27
keçirilir. Füçers satışi üzrə komissiyanın vəzifəsi - füçers satışi ilə əlaqədar
müştərilərin risklərinin reallaşdırılmasından ibarətdir. Bu məqsədlə müştərilərlə
müəyyən sənədlər imzalanır, bu sənədlərə də füçers satışi ilə risklərin siyahısı
daxildir. Füçers satışi komitəsi füçers komissiyasının satışçilərinə xüsusi icazə
olmadan müştərilər üçün hər hansı əməliyyatları icra etməyi qadağan edir.
Alqı-satqı praktikasının tənzimlənməsi zamanı iki əsas vəzifə yerinə
yetirilir. Onlar äşağıdakılardan ibarətdir:
-
Rə
qabə
t qaydalarına uyğ
un olaraq füçers ə
mə
liyyatlarının hə
yata
keçirilmə
sinin və
kontraktların bağ
lanmasının tə
min edilmə
si;
-
Qiymə
t manipulyasiyasının qarş
ısının alınması. Tə
lə
b və
tə
klifin sə
viyyə
sini
nə
zə
rə
almayan süni qiymə
tlə
rin formalaş
dırılmasına yol verilmə
mə
si.
Birja əməliyyatları əsasən dövlət nəzarəti altında tənzimlənir. Dövlət
tənzimləməsi ilk növbədə normativ-hüquqi aktlara əsaslanır. Hüquqi təminat
qanunvericilik aktları, fərmanlar, qərarlar, sərəncamlar və idarəetmə orqanlarının
diğər hüquqi sənədlərini əhatə edir. Normativ təminata təlimatlar, normativlər,
normalar, metodik göstərişlər və izahatlar, həmçinin bazarın peşəkar iştirakçıları
təşkilatlarının təsdiq etdiyi qaydalar aiddir. Informasiya təminatına müxtəlif növ
iqtisadi, kommersiya, maliyyə və s. informasiya daxildir.
Birja satışində əməliyyatlarm dövlət tənzimlənməsi aşağıdakıları əhatə
edir:
-
Xüsusi normativ-hüquqi aktların hazırlanması və
hə
yata keçirilmə
si;
-
Standartların, yə
ni bazar iş
tirakçıları, maliyyə
alə
tlə
ri üçün mə
cburi olan
tə
lə
blə
rin hazırlanması;
-
Ə
sas qaydaların nizamlanması və
bazar iş
tirakçıları tə
rə
fində
n mövcud
qanunvericiliyə
riayə
t olunmasına dövlə
t nə
zarə
ti.
Dövlət tənzimlonməsinin vəzifələrinə aşağıdakılar aiddir:
-
Birja satış
inin inkiş
afı üzrə
dövlə
t proqramının hə
yata keçirilmə
si;
- Peşə
kar iş
tirakçılar və
müş
tə
rilə
r üçün birja satış
inin tə
hlükə
sizliyinin tə
min
edilmə
si;
-
Birja satış
i haqqında açıq informasiya sisteminin yaradılması və
bazar
iş
tirakçıları tə
rə
fində
n informasiyanın mə
cburi açıqlanmasına nə
zarə
t
edilmə
si.
28
Birja satışi haqqında qəbul edilmiş qanunda tənzimləmə normasının pozulması
ilə bağlı tədbirlər nəzərdə tutulur. Qəbul edilmiş qanuna görə, birja satışi komitəsi
aşağıdakı hüquqlara malikdir:
-
Birja üzvlə
rinin fə
aliyyə
t intizamı ilə
bağ
lı qə
bul edilmiş
qə
rarları
tə
kmilləş
dirmə
k;
-
Birja satış
ində
qanunsuz iş
tirakçıların fə
aliyyə
tini dayandırmaq. Birja satış
ində
tə
nzimlə
mə
ikipillə
li proseduranı nə
zə
rdə
tutur. Ciddi qayda pozuntuların baş
verdiyi zaman birja üzvlə
rinin fə
aliyyə
ti dayandırdır. Qanun pozuntuları ciddi
olmadıqda belə
nə
zə
rə
çatdırılma və
üzvlükdə
fasilə
lə
rin verilmə
si halları tə
tbiq
edilir;
-
Birja satış
inin qayda pozuntuların qarş
ı inzibati qaydada tə
dbirlə
r görmə
k
lazımdır.
Tənzimləmənin dövlət və qeyri-dövlət metodlarının məcmusu birja
ə
məliyyyatlarının idarəedilməsi sisteminin əsasında durur. Birja satışinin
tənzimlənməsi birja əməliyyatlarının keçirilməsini nizamlaşdırmağa, onları müəyyən
qayda və tələblərə tabe edilməsinə imkan verən konkret metod və üsullarının vahid
sistem şəklində birləşdirilməsidir. Bu birjanın bütün iştirakçılarının qarşılıqlı
maraqlarının tarazlığının qüvvədə olan qanunvericilik çərçivəsində təmin edilməsi
mexanizmidir.
29
FƏS L II. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində respublikada birja satışinin müasir
və
ziyyə
ti və
ə
mtəə
bazarının sə
mə
rə
li təş
kilində
onun rolu
§ 2.1. Ə
mtəə
bazarının təş
kili qaydaları və
onun idarə
etmə
strukturu
Birjanın məqsədi birja kontraktları üzrə satışi həyata keçirməkdən, onu
formalaşdırmaqdan və satış əməliyyatlarını fəallaşdırmaqdan ibarətdir. Bir qayda
olaraq birjalar birja satışinin təşkilini həyata keçirirlər. Birjalarm satış zalı çoxsaylı
iştirakçıları əhatə edir. Bu zalda bütün dünya ölkələrində fəaliyyət göstərən minlərlə
satıcı və alıcı nümayəndəliyi və onların kollektivi iştirak edir.
Hazırda birjalar satışin təşkili baxımından ərazi funksiyalarını yerinə yetirirlər.
Həmin ərazidə satış iştirakçdarı adətən bu və ya digər kommersiya əməliyyatlarının
bağlanması üçün toplaşırlar. Birjaların yarandığı dövrlərdə əməliyyatların bütün
mərhələləri birjanın yerləşdiyi əsas binada həyata keçirilirdi.
Birjanın hazırda iki qrup işçi orqanı mövcuddur: qeyri mərkəzləşmiş və ya
periferial və mərkəzləşmiş. Periferial və va qeyri-mərkəzləşmiş xidmətlər müəyyən
ə
razilərdə müştərilərin bu və va digər xidmətlərini həyata keçirirlər. Onlar
müştərilərdən sifarişləri qəbul edir və onları birjaya icra edilməsi üçün göndərirlər.
Qeyri-mərkəzləşmiş, yəni periferial xidmətlər broker firmalarının şöbə və fdiallarını
özündə əks etdirir. Bu məqsədlə xüsusi müstəqil agentliklər də fəaliyyət göstərir.
Ə
məliyyat zalı. Birja əməliyyatları xüsusi əməliyyat zalında həyata keçirilir.
Bəzən əməliyyat zalı xüsusiləşmiş, yəni ixtisaslaşmış seksiyalara (bölmələrə)
bölünür. Həmin ixtisaslaşmış seksiyalarda müəyyən əmtəə və əmtəə qrupları üzrə
alqı-satqı əməliyyatalrı bağlanılır. Adətən satışin həyata keçirildiyi əməliyyat zalı
minimum dörd seksiyadan ibarət olur. Birjanın əməliyyat zalının bölündüyü
seksiyaların sayı adətən əsas məhsulların nomenklaturasından asdı olaraq birja
rəhbərliyi tərəfindən müəyyən edilir.
Broker firmasının baş
oflsi bəzən birjanın baş binasında deyil, müstəqil
binada yerləşdirilir. Birja müəyyən xidməti əraziyə malik olur. Burada broker
fırmasının və komissiyon işçiləri fəaliyyət göstərirlər. Birjanın yerləşdiyi ərazi
telefon, telefaks, rabitə və kompüter ilə təchiz olunur. nformasiya məlumatlarının
ə
ldə olunması üçün şərait yaradılır. Birjalarda hər bir yerin öz nömrəsi vardır. Bu