Microsoft Word lviyy lsahib q z m mm dovan n docx
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
38 Göründüyü kimi çirkli suların təmizlənməsi köməkçi proseslərə aiddir və ə nənəvi uçotda dolayı xərclərin ümumi miqdarında bu xərclər itərdi. Xərclərin təmizləmə prosesi üzrə hesablanılması zamanı onu detallaşdırmaq lazımdır. Hazırki metodun effektiv olduğunu isbat etmək üçün bir neçə hesablamalar aparılmışdır və bir neçə nəticələr əldə edilmişdir. Aparılmış tədqiqatlar nəticəsində diqqət yetirmək lazımdır ki, proses metodunun tətbiqinə misalda göstərilmiş müəssisədə aşağıda verilmiş amillər şərait yaratmışdır: Dolayı xərclərin detallaşdırılması və onların yaranması mənbələrinin müəyyənləşdirilməsi; Xərclərin detallaşdırılmasına əsasən adekvat idarəedici təsirlərin yaradılması; Ayrıca proseslərin dəyərinin hesablanılması və onların effektivliyinin qiymətləndirilməsi.
Tərkibinə görə xərclər sadə və kompleks xərclərə bölünür. Sadə xərclər bir ünsürdən ibarət olur və onlar istehsal fəhlələrinin əmək haqqı, ə sas material, yanacaq, elektrik enerjisi və.s məsrəflərə daxil edilir. Kompleks xərclər öz məzmununa görə bir neçə ünsürdən ibarətdir. Belə xərclərə ümumistehsal və ümumtəsərrüfat xərcləri aid edilir. Mühasibat uçotu obyektlərinin elmi cəhətdən əsaslandırılmış qaydada qiymətləndirilməsi və kolkulyasiya edilməsi təsərrüfat vəsaitlərinin və onların əmələ gəlmə mənbələrinin, uçot və hesabatda düzgün əks etdirilməsini təmin edir. Hesablarda təsərrüfat vəsaitinin və onların əmələ gəlmə mənbələrinin dəyişməsi və təsərrüfat proseslərinin nəticələrinin haqqında məlumat toplanır. Müəssisə və
39 təşkilatda plan və tapşırıqlarının yerinə yetirilməsinə nəzarət etmək üçün mühasibat uçotunda kompleks istifadə olunan balans və hesabat bilavasitə mühasibat uçotunda kompleks hesablardan istifadə edilir. Bu kompleks hesabların sistemləşdirilmiş hesabı siyahısı planı adlanır. Hesablar planında yalnız sintetik hesablar deyil, eyni zamanda onların tərkibinə daxildən subhesablarda əks etdirilir. Hesablar planından istifadəni asanlaşdırmaq məqsədilə hər bir hesaba şifrə verilir. Mühasibat yazılışları zamanı hesabın adı əvəzinə onun şifrəsi göstərilir. Bu da həm uçotu, həm də onun avtomatlaşdırılmasını asanlaşdırır. Hesablar planının sonunda balans arxası, həm də onun avtomatlaşdırılmasını asanlaşdırır. Hesablar planının sonunda balans arxası hesabların siyahısı da verilir. Hesablar planın əlavə olaraq onun tətbiqinə dair təlimat hazırlanmır. Həmin təlimatda hər bir hesabın təyinatı, məzmunu xarakterizə etməklə onun başqa hesablarla müxabirləşməsi də göstərilir. Hesablar planı və ona əlavə olan təlimat mühasibatlıq tərəfindən hansı göstəricilərin alınmasını və bu göstəricilərin alınması qaydasını müəyyən edir. Ehtiyatların qiymətləndirilməsi məqsədilə və alınan məlumatların maliyyə hesabatlarında əks etdirilməsi zamanı müəssisələr kompleks istehsal xərclərini doğru bölüşdürməlidir. Bu zaman həmçinin maliyyə hesabatında seçilmiş bölüşdürmə metodlarının açıqlamasını göstərməlidir. Lakin bu qaydada bölüşdürmə maliyyə hesabatlarının təhlilin nəticələrinin səhv təfsir olunması ilə nəticələnə bilər. Əlbəttə ki, kompleks xərclərin bölüşdürülməsinin məqbul üsulları da mövcuddur. Buna baxmayaraq metod seçimi ilə bağlı qərarlar ehtiyatların qiymətləndirilməsində və fərdi məhsulların gəlirlilik səviyyəsinin müəyyən olunmasında əsaslı fərqliliklər yaradır. Qarşıya qoyulan hədəflərdən asılı olmayaraq kompleks xərclərin bölüşdürülməsinin bir sıra metodlarının mövcudluğu çoxsaylı məhsulların yaranmış
40 bölünmə nöqtəsində xərclərin məbləğinin müəyyənləşdirilməsinin yetərincə çətin proses olduğunu həqiqətyönümlü əks etdirir. Müəssisə tərəfindən qəbul edilmiş fərdi məhsullara aid edilən xərclərin istənilən metodları hazırki mövcud problemi tam olaraq həll etmir. Ona görə də daha məqsədəuyğun məhsulun ümumi ədəd sayını nəzərə almaqla hesablanmış brutto gəlir hesab olunur. Bundan savayı əgər müəssisə öz qərarlarını kompleks xərclərə ə saslandıracaqsa, onda bu səhv nəticəyə gətirib çıxara bilər. Kompleks xərclərin xüsusiyyətlərindən biri də odur ki, bir məhsul buraxılışının artımı əksər hallarda digər bir məhsulun da buraxılışında artıma səbəb olur. Bu cür hadisələr "xərclər-həcm-gəlir" münasibətlərininin və xərclərin differensial təhlilinin tətbiqini zəruri edir. Məhsul buraxılışının qiymətləndirilməsinin bir çox alternativ variantı uzunmüddətli və baha başa gələn kompüter texnologiyalarının tətbiqiylə olan hesablamalara gətirib çıxara bilər. Sözsüz ki, bölüşdürülmə anından sonra çəkilmiş xərclər idarəedənlərə qərar qəbul edilməsi üçün daha lazımi informasiyalar təqdim edir, xüsusilə də məhsulun gələcək dövr üçün təkmilləşdirilməsinin məqsədəuyğunluğu ilə bağlı. Xərclərin relevantılığı (əlaqədarlığı), məhsulla müxtəlif situasiyalarda əlaqələndirilmiş, həmçinin differensial gəlir və xərc anlayışlarına aid problemlə bağlı hazırki suala daha da ətraflı aşağıda nəzər yetirilmişdir. Xüsusilə kompleks deyil, differensial xərclər yeganə relevant (əlaqədar) xərclər hesab olunur. Onlar məhsulun satışı üçün müvafiq olan daha gəlirli anı müəyyənləşdirir. Müəssisə məhsulun gələcək istehsalı barədə qərar qəbul edən zaman differensial xərclər istehsal əməliyyatlarının genişləndirilməsi üçün əlavə xərclər hesab olunur. Bu formada qərar qəbul etmək üçün differensial gəlir və differensial xərclərin uyğunluğunu müəyyən etmək yolu ilə əlavə (differensial) gəliri hesablamaq məqsədəuyğundur.
Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|