Microsoft Word informasiya iqtisadiyyatinin inkisafinda qeyri-s?Lis informasiya texnologiyalarinin ?Sas xususiyy?TL?RI. docx
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
68
Bu cədvəldə kriteriyaların normativ qiymətləri də verilmişdir. Hesablanmış və normativ qiymətlərin təhlili göstərir ki, bütün müəssisələr bu krediti almağa iddia edə bilərlər. Ona görə də alınmış nəticənin qeyri-səlis çoxluqlar nəzəriyyəsinin riyazi aparatını tətbiq etməklə işlənməsi tələb olunur. Bu aşağıdakı kimi üç mərhələdə həyata keçirilir. - Birinci mərhələ. «Mütləq likvidlik əmsalının daha yaxşısı», «aralıq örtük ə msalının arzu olunanı», «rentabellik əmsalının ən yaxşısı», «maliyyə sərbəstliyi», «tam örtük» anlayışlarına uyğun gələn aiddiyyat funksiyasının qurulması aşağıdakı şə kildə. Belə funksiyaların qurulması müxtəlif istiqamətlərdə fəaliyyət göstərən müəssisələrin kraditləşməsi sahəsində biliklərə malik olan ekspertlər tərəfindən qurulur. - kinci mərhələ. (F1), (F2), (F3), (F4), (F5) keyfiyyət kriteriyalarına görə aiddiyyat funksiyasının konkret qiymətləri təyin olunur. Şəkildə baxılan alternativlərə uyğun gələn aiddiyyat funksiyasının qiymətləri verilmişdir. Bu dörd analiz olunan alternativin daxil olduğu beş baxılan kriteriya üçün qeyri-səlis çoxluq aşağıdakı şəkildədir:
1
µ = 0,61/0,154 + 0,41/0,102 + 0,33/0,084 + 0,46/0,140; 2 F
= 1,0/1,297 + 0,71/0,71 + 0,59/0,59 + 0,57/0,57; 3 F µ = 1,0/2,78 + 0,91/2,27 + 0,75/1,86 + 0,51/1,27; 4 F
= 1,0/0,75 + 0,96/0,72 + 0,94/0,71 + 0,90/0,68; 5 F µ = 0,93/0,28 + 0,38/0,115 + 0,5/0,15 + 0,4/0,12. 69
Şəkil 5. Keyfiyyət kriteriyalarının aidiyyət funksiyası
- Üçüncü mərhələ. Ən yaxşı alternativin seçilməsi məqsədi ilə informasiyaların kompozisiyası həyata keçirilir. Optimal alternativlər çoxluğu B seçmə kriteriyaları əsasında alternativlərin qiymətləndirilməsi daxil olan qeyri-səlis çoxluqların kəsişməsi yolu ilə təyin edilir.
Əgər variantların seçilməsini həyata keçirən kriteriyalar QQŞ üçün eyni dərəcədən əhəmiyyətlidirsə, ən yaxşı variantın seçilmə qaydası aşağıdakı kimidir:
В = F 1 ∩ F 2 ∩ F 3 ∩ F 4
∩ F 5 .
B çoxluğunda aiddiyyat funksiyasının qiymətinin ən böyüyü optimal alternativ hesab edilir. Qeyri-səlis çoxluqların kəsişmə əməliyyatı j - alternativ üçün minimal qiymətin seçilməsi ilə uyğun gəlir:
݉݅݊
µ ி ೕ (ܽ ) Baxılan məsələ üçün optimal alternativlər çoxluğu aşağıdakı şəkildə 70
formalaşır: В
{min { 0,61; 1,0; 1,0; 1,0; 0,93 }, min { 0,41; 0,71; 0,91; 0,96; 0,38 }, min { 0,33; 0,59; 0,75; 0,94; 0,50 }, min { 0,46; 0,57; 0,51; 0,90; 0,40 }}. Bu alternativlər içərisində prioritetlərin nəticə vektoru aşağıdakı şəkildədir:
max µ ( ) B j a j = max {0,61; 0,38; 0,33; 0,4}. Beləliklə, ən yaxşı alternativ
а 1 -dir, buna uyğun qiymət 0,61 -dir. Müvafiq olaraq
а 4 → 0,4, а 2 → 0,38, а 3
→ 0,33. Deməli, krediti birinci müəssisəyə vermək daha məqsədəuyğundur.
71
Qloballaşma əsrində informasiya və kommunikasiya texnologiyaları, mütərəqqi yenilikləri özündə ehtiva edən çoxşaxəli innovasiya sistemləri hər bir dövlətin ümumi inkişaf səviyyəsindən və potensialından xəbər verən, sosial- iqtisadi, mədəni-intellektual yüksəlişi təmin edən vacib meyarlardan birinə çevrilmişdir. qtisadi tərəqqi, demokratikləşmə və insan hüquqlarının etibarlı təminatı baxımından özünün yüksək inkişaf mərhələsinə çatmış dövlətlərin bu nailiyyətləri eyni zamanda informasiya iqtisadiyyatına əsaslanan mütərəqqi biliklər nəticəsində əldə etdiyi danılmaz həqiqətdir. Təcrübə göstərir ki, iqtisadi inkişaf strategiyasını elmi-texniki əsaslar üzərində qurmaqla innovasiya inkişafını dövlət quruculuğu prosesinin mühüm təminatı sayan, hər zaman proqressiv ənənələrə istinad edən dövlətlər milli tərəqqiyə sahib olur, dünya arenasında özünəlayiq yer tutur. nformasiya texnologiyalarının müasir inkişaf mərhələsi idarəetmə məsələlərinin həllinin və iqtisadi informasiyanın işlənilməsinin ayrı-ayrı sahələr üzrə avtomatlaşdırılmasından, onun müasir kompüter sistemləri və şəbəkələri bazasında kompleks şəkildə avtomatlaşdırılmasına keçilməsi ilə xarakterizə olunur. Bu zaman yüksək məhsuldarlıqlı kompüterlərdən və elektron kommunikasiya vasitələrindən geniş istifadə olunur. Elektron hesablama, rabitə və təşkilat texnikası vasitələrindən istifadənin forma və üsullarına, informasiyanın yığılmasından başlayaraq idarəetmə qərarlarının hazırlanması və reallaşdırılmasına nəzarət funksiyalarının həyata keçirilməsinədək bütün proseslərin avtomatlaşdırılmasına xüsusi diqqət yetirilir. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində məlum oldu ki, iqtisadiyyatın inkişafının bütün səviyyələrində bazar problemlərinin həlli və səmərəli idarəetmənin təşkili məqsədilə etibarlı informasiya olması vacib məsələdir. Ona görə də səmərəli idarəetmənin təşkili və bazar problemlərinin həlli məqsədilə informasiyaları
72
öyrənmək və lazımi qərarların qəbulu üçün ondan istifadə etmək rəhbər işçilərin ə n mühüm vəzifələrindən biri olmalıdır. Lakin müasir dövrdə daim artan informasiya axınlarının toplanmasında, işlənilməsində və ondan istifadə edilməsində insan faktorunun psixoloji imkanları məhduddur. Bu səbəbdən də informasiya axınlarının səmərələşdirilməsi proseslərinin avtomatlaşdırılması böyük əhəmiyyət kəsb edir. nformasiya olmadan bazar problemlərini həll etmək, müəssisələrin fəaliyyətlərinin səmərəli idarəetməsini təşkil etmək, idarəetmənin əsas məqsədini müəyyən etmək, vəziyyəti müəyyənləşdirmək, qarşıda duran problemi həll etmək, müvafiq qərarlar qəbul etmək və onun yerinə yetirilməsinə nəzarət etmək mümkün deyildir. Müasir dövrdə informasiya və telekommunikasiya texnologiyalarının tətbiq sahəsi həddindən artıq genişdir. Bir çox kommersiya və biznes təşkilatları, həmçinin dövlət müəssisələrində bütün əməliyyatlar kompüter- ləşdirilməkdədir. Ona görə də informasiyanın mühafizəsi özündə nəinki administrativ – təşkilati və proqram – texniki, həmçinin qanunverivilik tədbirlərinin də saxlamalıdır. Ümumiyyətlə, hər bir təşkilatda informasiya mühafizəsi sahəsi üzrə ayrıca mütəxəssisin olması bu problemin həllini çox asanlaşdırardı. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində fəaliyyət göstərən firma və müəssisələr mürəkkəb təşkilati sistem olmaqla bərabər, onların ayrı-ayrı tərkib hissələri - ə sas və dövriyyə fondları, əmək və material resursları, maliyyə və digər resurslаrı daim dəyişməklə bir-birilə mürəkkəb qarşılıqlı əlaqədə olurlar. Müasir iqtisadiyyatda istehsalın təşkili planlaşdırma və təhlil prosesləri, maliyyə-bank işi, mal göndərənlər və istehlakçılar arasındakı əlaqələr həll edilən məsələlərin həcminin artmasına və mürəkkəbləşməsinə səbəb olur. Həmin proseslərin operativ idarə edilməsi yeni informasiya sistemləri və texnologiyaları tətbiq etmədən mümkün deyildir. 73
Verilənlərin intellektual analizi və ya verilənlərin hasilatı (Data Mining) modulu vasitəsilə verilənlərin daha dərindən araşdırılması mümkündür. Məsələn, bu metodun köməyi ilə verilənlər arasındakı əlaqəni, stabil dayanıqlı müştərilər qrupunun üzə çıxarılması, müəssisənin maliyyə, istehsalat, təsərrüfat və digər iqtisadi göstəricilərinin dəyişməsinin proqnozlaşdırılması, qəbul edilmiş qərarların müəssisənin biznes mühitinə təsirini, biznes vəziyyətinin ümumi analizi, risklərin analizi və anamaliyaların axtarışı mümkündür. Məlumatların işlənilmə texnologiyasının metodologiyası bu sahədə əldə edilən nəzəri və praktiki nailiyyətlərə, habelə elmi yanaşma prinsiplərinə ə saslanmalıdır. Belə ki, texnoloji prosesin təşkilində sistemli təhlil, komplekslilik (yəni idarəetmə sisteminin bütün bölmələri, səviyyələri və obyektlərinin təyin edilməsi), optimallaşdırma, tipləşdirmə, unifikasiya və standartlaşdırma, perspektiv və fasiləsiz inkişaf prinsipləri gözlənilməlidir. Bununla yanaşı iqtisadi informasiyanın avtomatlaşdırılmış işlənilməsi sahəsində inteqrasiya prinsipi və istifadəçilər üçün əlverişli şərait yaradılması, informasiyanın ötürülməsinin inkişaf etmiş sisteminin bazasında məlumatların işlənilməsi, idarəetmənin və hesablama sistemlərinin mərkəzləşdirilməsi və qeyri- mərkəzləşdirilməsinin səmərəli əlaqələndirilməsi, məlumatların təsviri və çevrilməsi prosedurlarının, istifadəçilərin funksiyaları və iş yerlərinin modelləşdirilməsi və formalizə edilməsi, texnoloji proseslərin tipləşdirilməsi və standartlaşdırılması da nəzərə alınmalıdır. Aparılan tədqiatlar nəticəsində aşağıdakı təkliflərin irəli sürülməsini məqsədəuyğun hesab edirik: - Bazar probleminin həlli, qeyri-səlis mühitdə müəssisənin maliyyə vəziyyətinin təhlili, idarəetmənin səmərəli təşkili məqsədilə informasiyanın toplanması və təşkili prosesi fasiləsizz məlumat verilməklə ticarətin idarə edilməsi prosesini təmin edə bilsin.
74
- nformasiyalar müəyyən faktlara əsaslanmalı, faktlar, həqiqi rəqəmlərlə təsdiq edilməlidir. - darəetmədə işlədilən informasiyalar dərin olmalı, ticarətin təşkilinin planlaşdırılmasını, ümumi vəziyyətini sistem, kompleks halında qiymətləndirməyə imkan verməlidir. 75
ƏDƏB YYAT S YAHISI 1.
Abbasov Ə.M., Bayramov Z.Z., Quliyev H.X. « qtisadi informasiyanın işlənməsinin kompüter texnologiyası». Dərs vəsaiti, Bakı, 2002. 2.
А. М. Мамедова М. Г. Методы организации баз знаний с нечеткой реляционной структурой . Баку: "Элм". 1997. - 256 c. 3.
Korneyçuk B.V. « nformasiya iqtisadiyyatı». Sankt-Peterburq. 4.
Quliyev H.X., Balayev R.Ə. « qtisadi informatika və hesablama texnikası». Dərs vəsaiti, Bakı, 1998; 5.
Kərimov Ş.Q. « nformasiya sistemləri və verilənlər bazaları». Bakı, Elm, 1999; 6.
rimоv S.Q., Həbibullаyеv S.B., brаhimzаdə T. . « nfоrmаtiка». Dərsliк, Bакı, 2002; 7.
А.В., Андрейчикова О.Н. Анализ, синтез и планирование решений в экономике. М.: Финансы и статистика, 2000.-368 с. 8.
Орлов А. И. Теория принятия решений: учебник. — М.: Экзамен, 2006. — 576 с; 9.
Орлов А. И. Принятие решений. Теория и методы разработки управленческих решений. Учебное пособие. — М.: Март, 2005. — 496 с; 10. Сараев А.Д., Щербина О.А. Системный анализ и современные информационные технологии //Труды Крымской Академии наук. - Симферополь : СОНАТ, 2006. - С. 47-59; 11. Друкер Питер Ф. « Практика Менеджмента » Пер. с англ. : Уч. пос . - М.: Издательский дом «Вильямс» - 398 с. Москва 2000; 12. В.М.Попов, С.И.Ляпунов, В.В.Филиппов, Г.В.Медведев. «Ситуа- ционный анализ бизнеса и практика принятия решений » Уч. пос. для ВУЗов. – М.: КноРус, Москва 2001. – 384 с; 13.
Герберт А. Саймон. “Теория принятия решения в экономической теории
и науке о поведении”. Источник: Вехи экономической мысли. Теория 76
потребительского поведения и спроса. Т.1. Под ред. В.М.Гальперина.- СПб.: Экономическая школа. 1999. 14.
Дзюбенко А.Л. « Информационные системы в экономике » Москва
2007; 15.
Ханенко В.Н. «Информационные системы» Л.: Машиностроение. 1988, 127 с; 16. Чуйкин А.М «Разработка управленческих решений» Уч. пос. Калининград 2000, 150 с; 17. Лепа Р.Н. «Информационные технологии в финансовом Менеджменте » Донецк 2001, 86 с; 18. Барановская Т.П. и др. « Информационные системы и технологии в экономике » Учебник. Москва 2006, 416 с; 19. Петров В. Н. “Информационные системы”, СПб.: Питер, 2003. — 688 с. 20.
R.Əliquliyev, Əlövsət Əliyev “ qtisadi proseslərdə informasiya texnologiyaları” Bakı 2001 21. Qasımov V.Ə. “Elm və təhsilin informasiya təminatı sistemləri” [monoqrafiya/Qasımov V. red. Abbasov Ə.M.] Bakı: Elm 2005 22.
nternet resursları. 77
РЕЗЮМЕ В новейшее время дальнейшей судьбе каждого народа и страны зависит не только от природных богатств, даже это зависит информационной экономики, информационных и коммуникационных технологий и другие вопросы. В условиях рыночной экономики конечной цели каждой фирмы является доступ много дохода. Доходы каждой фирмы, зависит от экономики политического и анализа финансовой деятельности. Развитие экономики страны зависит от развития фирмы. Для этой связи анализа каждой фирмы финансовой деятельности является очень важным . В этом мастер диссертации информационной экономики концептуальные
основы
изучали
, и
применения
нечетких информационных технологий на развитие информационной экономики был
исследован.
78
At the contemporary time future fate of every people and country not only depends on the natural wealth, even it depends information economy, information and communication technologies and other issues. In the market economy final goal of every firm is access lot of income. Income of every firm is depends on economy politic and analisy of the financial activity. Development of country economy depends on firm’s development. For this regard analisys of every firm financial activity is very important At this master dissertation information economy conceptual bases was studied, and applying fuzzy information technologies on development of information economy was researched.
79
Qloballaşma əsrində informasiya və kommunikasiya texnologiyaları, mütərəqqi yenilikləri özündə ehtiva edən çoxşaxəli innovasiya sistemləri hər bir dövlətin ümumi inkişaf səviyyəsindən və potensialından xəbər verən, sosial- iqtisadi, mədəni-intellektual yüksəlişi təmin edən vacib meyarlardan birinə çevrilmişdir. qtisadi tərəqqi, demokratikləşmə və insan hüquqlarının etibarlı təminatı baxımından özünün yüksək inkişaf mərhələsinə çatmış dövlətlərin bu nailiyyətləri eyni zamanda informasiya iqtisadiyyatına əsaslanan mütərəqqi biliklər nəticəsində əldə etdiyi danılmaz həqiqətdir. Təcrübə göstərir ki, iqtisadi inkişaf strategiyasını elmi-texniki əsaslar üzərində qurmaqla innovasiya inkişafını dövlət quruculuğu prosesinin mühüm təminatı sayan, hər zaman proqressiv ənənələrə istinad edən dövlətlər milli tərəqqiyə nail olur, dünya arenasında özünəlayiq yer tuturlar.
Müasir dövrdə hər bir xalqın, dövlətin gələcək taleyini təkcə onun malik olduğu zəngin təbii sərvətlər deyil, həm də elmi-mədəni və intellektual imkanları, bütün bunların da fövqündə dayanan insan kapitalı müəyyənləşdirir. Funksional imkanları elm və təhsilin ictimai həyatın ən müxtəlif sahələrində tətbiqi yolu ilə gerçəkləşdirilən bu əvəzsiz kapital hazırkı mərhələdə fərd və ictimai toplumların, geniş mənada, xalqların gələcək inkişafının, yaşayış səviyyəsinin, habelə qazandığı nailiyyətlərin rəhni kimi çıxış edir. Müstəqil Azərbaycan dövləti də qloballaşan dünyanın bərabərhüquqlu subyekti kimi, öz inkişafını, sadəcə, təbii sərvətlərin gətirdiyi dividendlərə bağlamır və mövcud resurslarını sırf insan faktorunun prioritetə çevrilməsi yönümündə qurur. Bu baxımdan da hər bir ölkə öz iqtisadi fəaliyyətini lazımi səviyyədə qurmaq məqsədilə, ölkədə iqtisadi inkişafın davamlı və dayanıqlı olması baxımından, habelə ölkənin ixrac potensialının artırılması üçün müasir texnologiyalardan istifadə etməklə informasiya iqtisadiyyatının inkişafını təmin etməyə çalışır. Informasiya iqtisadiyyatının inkişafını təmin etmək məqsədilə bir sıra amillərdən istifadə edilməlidir, bunlardan biri qeyri-səlis 80
informasiya texnologiyalarıdır. Məhz bu səbəbdən də təqdim edilən magistr dissertasiya işinin mövzusu mühüm aktuallıq kəsb edir. Təqdim edilən magistr dissertasiya işi giriş, üç fəsil, nəticə və təkliflər və ə dəbiyyat siyahısından ibarətdir. Magistr dissertasiya işinin birinci fəslində informasiya iqtisadiyyatının inkişafının konseptual əsasları geniş şəkildə tədqiq edilmişdir. Dissertasiya işinin ikinci fəslində qeyri-səlis informasiya texnologiyalarına təsir edən amillər araşdırılmışdır. Magistr dissertasiya işinin sonuncu üçüncü fəslində isə informasiya iqtisadiyyatında qeyri-səlis informasiya texnologiyalarının tətbiq istiqamətləri öyrənilmişdir. Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|