Microsoft Word informasiya iqtisadiyyatinin inkisafinda qeyri-s?Lis informasiya texnologiyalarinin ?Sas xususiyy?TL?RI. docx

40 

 

 

Şə

kil 2.  

Predikatlar məntiqi 

“deyil”,  “və”,  “və  ya”,  “əgər”  ,  ”Ancaq  və  ancaq”-lardan    istifadə  edilən 

məntiq  sisteminə  predikatlar  məntiqi  deyilir.  Predikatlar  məntiqinin  təməl  

komponentləri predikat, dəyişən, funksiya və sabitdir. 

 

 

 

---

41 

 

2.2. Qeyri-səlis informasiya texnologiyalarının inkişafına təsir edən 

proqram təminatı  

 

nformasiyanın  işlənmə  sistemlərinin  yaradılması  və  fəaliyyəti  hər  şeydən 

ə

vvəl  onun  təşkilati-texniki  bazası  ilə  bağlıdır.  Avtomatlaşdırılmış  sistemlərin 

təşkilati-texniki  bazası  dedikdə,  müxtəlif  informasiya  prosedurlarının  yerinə 

yetirilməsi  üçün  istifadə  edilən,  mürəkkəb  tərkibə,  istismar  formalarına  və 

üsullarına  malik  olan  hesablama  texnikası  və  digər  vasitələrin  məcmusu,  başqa 

sözlə,  texniki  vəsaitlər  kompleksi  (TVK)  başa  düşülür.  Özü  də  texniki 

informasiyanın  işlənmə  texnologiyasının  səmərəliliyi  bilavasitə  əməliyyatların 

avtomatlaşdırılması səviyyəsindən, informasiyanın işlənməsinin mütərəqqi texnika 

və texnologiyasından, təşkilati-texniki bazanın düzgün seçilməsindən asılıdır. 

Yerinə yetirilən informasiya prosedurları və funksional təyinatına görə texniki 

bazanın tərkibinə müxtəlif texniki vəsaitlər (fərdi peşə EHM, müasir kompüterlər, 

məlumatların  maşın  daşıyıcılarında  hazırlayan  vasitələr,  informasiyani  yığan  və 

qeyd edən vasitələr, məlumatları rabitə kanalları ilə ötürən vasitələr, digər köməkçi 

avadanlıqlar və təşkilat texnikası vasitələri) aiddir. 

Təcrübə  göstərir  ki,  avtomatlaşdırılmış  sistemlərin  layihələndirilməsi  və 

yaradılması  ilə  əlaqədar  xərclərin  təqribən  80%-ə  qədərini  məhz  texniki  vasitələr 

kompleksinin  alınması,  quraşdırılması  və  istismara  verilməsi  xərcləri  təşkil  edir. 

Ona  görə  də  avtomatlaşdırılmış  sistemlərin  TVK-nın  tərkibinin  müəyyən 

edilməsinə,  əlaqələndirilməsinə  xüsusi  diqqət  yetirirlər.  Sistemin  nəzərdə  tutulan 

səviyyədə  səmərəliliklə  fəaliyyət  göstərməsini  təmin  etmək  üçün  aşağıdakı  əsas 

tələblər gözlənilməlidir: 

 həll edilən məsələlərin dairəsinin daim genişləndirilməsi, onların tərkibinin 

dəyişməsi nəzərə alınmaqla məsələlər kompleksinin minimal əmək və gerçəkliklə 

həllinin həyata keçirilməsi; 

---

42 

 

 müxtəlif qurğuların kod, proqram və texniki vəhdətliyi (uyğunluğu) ilə əldə 

edilən  məlumatların  inteqrasiya  edilmiş  şəkildə  işlənməsinin  kəsilməz  texnoloji 

proses halına salınması; 

 paket işləmə və kollektiv istifadə rejimlərində EHM-də çoxproqramlı məsələ 

həllinin həyata keçirilməsi; 

 TVK-nın bütün tərkib elementlırinin məhsuldarlığının uyğunluğu; 

 informasiya işləyən tipik texniki vasitələrə istinad edilməsi; 

 qurğuların yüksək etibarlı işinin təmin edilməsi; 

 qurğuların  alınması  və  istismarı  üzrə  əsaslı  xərclərin  minimumlaşdırılması 

və s. 

Yerinə  yetirdikləri  informasiya  prosedurları  və  funksional  təyinatına  görə 

informasiyanın  işlənmə  texnologiyasının  texniki  bazasının  tərkibinə  daxil  olan 

bütün vasitələr  aşağıdakı növlərə  ayrılır: məlumatları  yığan,  qeyd  edən və  ötürən 

vasitələr,  məlumatları  maşın  daşıyıcılarında  hazırlayan  texniki  vasitələr 

(kompüterlər); təşkilat texnikası vasitələri. 

Yuxarıda  göstərilən  hər  bir  qrupa  daxil  olan  texniki  vasitələrin 

avtomatlaşdırılmış sistemdə öz təyinatı və yeri vardır. Belə ki, birinci qrupu təşkil 

edən  vasitələr  məlumatları  yiğmaq,  qeyd  etmək,  onları  işləmə  mərkəzinə  və 

istifadə yerlərinə ötürmək üçündür. Bu cür texniki vasitələr idarəetmə orqanlarının 

fəaliyyət xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq xüsusi əhəhmiyyət kəsb edir. 

kinci  qrupu  təşkil  edən  məlumatları  maşın  daşıyıcılarında  hazılayan  texniki 

vasitələr  məlumatların  düzgünlüyünə  nəzarəti,  onların  şifrlərinin  açılmasını, 

sistemləşdirilməsini,  seçilməsini  və  qruplaşdırılmasını,  yenidən  alınmasını  və  s. 

təmin  edir.  Avtomatlaşdırılmış  sistemin  fəaliyyəti  prosesində  müxtəlif 

çoxfunksiyalı  vasitələrdən  də  geniş  istifadə  edilir  (məlumatları  eyni  vaxtda 

sənədlərə və maşın daşıyıcılarına qeyd edən vasitələr). 

Nəhayət,  üçüncü  qrupu  təşkil  edən  vasitələr  və  qurğular  idarə  işçiləri  üçün 

ə

lverişli  əmək  şəraitinin  yaradılmasını  təmin  edən  aşağıdakı  təşkilat  texnikası 

vasitələrinin  özündə  birləşdirir:  məlumatların  yığılması,  saxlanılması,  axtarışı  və 

ə

ks  etdirilməsi  vasitələri  (qurğuları),  sənədlərin  formalaşdırılması  və  işlənməsi 

---

43 

 

vasitələri, surət çıxaran, digər xüsusi cihazlar və qurğular. Ümumiyyətlə, idarəetmə 

orqanlarının  avtomatlaşdırılmış  sistemlərinin  səmərəli  fəaliyyəti  və  birinci  üç 

qrupa  daxil  olan  texniki  vasitələrdən  daha  dolğun  istifadə  edilməsi  təşkilat 

texnikası vasitələrinin tətbiq dairəsindən asılıdır. 

darəetmə  fəaliyyətinin  və  iqtisadi  informasiya  sistemlərinin  gələcək 

inkişafının  və  təkmilləşdirilməsinin  əsasını  ən  mütərəqqi  informasiya 

texnologiyaları  təşkil  etməlidir.  Bu  da  mütləq  yeni  elekrton  kompüter  və  rabitə 

kommunikasiya  vasitələrindən  geniş  istifadə  olunmasını  nəzərdə  tutur  ki,  nəticə 

etibarı  ilə  istifadəçilərə  informasiya-hesablama  xidmətinin  səviyyəsinin 

yüksəldilməsi,  cəmiyyətin  indiki  şəraiti  üçün  səmrəli  olmayan  idarəetmə 

ə

nənələrinin dəyişdirilməsi təmin edilmiş olsun. 

Mütərəqqi  fərdi  EHM  və  kompüterlərin  tətbiqi  idarəetmənin  bütün 

səviyyələrində  işçiləri  vaxtında  zəruri  informasiya  ilə  təmin  etməklə  yanaşı,  yeni 

informasiya texnologiyalarına keçilməsi sahəsində qarşıya çıxan psixoloji və digər 

maneələri  qətiyyələ  aradan  qaldırır.  nformasiyanin  işlənməsinin  yeni  kompüter 

texnologiyaları,  mətnlərin hazirlanması  və  redaktə  edilməsinin avtomatlaşdırılmış 

sistemi,  elektron-rabitə  sistemi,  ayrı-ayrı  idarəetmə  sənədlərinin  işlənib 

hazırlanmasına,  informasiyanın  alınmasına  daha  yaradıcı  yanaşılmasına, 

informasiya proseslərinin tamamilə avtomatlaşdırılmasına imkan verir. 

Müasir  fərdi  kompüterin  böyük  yaddaşa  malik  olması  istənilən  vaxtda  və 

istənilən  iş  yerində  idarəetmənin  ehtiyaclarına  uyğun  zəruri  informasiyanın 

alınmasının  bilavasitə  istifadəçinin  özü  tərəfindən  tənzim  olunması  üçün  əlverişli 

şə

rait yaradır. Bu cür sistemin tətbiqi yüksək sürətə malik çevik və etibarlı daxili 

rabitə  sisteminin  olmasını,  lokal  hesablama-kompüter  şəbəkəsinin  mövcudluğunu 

və  onların  qlobal  informasiya  şəbəkəsinə  qoşulmasını  tələb  edir.  nformasiyanın 

işləməsinin yeni texnologiyalarının təşkilati-texniki bazasının yaradılmasının əsas 

prinsipi  istifadəçilərə  hərtərəfli  və  operativ  informasiya-hesablama  və  kompüter 

xidmətlərinin 

göstərilməsindən 

ibarətdir. 

nformasiyanın 

işlənməsi 

texnologiyalarının  yaradılması  və  fəaliyyəti  təcrübəsində  texniki  vasitələr 

kompleksinin  təşkilinin  və  texniki  bazasının  qurulmasının  ilk  üç  əsas  üsulu 

---