalar Yapon, Braziliya birjaları və bir sıra amerikan birjaları hesab edilir. Həmin birjalar daha çox daxili bazara istiqamətlənmiş əməliyyatlar həyata keçirirlər. Ona görə də satış və valyuta rejimində məhdudiyyətlərə yol verilir. Bu isə aparılan əməliyyatlarda və arbitraj bağlaşmalarında xarici ölkələrin hüquqi şəxslərin iştirakına imkan vermir. Cədvəl 1.1.
Bazar
Səhmlərin həcmi (milyon) % Dəyər
(milyon) %
39,665 46.6
$1,325,332 63.7
2. NASDAQ 33,380
39.2 $452,430 21.8
6,208
7.3 $178.139 8.5
3,329
3.9 $37,715
1.8 5. Birjadankənar bazarda birja səhmləri 2,589
3.0 $86.494
4.2
Beləliklə, müasir dövrdə birjalarsız bazar infrastrukturunu təsəvvür etmək mümkün deyildir. Bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar, bazar münasibətlərinin 16
formalaşması və yeni mexanizmlərin yaradılması əsas tələblərdən biridir. Deməli, bazar infrastrukturu, bazarın müxtəlif formalarının fəaliyyəti üçün zəruri iqtisadi mühitin yaranmasına xidmət edir, nəticədə isə bütövlükdo bazar iqtisadi sisteminin normal fəaliyyət göstərməsini təmin etməkdən ibarətdir. Cədvəl 1.2. Qiymətli kağızların 10 ən iri daxili bazarının kapitallaşması 2011-ci ilin birinci yarımilliyi
Birjalar USD, milyard Artım %-i USD Milli
valyutada artım %-i 2011-ci ilin I yarımilliyi 2010-cu ilin I yarımilliyi 1 NYSE Euronext (US) 13 791
11 793 16.9
16.9 2 NASDAQ OMX (US) 4 068 3 165
28.5 28.5
3 London Stock Exchange Group 3 849
2 888 33.3
12.6 4 Tokyo Stock Exchange Group 3 655 3 277
11.5 1.8
5 NYSE Euronext (Europe) 3 248
2 295 41.5
19.6 6 Shanghai Stock Exchange 2 804 2 051
36.7 30.3
7 Hong Kong Exchanges 2 712
2 200 23.3
23.2 8 TMX Group 2 231 1 635
36.5 23.9
9 Deutsche Börse 1 622
1 106 46.6
23.9 10 BM&FBOVESPA 1 553 1 151
34.9 16.9
Mənbə: WFE Market highlights for first half-year 2011. http://www.world-exchanges.org/files/file/ stats%20and%20charts/1st%20half%20%202011%20WFE%20market%20highlights.pdf
lk növbədə onu deməliyik ki, “birja əməliyyatları” və “birja əqdləri” anlayışları çox vaxt paralel işlənilir. Daha doğrasu, “birja əməliyyatları” anlayışı daha genişdir. Ümumiyyətlə, birja əməliyyatları dedikdə, birja əmtəəsi (qiymətli kağızlar, və ya digər maliyyə aktivləri, əmtəələr) ilə birjada edilən müxtəlif ə məliyyatlar başa düşülməlidir. Bu əməliyyatlara birja əmtəəsinin alqı-satqısı, listinq və delistinq, opsion, forvard və füçers kontraktlarının bağlanması, əmtəələrin qiymətləndirilməsi (kotirovkası), girov, hesablaşına, klirinq, konsaltinq, qiymətli kağızların saxlanılması və təqdim edilməsi kimi fəaliyyət növlərini aid etmək olar. Bütün bu əməliyyatların keçirilməsi üzrə qaydalaşdırılmış fəaliyyət birja ə məliyyatları mexanizmini müəyyən edir. Bu mexanizm birja əməliyyatlarının subyektlərinin, obyektlərinin və bilavasitə birja fəaliyyətinin həyata keçirilməsi 17
prosesinin mövcudluğunu nəzərdə tutur. Birja əqdləri dedikdə isə birja əmtəələrinə dair hüquq və öhdəliklərin yaradılmasına, təsbit edilməsinə, xitam verilməsinə və ya dəyişdirilməsinə istiqamətlənmiş və birjanın binasında onun müəyyən edilmiş iş saatlarında satış iştirakçılarının həyata keçirdiyi qarşılıqlı razılaşdırılmış tədbirləri başa düşülür. Birja ayrı-ayrı şəxslər və dövlət tərəfındən təşkil olunur. Orada keçirilən əməliyyatlar onu təşkil edənlərin nəzarəti altında keçirilir. ri həcmli sövdələşmələri süni surətdə, qəsdən pozanlar, birja satış qaydalarına riayət etməyənlər müvafıq cəza alırlar. Birjanın təşkilatçıları alıcı və satıcılara xidmət göstərdiklərinə və vasitəçilik etdiklərinə görə ondan xidmət haqqı alırlar. Bundan əlavə birjada yer almaq üçün verilən haqq, bağlanmış sövdələşmələrdən komisyon ayırmaları və s. birjanın mənfəətini təşkil edir. Birjada bağlanılan sövdələşmələrin haqqı qarşı tərəfın hesabına ya dərhal, ya da müəyyən müddət ərzində köçürülə bilər. kinci halda birjada satılan məhsul yeni sahibin sərəncamına dərhal keçsə də, onun haqqı satıcı və alıcı arasında razılaşdırılmış müddətə ödənilir. Həm də bu vaxt alınmış əmtəənin haqqının ödənilməsi ilə birgə satış vaxtı mövcud olan kursla hazırki kurs arasındakı fərq tərəflərdən biri tərəfındən ödənilir. Birjada alqı-satqı əməliyyatını brokerlər həyata keçirir. Broker ingilis sözüdür, tərcümədə - vasitəçi deməkdir. O, birjanın üzvü olmalıdır, eyni zamanda öz vasitəçilik vəzifəsini yerinə yetirmək üçün bazarda yer almalıdır.Yerin qiyməti brokerə olan tələbdən asılıdır. Əgər yerin miqdarı az, brokerlərin sayı çoxdursa, onun qiyməti baha olacaq və ya əksinə. Fond, əmtəə, valyuta birjalarında sövdələşmələr zamanı vasitəçi rolunu ifa edən broker sahibkar deyil. Dəllal, vasitəçi yalnız sahibkar adından təklif edir. Broker çalışır ki, daha çox alqı-satqı əməliyyatlarına vasitəçilik etsin və vasitəçilik etdiyi əməliyyatlar baş tutsun. Çünki o, yalnız satılan əmtəələrə görə haqq alır. Ə mtəələrin tədavül dairəsində hərəkətinin sürətlənməsində brokerlərin rolu böyükdür. Onlar bazarın konyukturunu yaxşı bilir, onlar bu sahədə yüksək ixtisaslı mütəxəssislərdir. Broker rolunda fırmalar və ayrı-ayrı şəxslər çıxış cdə bilərlər. Brokerlər öz xidmətlərinin əvəzində tərəflərin qarşılıqlı razılığı ilə haqq alır. ri
Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|