Microsoft Word lviyy lsahib q z m mm dovan n docx
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Resurslara aid olan x ərcl ər bölü şdürülür. Birinci resursların strukturu mü əyy ənl əşdirilir. Burada h əmçinin h
- resurslara olan x ərcl ər mü əyy ənl əşdirilir. Bir qayda olaraq, a şa ğıda göst əril ən resurs növl
32 Təhsil sektorundan savayı sifariş metodunun özünü doğrultduğu sferalardan biri də tibb sektorudur. Bu zaman tibbi təşkilatlarda tibbi xidmətlərin maya dəyərinin kalkulyasiyası zamanı sifariş metodunun tətbiqi daha yaxşı nəticələr verə bilər.
Tibbi təşkilatın hesablama xidmətinin əməkdaşı tibb xidmətin göstərilməsi haqda müştərinin sifarişi daxil olduğu anda “həmin xidmətin yerinə yetirilməsinə verilən sifarişə xərclərin qeydiyyatı kartoçkası” açmalıdır. Bu kartoçkada bütün faktiki xərclər öz əksini tapmalıdır. Həkim pasiyenti qəbul etdikdən sonra tibb müəssisəsinin xidmətlərin siyahısına əsasən göstərdiyi tibb xidmətin növlərini həmin blankda qeydə alır. Bu metodun tətbiqi zamanı xərclərin uçot obyekti və kalkulyasiya obyekti kimi ayrıca sifariş, başqa sözlə, tibb xidmətin müəyyən növlərini yerinə yetirmək üçün pasiyentin sifarişi ( məs. həmin pasiyentin stasionar şöbədə müalicəsi , ambulatoriya –poliknika şöbəsi üçün göstərilən tibb xidmətin başa çatdığı hal) əsas götürülür. Müstəqim xərclərin uçotunu bilavasitə 202 “ stehsalat məsrəfləri” adlı hesabda aparmaq lazımdır. Xərclərin uçotunun sifariş metodu tətbiq olunduqda 202-ci hesabın tərkibində hər bir sifariş üzrə subhesablar açmaq məqsədə uyğundur. Sifarişçilərin tərkibində xərclərin aşağıdakı maddələrlə qruplaşdırılması tövsiyyə olunur. Ümumiyyətlə faktiki maya dəyərinin sifariş metodu ilə kalkulyasiyasının bir sıra çatışmayan cəhətləri mövcuddur. Bunlara sifarişin yerinə yetirilməsinin uzunmüddətli olması xərclərin səviyyəsinə cari nəzarət etməyə imkan verməməsini misal göstərmək olar.
Xərclərin proseslər üzrə uçotu idarəetmə uçotunda, xərclərin uçotu və analizində ə sas yerlərdən birini tutur. Bu zaman xərclərin hesablanması daha obyektiv şəkildə öyrənilir.
33 Xərclərin uçotu metodu istər teoriyaçılar, istərsə də praktikaçılar arasında hər zaman böyük fikir ayrılıqlarına səbəb olmuşdur. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində bəzi iqtisadçılar bu metoddan imtinanın tərəfdarı idilər. Onların fikrincə bazar şəraitində qiymətin sünii tənzimlənməsi doğru hal deyil və bazar şəraitində qiymət özü-özünü tənzimləmə bacarığına malik olmalıdır. Lakin buna baxmayaraq bir sıra təsərrüfat müəssisələri hələ də bu üsuldan istifadə etməkdədirlər. Bunun təbii ki, bir sıra səbəbləri mövcuddur. Müəssisə və təşkilatlarda baş verən hesablaşmalar, kredit münasibətləri pul ölçüsünün köməyi ilə həyata keçirilir. Bu zaman istehsal edilən məhsulun həcmi, məhsulun maya dəyəri, mənfəət və rentabellilik və tədavül xərcləri hesablanıb müəyyən edilir. Xərclərin proses dəyərinin hesablanılması zamanı dolayı xərclər son nəticə olaraq daha obyektiv bölüşdürülmə imkanına malikdir. Yenidən hesablanılmanın səbəb-nəticə əlaqəsi müəssiələrin şöbələrinin tərkib hissələrinin xərclərinin bölüşdürülməsinə də kömək edir. Müasir zamanda bir çox müəssisələr funksional bölmələrə ayrılan ənənəvi metoddan proseslər üzrə uçot metodlarına müraciət edirlər. Çünki proseslər üzrə uçot metodunun əsasında arasıkəsilməz hadisə və funksiyaların qarşılıqlı əlaqəsi qismində çıxış edən idarəetmə konsepsiyası durur. Sözü gedən metod ənənəvi metoddan daha fərqli uçot metodları və xərclərin idarəedilməsi prisniplərini cəmləşdirib. Daha geniş yayılmış metodlardan biri xərclərin bütövlüklə bölüşdürülməsi (absorption costing) və xərclərin hissələrlə bölüşdürülməsi (direct costing) hesab olunur. Birinci sözü gedən metod birbaşa və dolayı xərclərə ayrılır. Halbuki, dolayı xərclər məhsul dəyərinin həcmdən asılı mütənasib bölüşdürülmə bazalarına aid edilir. Buraya əsas işçilərin qazandığı əmək haqqı, birbaşa xərclərin məbləği daxildir. Bu bölüşdürülmə bazalarının sözü gedən xərclərin mənbəyinə heç bir aiddiyyatı yoxdur.
34 Direkt-kostinqdən istifadə zamanı məhsulların maya dəyərinə sadəcə dəyişən xərclər aid olunur. Daimi xərclər isə birbaşa olaraq maliyyə nəticələrində öz əksini tapır. Hər iki metod əhəmiyyətli çatışmazlıqlara malikdir: onlar dolayı xərcləri ətraflı şə kildə əks etdirmir. Bu səbəbdən də onların idarəolunmasında maneələr yaranır. Gələcək perspektivdə bu problemlərin daha da çox artımı gözlənilir, çünki müəssisələrin maya dəyərinin strukturunda birbaşa xərclərin yeri getdikcə azalır. Prosesyönümlü idarəetməyə keçid zamanı baxılan metodlar müəssisə və ya təşkilatların proseslərinin dəyərinin qiymətləndirilməsinə imkan vermir. Fəaliyyət, digər sözlə desək əməliyyat əsaslı xərclərin proporsional bölüşdürülməsi metodu (Activity Based Costing), əksinə xərlcərin proseslər üzrə hesablanmasına daha yaxşı uyğun gəlir. ABC metodunda müəssisə əməliyyatlar dəsti, məcmusu kimi nəzərdən keçirilir. Müəssisədə görülən işlər onun xüsusiyyətlərini təyin edir. Baş verən əməliyyatlar zamanı resurslardan istifadə olunur və hər hansısa bir nəticə əldə edilir. Bu resurslara informasiya, material, avadanlıqlar aiddir. ABC metodunun tətbiqi zamanı da, təbii ki, ilk növbədə müəssisədə görüləcək ə məliyyatların siyahısı və ardıcıllığının müəyyənləşdirilir. Bu adətən mürəkkəb iş ə məliyyatlarının çox sadə tərkib hissələrinə bölünməsiylə, həmçinin bununla bərabər onların resurs mənimsənilməsi həcminə əsasən həyata keçirilir. Bununla da ABC metodunun mahiyyəti prosesin dəyərinin müəyyən olunmasını təmin etməkdir. Bu yanlış hesablanılmış bütün hesab-faktura xərclərinin bölüşdürülməsi və onların hər bir əməliyyata, funksiyaya və fəaliyyətə təsiri əsasında baş verir. Metodun tətbiqi üçün səbəb aşağıda göstərilmişdir:
müəyyənləşdirilir. Burada həmçinin hər bir resursun istifadəsiylə bağlı fəaliyyəti təmin edən xərclər siyahısı da müəyyən edilir. kinci isə resurslara olan xərclər müəyyənləşdirilir. Bir qayda olaraq, aşağıda göstərilən resurs növlərini bir- Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|