Microsoft Word Mag dis isi Maliyye net. Shefa Jeferli doc

56 

 

 

T

z

 

şərti 

1

=(920-500)/ 920=45,6% 

 

T

z

 

şərti 

2

=(920-450)/ 920=51,1% 

 

T

z

 

şərti 

3

=(920-514)/ 920=44,1% 

 

T

z

1

  = (920-400)/ 920=56,5% 

 

Bütövlükdə  təhlükəsizlik  zonası  6,5%  (56,5-50)  artmışdır.  Bu  artım  aşağıdakı 

amillər hesabına olmuşdur. 

1) Satış həcminin dəyişməsi; 

 

 

45,6-50=-4,4% 

2) Sabit xərclərin dəyişməsi; 

 

 

51,1-45,6=+5,5% 

3)Satış qiymətinin dəyişməsi; 

 

 

44,1-51,1=-70% 

4) Məhsul vahidinə dəyişən xərclərin dəyişməsi; 

 

 

56,5-44,1=+12,4% 

 

Cox  saylı  məhsul  istehsalı  üzrə  satışın  təhlükəsiz  həcminin  dəyər  ifadəsində 

müəyyən  edilirsə,  onda  amilli  təhlil  ücün  aşağıdakı  moduldan  istifadə  etmək 

məqsədəuyğundur. 

N=  X

s

  =   Xs                    =   Xs                           

 

 

(15)           

       DU

 

     ∑(UD

i

⋅Du

i

)            ∑( Ud

i

(P

i

-D

x

i

)/P

i 

 

 

Marjinal təhlil  vasitəsilə yalnız satış həcminin kritik səviyyəsi deyil, eləcə də sabit 

xərc məbləğini və digər amillərin nəzərdə tutulmuş səviyyəsinə görə məhsulun qiymətini 

müəyyən  etmək  mümkündür.  Marjinal  gəlirin  və  satışın  həcminin  nəzərdə  tutulmuş 

səviyyəsində sabit xərclərin kritik səviyyəsi aşağıdakı düsturla müəyyən olunur: 

 

 

X

s

=K(Pi-

 

D

x

i); və ya X

s

=K⋅M

s

 və ya X

s

=P

g

⋅

 

DU 

 

Bu  hesablaşmanın mahiyyəti nəzərdə tutulmuş satış həcmi, məhsul vahidinə düşən 

xərclər və qiymətin  şəraitində marjinal gəlirlə örtülən sabit xərclərin maksimum mümkün 

həcminin  müəyyən  edilməsi  ilə  xarakterizə  olunur.  Əgər  sabit  xərclər  həmin  səviyyəni 

örtürsə müəssisə zərərlə işləyəcək. 

Satışın  həcminin  sabit  və  dəyişən  xərclərin  nəzərdə  tutulmuş  səviyyəsinə  görə 

məhsulun qiymətinin kritik səviyyəsi aşağıdakı qaydada hesablanır: 

---

57 

 

 

P

kr 

= X

s

 + D

x

i

 

      

 

               

K     

 

3.3. Marjinal gəlir kateqoriyasına əsaslanan amillərin mənfəətə təsirinin təhlili və 

onun təkmilləşdirilməsi istiqamətləri 

 

Məhsul  satışından  əldə  edilən  mənfəətə  müxtəlif  amillərin  təsirini  təhlil  edərkən 

analitik  hesablamalarda  mənfəətin  marjinal  gəlir  kateqoriyasını  özündə  əks  etdirən 

düsturlardan  istifadə  etmək  daha  məqsədəuyğundur.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  müəssisə 

rəhbərləri    faktiki  maliyyə  nəticələrinin  onların    standart  həlli  ilə  müqayisəsinə  əsasən 

təhlilə  vaxt sərf etməkdən cox gələcəkdə maksimum mənfəət əldə edilməsi variantlarının 

öyrənilməsinə  meyl  göstərir.  Bu  rəqabətə  davam  gətirməklə  maksimum  mənfəət  əldə 

etmək  istəyindən  irəli  gəlir.  Müəssisə  rəhbərləri    gələcəkdə  məhsul  istehsalı  və  satışının 

təhlilinin  müxtəlif  variantlarını  müqayisə  etmək  ücün  mənfəətin  təhlilində  o  qədər  də 

mürəkkəb  olmayan  düsturlardan  istifadə  metodikasına  cox  meyl  göstərir.  Lakin  həmin 

düsturlar faktiki standartla müqayisəsini  də təmin edir. 

Şərti  götürülmüş  məlumatlardan  istifadə  etməklə  satılmış  məhsulun  miqdarı  və 

strukturunun  satışdan  mənfəətə  təsirini    hesablamaq  ücün  aşağıdakı    3.2  saylı  cədvəlin 

məlumtlarından istifadə edək. 

    Cədvəl 3.2. 

 

                Satılmış məhsulun strukturası 

Məmulatın adı 

Məhsul 

vahi-

dinin qiyməti 

Məhsul vahi-dinə 

düşən 

dəyişən 

xərc 

Ümumi  satışın  tərkibində  məmulatın  xüsusi 

cəkisi, % 

Tapşırıq üzrə 

Faktiki  

A məhsulu 

12 

7 

28 

30 

B məhsulu 

7 

5 

20 

- 

C məhsulu  

18 

11 

30 

35 

D məhsulu  

15 

7 

22 

35 

 

Bu məlumatlardan  başqa satışdan pul gəliri tapşırığı  260 min pul vahidi nəzərdə 

tutulsa da bu rəqəm 280 min pul vahidi, sabit xəclər isə 80 min pul vahidi olmuşdur. 

---

58 

 

Analitik  hesablamaları 

aparmaq 

ücün 

(8)  düsturdan  istifadə 

etmək 

məqsədəuyğundur.  Cünki  mənfəətin    həcminə  yalnız  satış  həcmi  deyil,  eləcə  də  satışın 

strukturunun  dəyişilməsi  də  təsir  göstərmişdir.  Sonuncu  amilin  dəyişməsi  satışdan  pul 

gəlirində  marjinal    gəlirin  xüsusi  cəkisinə  təsir  göstərir  və  M

s

=P

g

⋅DU-X

s

  düsturunda  

satışın  həcmini əks etdirən dəyişən həcmdə əmsal kimi cıxış edir. 

Tapşırıq  üzrə  satışdan  mənfəətin  hesablanması  aşağıdakı  ardıcıllıqla  aparılır. 

Əvvəlcə hər bir  məhsul  növü ücün  məhsul vahidinin qiymətində  marcinal gəlirin  xüsusi 

cəkisi hesablanır: 

A məhsulu üzrə        (12-7):12=0,42 

B məhsulu rəfi üzrə (7-5):7=0,28 

C məhsulu üzrə        (18-11):18=0,39 

D məhsulu üzrə      (15-7):15=0,53 

Sonra satışın bütün həcmi üzrə DU hesablanır: 

0,42⋅28+0,28⋅20+0,39⋅30+0,53⋅22  = 11,76+5,6+11,7+11,66  = 0,41      

100 

      100 

indi (8) düstura əsasən mənfəəti hesablayaq: 

 

M

s

=260⋅0,41-80=26,6 min pul vahidi 

Eyni metodika ilə faktiki icra səviyyəsini müəyyən edək: 

A məhsulu üzrə  (12-7):12=0,42 

C məhsulu üzrə  (18-11):18=0,39 

D məhsulu üzrə  (15-7):15=0,53 

DU =  0,42⋅30+0,39⋅35+0,53⋅35 = 12,6+13,65+18,55 =0,44 

                           100                                  100 

M

s

=280⋅0,44-80=43,2 min pul vahidi 

Beləliklə,  satışdan  mənfəətin  həcmi  tapşırıq  səviyyəsi  ilə  müqayisədə  faktiki  16,6 

min  pul  vahidi  (43,2-26,6)  artmışdır.  Təhlilin  növbəti  mərhələsində  mənfəətin  artmasına 

satışın həcmi və strukturunun təsiri müəyyən edilir. 

Sözsüz  ki,  satılmış  məhsulun  miqdarının  artımı  son  nəticədə  mənfəətin  mütləq 

məbləğinin  artımına  səbəb  olur.  Sabit  struktur  şəraitində  satışdan  pul  gəlirində  marjinal 

gəlirin  orta  xüsusi  cəkisinin  dəyişməz  qaldığını  hesab  etməyə  imkan  verir.  Satışdan  pul 

gəlirinin  artımı  nəticəsində    marjinal  gəlirin  artımı  8,2  min  pul  vahidi  (280-260)  ⋅0,41 

---