Microsoft Word Mag dis isi Maliyye net. Shefa Jeferli doc
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
47
və nəticədə məhsulun maya dəyəri artır, mənfəət məbləği azalır. Buna görə də xarici təcrübədə geniş yayılmış qayda–sabit xərclərin silinməsi gəlirlərin bölüşdürülməsinin bir istiqaməti hesab edilir. nkişaf etmiş əksər qərb ölkələrində ucotun aparılmasına dair mövcud qaydalarda xərclərin sabit və dəyişən xərclər üzrə dəqiq təsnifatı yoxdur. Ona görə də hər bir sahibkar mənfəət göstəricisinin tənzimlənməsi prosesində həmin qaydadan öz marağı dairəsində (xüsusilə hesabat mənfəətinin müəyyən edilməsi zamanı) istifadə edə bilər. Şərti sabit və dəyişən xərclərin mövcudluğu şəraitində xərc xətti aşağıdakı bərabərliklə təyin edilə bilər: U=a+vq Burada: u-məhsul istehsalına xərc məbləği, a təhlil olunan dövrdə sabit xərclərin mütləq məbləği, v-məhsul vahidinə dəyişən xərc norması, q-məhsul istehsalının həcmi. Konkret müəssisənin materiallar əsasında məhsul istehsalı həcminin dəyişməsi nəticəsində maya dəyərinin dəyişməsi xarakterini nəzərdən kecirək: bunun ücün aşağıdakı 3.1 saylı analitk cədvəli tərtib edək. Cədvəl məlumatlarından göründüyü kimi istehsalın bütün həcmi ücün sabit xərclərin ümumi məbləği 75 min man. təşkil etməkdədir. Cədvəl 3.1. Məsrəflərin ümumi məbləğinin və məhsul vahidinin maya dəyərinin istehsal həcmindən aslılığı Məhsul
istehsalı həcmi,
ədəd Bütün buraxılışın maya dəyəri, (min man.) Məhsul vahidinin maya dəyəri, (man.) Daimi xərclər
Dəyişən xərclər
Cəmi Daimi
xərclər Dəyişən
xərclər Cəmi
750 75
60 135
100 80
180 1500
75 120
195 50
80 130
2250 75
180 255
33 80
113 3000
75 240
315 25
80 105
3750 75
300 375
20 80
100
Eyni istehsalın həcminin artması şəraitində məhsul vahidinə xərclər onun artımına proporsional olaraq azalır. stehsalın həcminin artmasına baxmayaraq onun mütləq 48
kəmiyyəti dəyişməz qalsa da məhsul vahidi hesabı ilə onun həcminin azalması müşahidə edilir. Maya dəyərinin tərkib hissəsi olan dəyişən xərclər istehsalın həcminə proporsional olaraq dəyişsə də məhsul vahidi hesabı ilə onun səviyyəsi dəyişilmir. в q
q вq q а q вq а Xмв
+ = + = + = Xərc məsrəflərinin istehsalın həcmindən asılılığını aşağıdakı şəkildə göstərək.
Şəkil 3.1. Ümumi məsrəf məbləğinin istehsalın həcmindən asılılığı. Şəkildən göründüyü kimi istehsalın həcminin artması ilə dəyişən xərclərin məbləği artır, azaldıqda isə müvafiq olaraq azalır və tədricən sabit xərclər xəttinə yaxınlaşır. Qeyd etmək lazımdır ki, analitik işlərin həyata kecirilməsində sabit və dəyişən xərclərin məbləğinin düzgün müəyyən edilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir, cünki aparılan təhlilin nəticələri bundan cox asılıdır. Bu məqsədlə müxtəlif metodlardan istifadə edilir. Dəyişən və sabit xərclərin məbləğinin müəyyən edilməsinin cəbri metodu natural ifadədə məhsulun həcminin iki nöqtəsi (q 1 ,q 2 ) və onlara müvafiq xərclər (z 1 ,z
) haqqında informasiya mövcud olduqda tətbiq edilə bilər. Məhsul vahidinə düşən dəyişən xərclər (v) aşağıdakı qaydada hesablanır. z 1 -z
V=
q 1 -q 2
Məhsul vahidinə düşən dəyişən xərcləri müəyyən etməklə sabit xərc məbləğinin (a) hesablamaq asandır: a = z
2
- vq 2
və ya a = z 1
- vq 1
у
250
200
150
100
50
0 750 1500 2250 3000 3750 Дяйишян
хяржляр
Сабит Хярчляр
Ми н п .в . 49
«Məsrəflər – həcm – mənfəət» arasında funksional asılılığın mövcudluğunu təyin etmək ücün aşağıdakı qrafiki tərtib edək. (şəkil 3.2) Satılmış məhsulun rentabelliyini təhlil etmək ücün qrafikdə satışın həcmi istehsalın maksimum həcmi nəzərə alınmaqla faiz ifadəsində verilmişdir. Tərtib edilmiş qrafik müəssisədə məhsul satışının hansı həcmində mənfəət əldə ediləcəyini göstərir. O həmcinin məhsul istehsalına və satışına cəkilən xərclərin məhsul satışından əldə edilən pul gəlirinə uyğun gələn nöqtəni müəyyən edir ki, həmin nöqtə satışın həcminin kritik nöqtəsi adlanır. Tərtib edilmiş qrafikə əsasən qeyd etmək olar ki, kritik nöqtə mümkün satış həcminin 68,7% səviyyəsindədir. Bu səbəbdən müəssisənin məhsullarına sifariş paketi istehsal gücünün 68,7%-indən yüksək olarsa mənfəət əldə edəcəkdir.
Şəkil 3.2. Satışın rentabellik qrafiki
Əlbəttə, rentabellik qrafikində göstəricilər şərti xarakter daşıyır. Nəzərə almaq lazımdır ki, satış həcminin kritik səviyyəsi 68,7%-dən yüksək və ya aşağı ola bilər. Bu, sabit xərclərin və maksimum mənfəət məbləğindən asılıdır. Belə ki, bu göstəricilərin bərabərliyi şəraitində satış həcminin 68,7%-i səviyyəsində olacaqdır. Əgər müəssisənin 0 25 …. 50 …. 75 100 Сабит хярчляр
М ай а дя йя ри в я эя ли р, м лн . п
.в . Сатышын критик нюгтяси
Там майа дяйяри хятти Ц м уми п ул
эя ли ри Мянфяят
Т ам ма йа д
яй яр и Д яй иш ян х
яр чл яр Мцстягим материал мясряфляр и Мцстягим ямяк щаггы
Цстялик хярчляр Сатышын щячми %-ля
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|