Microsoft Word Mag dis isi Maliyye net. Shefa Jeferli doc
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
59
təşkil edir. 2-ci qrafik sübut edir ki, satışın həcminin kritik nöqtəsindən yuxarı marjinal gəlir və satışdan mənfəətin həcmi eyni məbləğdə artır. Deməli, hesab etmək olar ki, satılmış məhsulun miqdarının artması hesabına mənfəət 8,2 min pul vahidi artmışdır. Əksinə, satışın strukturunda baş vermiş dəyişiklik marjinal gəlirin orta xüsusi cəkisinin dəyişilməsinə səbəb olur. Bu göstəricinin artım və ya azalma meyli müşahidə edilə bilər. Bizim misalda marjinal gəlirin orta xüsusi cəkisi artmışdır. Marjinal gəlirin mütləq məbləğinin artımını hesablayaq: (0,45-042) ⋅280=+8,4 min pul vahidi həmin məbləğdə satışın strukturunun dəyişilməsi hesabına mənfəət artmışdır. Satışdan mənfəətin artımına hər iki amilin təsirinin yekunu 16,6 min pul vahidi (8,2+8,4) təşkil etmişdir. Qiymət səviyyəsinin mənfəətə təsiri büdcə hesablaşmalarının müxtəlif variantları ücün qiymətlərin müəyyən edilməsi zamanı təhlil edilir. Faktiki nəticələrin büdcə nəticələri ilə analitik müqayisəsi prosesində qiymətin dəyişilməsinin satışdan mənfəətə təsiri qiymətləndirilir. Satış strukturunun variantlarının secilməsi zamanı bazarın tələbatı, rəqib tərəfindən satılan eyni məhsulun qiyməti və eləcə də həmin satış şəraiti ücün sabit xərclərin ümumi məbləği nəzərə alınmaqla hər bir növ məhsula qiymətin təyin olunması məsələsi həll edilir. Hər bir variant ücün satışdan pul gəlirinin və mənfəətin büdcə göstəricilərinin hesablanması marjinal gəlir göstəricisindən istifadəyə əsaslanan düsturlar vasitəsi ilə həyata kecirilir. Faktiki məhsul satışı bir sıra səbəblərdən büdcədə nəzərdə tutulmuş və ya standart qiymətdən yüksək və ya aşağı ola bilər. Faktiki qiymətlərin aşağı olması variantını nəzərdən kecirək. Fərz edək ki, satış zamanı D məhsulunun müəyyən hissəsi aşağı qiymətlə (15 pul vahidi əvəzinə 10 pul vahidi) satılmış və aşağı qiymətə satılmış məhsuldan pul gəliri ümumi pul gəlirinin 270 min pul vahidinin 10%-ni təşkil edir. Bu dəyişikliyin mənfəətə təsirini aşağıdakı qaydada hesablamaq olar. A məhsulu üzrə M x =(12-7):12=0,42 C məhsulu üzrə M x =(18-11)=0,39 60
D məhsulu üzrə M x =(15-7):15=0,53 aşağı qiymətə satılmış D məhsulu ücün M x =(10-7):10=0,3 Faktiki satışın bütün həcmi ücün məhsul vahidinin qiymətində marjinal gəlirin orta xüsusi cəkisini hesablayaq:
M x = 0,42 ⋅30+0,39⋅35+0,53⋅25+0,3⋅10 = 12,6+13,6+13,2+3 = 0,42 100 100 Buradan da satışdan mənfəətin həcmi M=270⋅0,42-80=33,4 min pul vahidi təşkil edəcəkdir. Beləliklə, D məhsulu üzrə qiymətin aşağı düşməsi satışdan mənfəətin azalmasına səbəb olmuşdur. (33,4-43,2=-9,8 min pul vahidi) Qeyd etmək lazımdır ki, təcrübədə bəzən məhsulların bəzi hissəsi onun tam maya dəyəri səviyyəsindən aşağı qiymətə satılır. Göründüyü kimi müəssisədə D məhsulu aşağı qiymətə satılmışdır. Təhlil prosesində onun maya dəyəri hesablanmasa da büdcə üzrə satışdan mənfəət marjinal gəlirin ümumi məbləğinin 24,9%-ni (26,6:106,6⋅100) təşkil edir. Aşağı qiymətə satılmış məhsul üzrə marcinal gəlir stavkası 3 pul vahidi və ya büdcəyə nəzərdə tutulmuş 8 pul vahidinin 37.5%-ni təşkil edir. Marjinal gəlir stavkasında sabit xərclərin payı 62,5%(100-37,5) təşkil etməlidir. Deməli, D məhsulu üzrə aşağı qiymət bu məhsulun tam maya dəyərindən azdır. Əlbəttə, bu məhsulun müəyyən hissəsinin aşağı qiymətə satılması ilə əlaqədar satışdan əldə olunan mənfəətin həcmi 9,8 min pul vahidi azalsa da sabit xərclərin 9,8/(8-3) ⋅3=5,9 min pul vahidinə bərabər hissəsini ödəmişdir. Bu onunla əlaqədardır ki, marjinal gəlirin tərkibinə mənfəət və sabit xərclər daxildir. nkişaf etmiş ölkələrdə təhlil prosesində marjinal gəlir göstəricisindən istifadəyə əsaslanan düsturlar analitik hesablamaların aparılmasında hər növ məhsul vahidinə düşən sabit xərclərin təsərrüfatı ilə müəyyən edilir. Müəssisə rəhbərliyi aydındır ki, aşağı qiymətə satılan məhsul üzrə marjinal gəlir 15,7(9,8+5,9) min pul vahidi təşkil edə bilər və onun dövrdən bir hissəsini müəssisə əldə edəcəkdir və həmin məbləğ hər şeydən əvvəl sabit xərcləri örtəcəkdir. Bu hesabla da o, məhsulun müəyyən hissəsinin aşağı qiymətə satılmasına razılıq vermişdir. 61
Sabit xərclərin satışdan əldə edilən mənfəətə təsirini qiymətləndirərkən büdcə üzrə satışdan mənfəətin bu və ya digər variantının hesablanmasında onların səviyyəsinə xüsusi diqqət verilməlidir. Bu səbəbdən əvvəlcə sabit xərclərin səviyyəsini qiymətləndirək. M=P g
x -X s düsturundan aydındır ki, sabit xərc məbləği nə qədər az olarsa satışdan mənfəətin həcmi də artır. Satışdan mənfəətin büdcə üzrə hesablanması zamanı qeyd etdik ki, sabit xərclərin xüsusi cəkisi marcinal gəlir məbləğində 62,5% təşkil edir. Bu o deməkdir ki, satış həcminin kritik nöqtəsi də həmin səviyyədə yerləşir. Marcinal gəlirin müəyyən edilməsi qrafikində həmin nöqtə sağa doğru cəkilmişdir. Sifariş paketinin azalması hallarında (37,5%-dən cox) müəssisə ziyanla işləyəcəkdir. Mənfəəti artırmaq və həmin nöqtəni sola meylinə nail olmaq ücün marcinal gəlir məbləğinin tərkibində sabit xərclərin xüsusi cəkisini azaltmaq lazımdır. Buna iki yolla nail olmaq olar: ya sabit xərclərin mütləq məbləğini aşağı salmaq və ya satışın həcmini və imkan daxilində satışdan pul gəlirinin tərkibində marjinal gəlirin xüsusi cəkisini artırmaq (istehsal gücünün artırılması və məhsul buraxılışı və satışının strukturunun yaxşılaşdırılması hesabına). Müəssisənin istehsal gücünün genişləndirilməsi hesabına satışın həcmi artdıqda büdcə hesablaşmalarında sabit xərc məbləği də artırılır. Lakin bu artım nəzərdə tutulan satışın həcminin artımını ötməməlidir, əks halda, mənfəətin nəzərə carpacaq dərəcədə artımına nail olmaq mümkün olmayacaqdır. Sabit xərclərin faktiki və büdcə səviyyəsinin müqayisəsi zamanı nəzərdə saxlamaq lazımdır ki, sabit xərclərin təsnifatına uyğun olaraq faktiki icra zamanı onların səviyyəsi büdcə üzrə səviyyədən fərqlənməməlidir. Lakin böyük olmayan bu şərt büdcənin faktiki icrasını yekunlaşdırarkən onların səviyyəsinə düzəliş etməyə imkan verir. Sabit xərclərin təsnifatını şərh edərkən qeyd etdik ki, rəhbərliyin ixtiyarında olan hissə kritik halda rəhbərliyin təşəbbüsü ilə azaldıla bilər. Bu halda sabit xərclərin faktiki məbləği arasında kənarlaşma yaranacaqdır, daha doğrusu azalacaqdır. Məlumdur ki, maya dəyəri üzrə standartdan kənarlaşma (əsasən artıq xərc) cox zaman ucotda göstərilir, konkret məhsul növü göstərilməyən satışdan mənfəət hesabına aid edilir. Təbii ki, bu səbəbdən faktiki mənfəət azalır və M=P g ⋅M x -X s düsturunda hər bir Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|