Azə
rbaycan Respublikası Tə
hsil Nazirliyi
Azə
rbaycan Dövlə
t qtisad Universiteti
Magistratura Mə
rkə
zi
Ə
lyazması hüququnda
Ülviyyə
Ə
lsahib qızı Mə
mmə
dovanın
"Müə
ssisə
nin gə
lir və
xə
rclə
rinin uçotunun tə
kmilləş
dirilmə
si"
Mövzusunda
MAG STR D SSERTAS YASI
xtisasın şifri və adı: M010002 "Mühasibat uçotu və Audit"
Elmi rəhbər:
i.e.n., dos. M. C. Hacıyeva
Magistr proqramının rəhbəri: i.e.n., dos. Ə.N. Daşdəmirov
Kafedra müdiri: i.e.n., prof. S. M. Səbzəliyev
BAKI-2015
Mündə
ricat
ş
in ümumi xarakteristikası..........................................3-12
I Fə
sil. Müə
ssisə
nin gə
lir və
xə
rclə
rinin mahiyyə
ti,
tə
snifatı və
tanınması xüsusiyyə
tlə
ri.................................................................13-27
1.1 darəetmə qərarlarının qəbulu üçün xərclərin mahiyyəti və təsnifatı.............13-20
1.2 Müəssisənin gəlir və xərclərinin tanınması qaydaları....................................21-27
II Fəsil. Xərclərin uçotu və məhsulların maya
dəyərinin kalkulyasiyası metodları....................................................................28- 60
2.1 Xərclərin sifariş metodu ilə uçotu xüsusiyyətləri........................................... 28-32
2.2 Xərclərin proseslər üzrə uçotu metodunun xüsusiyyətləri...............................32-38
2.3 Kompleks xərclərin bölüşdürülməsinin mövcud
metodları və onların təkmilləşdirilməsi istiqamətləri.............................................38-42
2.4 Tam və dəyişən xərclər üzrə məhsulların maya dəyərinin
kalkulyasiyası metodları.........................................................................................42-49
2.5 Xərclərin uçotunun funksional metodu............................................................50-61
III Fə
sil. Beynə
lxalq və
Milli Mühasibat Uçotu Standartları
ə
sasında gəlirlərin uçotda əks etdirilməsi xüsusiyyətləri..................................62-76
3.1 Malların satışından və xidmətlərin göstərilməsindən alınan
gəlirlərin sintetik və analitik uçotu.........................................................................62-66
3.2 Faizlərdən, royalti və dividendlərdən yaranan gəlirlərin
sintetik və analitik uçotu........................................................................................66-71
3.3 Gəlirlərin hesabatda təqdim edilməsi və açıqlanmasının
mövcud vəziyyəti və təkmilləşdirilməsi imkanları................................................71-76
Nə
ticə
.....................................................................................................................77-79
Ə
dəbiyyat siyahısı.................................................................................................80-83
3
ş
in ümumi xarakteristikası
Mövzunun aktuallığ
ı. Müəssisədə gəlirlərin və xərclərinin uçotunun
təkmilləşdirilməsi yönündə müasir zamanın tələblərinə uyğun olaraq bir sıra işlər
aparılır. Keçmiş sözü gedən metodların zamanla öz funksiyasını yerinə yetirə
bilməməsi, aktuallığını itirməsi, dünyada yeni anlayışların və yeni fenomenlərin
yaranması da yeni növ uçot prosedurlarının yaranmasına və inkişafına öz təsirini
göstərməkdədir. Bu zaman müəssisənin fəaliyyət sahəsindən, istehsal etdiyi
məhsullardan və ya xidmət növlərindən asılı olaraq hər bir müəssisəyə görə spesifik
fərqliliklər də nəzərə çarpır. Sözü gedən dissertasiya işində qarşıya qoyulan suallar
cavablandırılmışdır. Bu zaman xərclərin və gəlirlərin bir əlamətlərinin ayrıca təhlili
aparılmış və bu spektorda məlumatlar verilmişdir.
Əgər gəlirlərin, pul vəsaitlərinin defisiti baş verərsə, bu özlüyündə çox böyük
neqativ hallara gətirib çıxarır. Bu zaman bütövlükdə müəssisələr öz öhdəliklərini icra
edə bilmirlər. Gəlirlərin müasir dövrdə aktuallığını araşdırmaq üçün onların
çatışmadığı zaman hansı neqativ hallar yaratmasına diqqət yetirmək də lazımdır.
Gəlirlərin çatışmaması özünü aşağıdakı hallarda göstərir:
• Büdcə və malgöndərənlər qarşısında kreditor borclarının artması halları;
• Əmək haqqı və ödənişlərdəki gecikmə halları;
• Bank kreditləri üzrə gecikdirilmiş borcların xüsusi çəkisinin artması;
• Firma və şirkətlərin likvidliyinin aşağı düşməsi və s. bu kimi hallar.
Gəlirlərin çatışmazlığı səbəbləri bunlardır:
stehlakçıların və alıcıların tam və ya qismən itirilməsi;
Zəif maliyyə planlaşdırılması;
Xərclər üzərində zəif nəzarətin olması;
Kadrların ixtisasının aşağı səviyyədə olması;
nfilyasiya təzyiqinin olması;
Vergi təzyiqlərinin olması;