Microsoft Word shahmarova aliya doc
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 2.2. Fond birjalarının t əkamülü v ə formala şması istiqam ətl əri
36
ibarətdir. Komitə qiymətin balanslaşdırılmasını müəyyən edir və qiymətlərin balanslaşdırılması birja bülletenləri adlandırılan yaddaş kitabçalarında göstərilir. Qiymətin balanslaşdırılmasım tərtib etmək üçün bağlanmış əməliyyatlar üzrə məlumatlar toplanmalı, onlar sistemləşdirilməli, balanslaşdırma metodikası hazırlanmalıdır. Eyni zamanda hesabat balanslarının qaydaları da hazırlanır. Balanslaşma komitəsi informasiya məlumat şöbələrinə satışin yekunları və bazar tendensiyaları haqqında məlumat göndərirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, yuxarıda adları çəkilən bu və ya digər komitələr birjanın idarəetmə strukturunu təşkil edir. Lakin birjanın üzvləri komitədəki fəaliyyətinə görə heç bir kompensasiya əldə etmirlər. Direktorlar şurası və komitələr qulluqçu ştatına malikdirlər. Onlar birjanın idarə edilməsini həyata keçirirlər. Birja qulluqçuları birjanın üzvü hesab edilmir, komitədə və direktorlar şurasında həll edilən məsələlərlə bağlı səsvermə hüququna malik deyillər.
nsan cəmiyyətinin meydana gəlməsindən başlayaraq, mübadilə də mövcuddur. Bu prosesin inkişafı pulun və ticarətin yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Sonralardan yarmarkalar, karvan yolları, yeni təbəqələr – tacirlər sinfi yaranmağa başlamışdır. Sərmayə (investisiya), fond birjaları, möhtəkirlik və möhtəkirlər kimi anlayışlar da meydana çıxmağa başlamışdır. Lazımi xəbərlərlə mübadilə etmək və sövdələşmələr bağlamaq üçün tacirlər və investorlar traktirlərdə, şəhər meydanlarında və ya hətta məbədlərdə də görüşməli olurdular. Beləliklə də, ilk birja yığıncaqları yaranmağa başladı.
Burada çov varlı Van der Burgser ailəsi yaşayırdı. Ailə mehmanxana işlədirdi və bura Venesiyadan gələn tacirlərin çox sevimli sığınacaq yeri idi. «Burgserin yanına getmək» ifadəsi sonradan müasir birja sözünə, qiymətli kağızlarla ticarət isə -fond birjasına çevrilmişdir. Sövdələşmələrin bağlanılması üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi bina – birja, ilk dəfə 1531-ci ildə Flamand şəhəri Antverpendə açılmış və sonradan o, ən iri Avropa fond
37
birjasına çevrilmişdir. Onun timsalında Lion birjası (1545), London Kral birjası (1566) və digər birjalar yaranmışdır ki, onlar da əsasən əmtəə birjaları idilər. Onların topdansatış ticarətindən fərqi ondan ibarət idi ki, malın bütün partiyasını birjaya gətirmədən onu alıb-satmaq, həmçinin hələ istehsal olunmamış malın göndərilməsi üzrə dəsövdələşmə bağlamaq mümkün idi. Sonradan icra olunma müddətinə malik olan sövdələşmələrin yaranması qiymətin qalxıb-enməsindən mənfəət əldə etməyə imkan verdi, və bu da birjanı möhtəkirlər üçün əsl sığınacaq yerinə çevirdi. Bu vaxtdan etibarən birja ilə hamı maraqlanmağa başladı, çünki onlar başa düşdülər ki, özünün əqli ə məyindən və ağlından istifadə etməklə kapitallarının qorunub saxlanılması və onun artırılması üçün o, ən gözəl alətlərdən biridir. Lakin bu cür birjalarda iştirak etmək ancaq iri kapital sahiblərinə mümkün idi. Hər tacirdə 10000 kisə taxılı və yaxud şərq ədvaları ilə olan karvanı almaq üçün vəsait yox idi. Bu məsələnin effektiv həlli üçün fond birjaları meydana gəlməyə başladı. Fond birjalarının kütləviliyinə ehtiyac var idi, çünki, onlar həmişə bu cür olmamışlar.
Hətta ən iri var-dövlət o qədər də dayanıqlı olmur, çünki onun sahibi daha çox mənfəət əldə etmək üçün bütün pullarını müəssisəyə sərmayə kimi qoymaq istəyir, ehtiyatın olmaması isə hətta varlını belə dəyişən şəraitin (qiymətlərin qalxması, tərəf- müqabillər qarşısında öhdəliklərin yerinə yetirilməməsi, malın daşındığı gəminin qəzaya uğraması və s.) qurbanı edə bilər. Məhz bu zaman xırda payçılara müraciət etmək lazım çəldi: onların xırda kapitalları yekunda «mərkəzi» kapitala əhəmiyyətli ə lavə verə bilirdi. Səhmlər buraxmaq lazım gəldi ki, onlar hər bir səhm sahibinə firmanın işində iştirak etmək hüququnu və öz payından asılı olaraq mənfəətin bir hissəsini əldə etmək imkanını verirdi. Qiymətli kağızlar bazarı yarandı ki, burada hər bir kəs onun inam bəslədiyi şirkətlərin səhmlərini və yaxud sadəcə bahalaşan səhmləri
38
almaq imkanına malik oldu. Beləcə fond birjaları yarandılar ki, burada mal, əmtəə ilə deyil, kağız öhdəlikləri ilə alver aparılırdı.
Son orta əsrlərdən başlayaraq, istənilən bir Avropa ölkəsinin dövlət aparatı topladığı vergilərdən çox pul xərcləyirdi. Demək olar ki, həmişə kralllığın xəzinəzi mənfi balansa malik olurdu. Dövlət «borc kağızlarını» buraxmağa məcbur olurdu və bu zaman yüksək faizlər vəd edirdi. Bu cür kağızların tanınması fond birjalarının dövlətin iqtisadi həyatındakı rolunu daha gücləndirdi. Əhali də öz növbəsində tədricən maliyyə intizamına, maliyyə ehtiyatkarlığına və dövlət üzərində maliyyə nəzarətinə öyrədilirdi. Beləliklə, istehsalçılara öz işlərinin genişləndirilməsi üçün həmişə vəsait lazım gəlirdi, dövlətdə isə vergilərin yığılması ilə bu vəsaitlərin xərclənməsi arasında vaxt fərqi yaranırdı. Bunun əksinə olaraq əhalidə əhəmiyyətli miqdarda əmanət formasında pul vəsaitləri toplanırdı. Dövlət istiqrazlar buraxırdı ki, bunlar da öz mahiyyətinə görə borc öhdlikləri idi, şirkətlər isə bütün arzu edənləri səhmləri almaq yolu ilə onların bərabərhüquqlu sahiblərinə çevrilməyə dəvət edirdilər. Вirinci halda istiqrazın sahibi zəmanətli faiz alırdı, ikinci halda isə - şirkətin illik mənfəətinin bir hissəsini dividend formasında əldə edirdi. Fond birjası bu cür qiymətli kağızaların təşkilatçısı kimi çıxış edir.
Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|