Microsoft Word lviyy lsahib q z m mm dovan n docx
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.4 Tam v
41 Verilmiş bir misala nəzər yetirək: Ehtimal edək ki, verilmiş məhsul bölüşdürülmə nöqtəsində heç bir bazar qiymətinə malik deyil. Lakin daha sonra 10000 manat həcmində məhsul üzərində aparılan işdən sonra onu 15000 manata satmaq mümkündür. Bu zaman differensial gəlir 15000 manat təşkil edəcəkdir, differensial xərclər isə 10000 manat. Differensial mənfəət (təmiz differensial gəlir) isə 5000 manat təşkil edəcək. Əgər müəssisə məhsulu bölüşdürülmə nöqtəsindən sonra yenidən işləməyə məruz qoymazsa, sadəcə 5000 manat gəlir itirmiş deyil, həmçinin digər zərərlər də vurmuş olar. Təsəvvür edək ki, müəssisə verilmiş məhsulun təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə onu 4000 manat həcmində yenidən emal etdi. Bundan sonra bu məhsulu 18000 manata satmaq mümkündür. Realizə olunmanın xalis dəyəri bölüşdürmə nöqtəsindən sonrakı ilk mümkün mərhələdə müəyyən olunduğundan, məhsulun daha da yaxşı xüsusiyyətlərini əldə etmək üçün sonrakı istehsalat ona aid olunmuş kompleks xərclərin həcminə heç bir təsir göstərməyəcək. Məhsulun sonrakı emal imkanları da həmçinin təbii göstəricilər metodu ilə bölüşdürülmüş kompleks xərclərin məbləğinə heç bir təsir etməyəcəkdir. Çünki eyni həcmdə məhsul emal olunur. Məhsulun maya dəyərinin müəyyən olunması zamanı bölüşdürülən xərclər hər hansısa bir metodla hesablanılmış bölüşdürülmüş kompleks xərclərə əlavə olunur. Lakin cari yanaşmalar fərqli böyüklükdə mənfəətə gətirib çıxardır. stehsalatın gələcək mənfəət əldə etmək qabiliyyəti qərarının qəbul edilməsi zamanı müəssisələr yenidən əlavə gəlirlərlə əlavə xərcləri müqayisə etməlidir. Göstərlən bu misalda əlavə gəlir 3000 manat təşkil edir: 18000-15000=3000 (manat) Əlavə xərclər isə 4000 manat təşkil edir. Bu səbəbdən də heç bir digər faktorları diqqətə almayan zaman müəssisələr üçün keyfiyyət xarakterini yaxşılaşdırmadan satılan məhsul ən üstünlük verilənidir.
42 Kompleks məhsulların istehsalı istehsalın texnologiyayla təmin olunma səviyyəsindən asılı olduğu qədər, bazar şəraitindən də asılıdır. Kompleks məhsulların ikili xasiyyətinin bu formada müəyyən edilməsi ilk baxışdan əlverişli hal kimi görünsə də, bunların hər birinin qərar qəbulunda nəzərə alınması fiziki olaraq qeyri- mümkün haldır. Gəlirin planlaşdırılması məqsədilə marjinal gəlir konsepsiyasının tətbiqi daha məqsədəuyğundur. O satışdan əldə olunmuş mənfəət və hazırki məhsulun istehsalı üçün çəkilmiş dəyişən xərclər arasındakı fərq hesab olunur. Marjinal gəlir idarəçilərə müəssisə gəlirinə artırılan və ya çıxılan məbləğin ehtimal üçün imkan yaradır. Bu göstərici məhsulun realizə olunmasından olan brutto gəlirin məbləğini əks etdirmir. Bu göstərici onun digər məhsullara nisbətən müqayisədə nisbi gəlirliliyini müəyyən edir.
Hər hansı bir məhsulun və ya seqmentin realizə olunması zamanı yaranmış, satışdan əldə edilmiş mənfəət və məhsulun maya dəyərinin arasındakı fərq kimi tanınan, özündə kompleks olduğu kimi, həm də bölüşdürülmə nöqtəsindən sonra çəkilmiş bütün xərclərin bir hissəsini birləşdirən brutto gəlir gəlirin planlaşdırılması zamanı qərar qəbulu üçün etibarlı metod hesab edilmir. Əldə olunmuş məlumatlar ümumi brutto gəlirin dəyişilməsi məqsədi ilə qərarların proqnozlaşdırılmasında istifadə oluna bilməzlər.
2.4 Tam və dəyişən xərclər üzrə məhsulların maya dəyərinin kalkulyasiyası metodları
Xərclərin məhsulun buraxılış həcminə nəzərən özünün necə aparması xərclərin beynəlxalq standartlara və praktikaya uyğun olaraq təsnifat xüsusiyyətidir. Bu səbəbdən də iqtisadiyyatda dəyişən (ing. tərc. variable), daimi (ing.tərc. fixed) xərclər terminləri geniş istifadə edilir. Bu xərc növlərindən başqa isə hissəvi-daimi (ing.tərc.
43 semi-fixed), hissəvi dəyişən (ing.tərc. semi-variable) xərclər terminlərindən də bəzi ə dəbiyyatlarda söz açılır. Sözü gedən xərclərin bir sıra özünəməxsus xüsusiyyətləri mövcuddur: Dəyişkən xərclər Istehsal buraxılışı həcminə düz mütənasibdir. Bu o dəməkdir ki, istehsal həcminin iki dəfə artımı bu xərcləri də iki dəfə artıracaqdır. Daimi xərclər stehsal həcminin istənilən səviyyəsindən asılı olmayaraq dəyişməz qalır.
Bir müddət dəyişməz qalsa da, müəyyən zaman keçdikdən sonra dəyişməyə başlayır, daha sonra isə yenə də sabitləşir. Bu səbəbdən də ingilis dilində bu xərclər addımlı, mərhələli olaraq sabit olan xərclər də adlanır (ing.tərc. step-fixed).
Bu xərclər həm daimi, həm də dəyişkən xərclərin xüsusiyyətlərini özündə birləşdirmişdir. Bəzən bu tip xərclər qarışıq xərclər də adlandırılır.
Verilən qısa bir zaman həcmində xərclər daimi, hissəvi və dəyişkən xərclərdən ibarətdir. Lakin bu zaman uzandıqca və bir neçə ili aşdıqda bütün xərclər dəyişəcəkdir. Bunun səbəbi də istehsal həcmində olan böyük miqyaslı dəyişikliklərdir. Bu zaman daimi xərclər özlüyündə də hissəvi-daimi xərclərə çevrilir. Daimi xərclərin bu cür dəyişikliklərini nəzərə alan bəzi qərb alimləri, onları bu xüsusiyyətlərinə görə dəyişkən xərclər adlandırırlar.
Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|