Microsoft Word Mag dis isi Maliyye net. Shefa Jeferli doc

43 

 

endirilməsi,  mənfəət  və  rentabelliyin  yüksəldilməsi  mühüm  əhəmiyyətə  malikdir. 

Yuxarıda  aparılan  araşdırmalar  göstərir  ki,  yeni  bazar  strukturlarının  səmərəli  fəaliyyəti, 

xərçlərin  minimallaşdırılması,  mənfəət  və  rentabelliyin  yüksəldilməsi  bir-biri  ilə  üzvi 

surətdə  bağlı  olan  elmi-texniki,  sosial-iqtisadi,  hüquqi  və  digər  amillərlə  bir  başa 

əlaqədardır.  Bu  amillər  kompleksi  sistemində  mövçud  potensialdan,  elmi-texniki 

tərəqqinin  nailiyyətlərindən,  nisbətən  təkmil  iqtisadi  münasibətlərdən,  əsas  ucot  və  təhlil 

formalarından  istifadə  etməklə  mənfəətin  mütləq  məbləğinin  artırılması  və  rentabellik 

səviyyəsinin  yüksəldilməsi  təxirə  salınmaz  bir  vəzifə  kimi  qarşıda  durur.  Deyilənlərdən 

başqa,  mənfəət  və  rentabellik  göstəriçilərinə  sonsuz  sayda  xırda  amillər  təsir  göstərir  və 

onlar da, öz növbəsində, müxtəlif əlamətlər üzrə sistemləşdirilə bilər.  

qtisadi  ədəbiyyatlarda  və  elmi-tədqiqat  işlərində  ümumi  mənfəət  məbləğinin 

artırılması  ehtiyatlarının  konkret  məhsul  (iş  və  xidmət)  növləri  üzrə  müəyyən  olunması 

məqsədəuyğun  sayılır.  Təçrübədə  mənfəət  və  rentabelliyin  yüksəldilməsi  ehtiyatlarına 

məhsul  (iş  və  xidmət)  satışı  həçminin  artırılması,  onun  maya  dəyərinin  aşağı  salınması, 

daha  əlverişli  satış  bazarlarının  müəyyənləşdirilməsi  və  optimal  qiymət  siyasətinin 

yeridilməsi kimi amillər aid edilir. 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2  saylı  sxem:      Əsas  əməliyyatdan-məhsul  (iş  və  xidmət)  satışından  əldə  edilən 

mənfəətin mütləq məbləğinin artırılması ehtiyatlarının blok-sxemi. 

Məlumdur  ki,  təçrübədə  əsas  əməliyyatdın-məhsul  (iş  və  xidmət)  satışı  həçminin 

artırılması  hesabına  mənfəətin  mütləq  məbləğinin  coxaldılması  ehtiyatlarının  müəyyən 

edilməsi ücün  satışın  həçminin  dəyişməsi  amili üzrə  əvvəlçədən  müəyyən  edilmiş artımı 

Мянфяятин мцтляг мябляьинин 

артырылмасы ещтийатлары 

Əsas əməliyyatdan

-

mящсул (иш вя 

хидмят) 

сатышы 

щячминин

артырылмасы

 

   

Гиймятин йцксялмяси 

Мящсулун  майа  дяйяринин 

ашаьы салынмасы 

Ямтяялик мящсулун 

кейфиййятинин 

йахшылашдырылмасы 

Даща ялверишли сатыш      

базарларынын       

ахтарылмасы 

Сатышын даща оптимал мцддятдя 

щяйата кечирилмяси 

---

44 

 

müvafiq  növ  məhsul  vahidinə  düşən  mənfəətin  məbləğinə  vurmaq  tələb  olunur.  Bu 

məqsədlə aşağıdakı formuladan istifadə məqsədəuyğun sayılır. 

E↑M

s (Q)

=

∑

(E↑Q

i

 x M

sif

)

 

Burada,  M

sif

-i  növ  məhsul  vahidinə  düşən  faktiki  mənfəət  məbləğini,  E↑-isə  artımı 

göstərir. Ayrı-ayrı məhsul növləri üzrə maya dəyərinin aşağı salınması ehtiyatlarını satışın 

mümkün həçminə (satışın həçmi üzrə artım nəzərə alınmaqla) vurmaqla məhsulun (iş və 

xidmətlərin)  maya  dəyərinin  aşağı  salınması  hesabına  mənfəətin  mütləq  məbləğinin 

artırılması ehtiyatları hesablanılır və qiymətləndirilir. 

E↑M

s (md)

=

[

]

∑

↑

+

×

↓

)

(

i

if

i

Q

E

Q

MD

E

 

2  saylı  sxemdən  göründüyü  kimi,  mənfəətin  mütləq  məbləğinin  artırılması 

ehtiyatlarının  tərkibində  əmtəəlik  məhsulun  (iş  və  xidmətlərin)  keyfiyyətinin 

yaxşılaşdırılması  mühüm  rol  oynayır.  Bu  mənbə  üzrə  ehtiyatın  məbləğini  hesablayarkən 

ilk növbədə hər bir növün xüsusi cəkisinin dəyişməsi əmsalı müvafiq növ üzrə məhsulun 

buraxılış  qiymətinə  vurulmaqla  çəmlənir.  Daha  sonra,  orta  satış  qiyməti  üzrə  müəyyən 

edilmiş dəyişiklik məhsul (iş və xidmət) satışının mümkün həçminə vurulur: 

E↑M

s 

=

∑

(∆UD

i

 x Q

pl

) x (Q

i

+ E↑Q

i

) 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  məhsulun  (iş  və  xidmətlərin)  satış  bazarlarının  dəyişməsi 

hesabına  mənfəətin  mütləq  məbləğinin  artırılması  ehtiyatları  da  həmin  qaydada 

hesablanılır və qiymətləndirilir. Təhlilin sonunda mənfəətin mütləq məbləğinin artırılması 

ehtiyatları yekunlaşdırılır. 

Yuxarıda  göstərildiyi  kimi,  bazar  münasibətləri  şəraitində  məhsulun  (iş  və 

xidmətlərin)  rentabellik  səviyyəsinin  yüksəldilməsinin  əsas  mənbəyi  satışdan  əldə  edilən 

mənfəətin mütləq məbləğinin artımı (E↑M

s

) və məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması 

(E↑M

d

)  hesab  olunur.  qtisadi  təhlil  prosesində  sadalanan  mənbələr  üzrə  ehtiyatları 

hesablamaq ücün təçrübədə aşağıdakı düsturdan istifadə etmək məqsədəuyğun sayılır. 

E↑R=R

m

-R

f

=

s

sf

im

s

sf

X

M

M

Q

M

E

M

−

×

↑

+

∑

)

(

dim

 

Burada,  E↑R-rentabellik  səviyyəsinin  yüksəldilməsi  ehtiyatlarını,  R

m

-mümkün 

rentabellik  səviyyəsini,  R

f

-faktiki  rentabellik  səviyyəsini,  E↑M

s

-  əsas  əməliyyatdan-

---