Microsoft Word informasiya iqtisadiyyatinin inkisafinda qeyri-s?Lis informasiya texnologiyalarinin ?Sas xususiyy?TL?RI. docx
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
33
üçün bilik əhəmiyyətli olduğundan ədəbiyyatda bəzən ekspert sistemlərini “bilik ə saslı sistemlər” də adlandırırlar. Biliyin növləri Bilik bir neçə istiqamətdən təsnif oluna bilər. Sadə nisbi bilik (Simple RelationalKnowledge) rsi Bilik (Inheritable Knowledge) Məntiqi olaraq alınan bilik (Inferential Knowledge) Prosedural bilik (Procedural Knowledge) Dekleratif bilik (Declerative Knowledge) Ekspert sistemlərinin biliyin ən ümumi təsnifatında 2 növ bilik ayırd edilir. Prosedural bilik ( fakt və proseslerin toplanması ) Dekleratif bilik ( faktların göstərilməsi ) Dekleratif üsulda “nələr bilinməli?” sualının cavabını verərkən, prosedural üsulda isə “necə, nə şəkildə meydana gəlib?” sualına cavab verilir. Dekleratif bilik - xüsusi bir problem sahəsindəki obyektlər, hadisələr və bunların bir-biri ilə əlaqələri haqqındakı faktları təsvir edir. Dekleratif üsul, məntiq ə saslı əlaqəli yanaşmalara söykənər. Əlaqəli modellər, ağac strukturlar, qraflar ya da semantik şəbəkələrlə ifadə oluna bilər. Bu bilik predikatlar məntiqini özundə saxlayır. Prosedural bilik isə təsvir olunmuş biliyin necə istifadə edilməsi ilə bağlı bilikdir. "Nə cür edilməli?" ya da "Nə cür reallaşdırılmalı?" sualına cavab verir. Bu, qrammatikal ya da prosedural “rule-based” sistemlər şəklində ifadə olunur. Bunlar daha çox qarşılaşdığımız IF-THEN strukturudur. Biliyi qəbuledilmə dərəcələrinə görə isə üç qrupa bölmək mümkündür. Faktoloji bilik ntuitiv bilik (intuisiyaya əsaslanan bilik) Metabilik Faktoloji bilik
34
Ə laqədar olduğu sahənin bütün ekspertləri tərəfindən qəbul edilən, hər hansı problem sahəsindəki anlayışları, ilk prinsipləri, ümumi qanunları əhatə edən bilikdir. ntiutiv bilik Ekspertlərin illərin təcrübəsiylə əldə etdiyi təcrübi biliklərdir. Metabilik Biliyin quruluşuna, necə təşkil edildiyinə və nə zaman istifadə ediləcəyi ilə bağlı bilikdir. “Bilik haqqında bilik” adlandıra biləcəyimiz bu cür bilik problemin həlli üçün ümumi bir həll təmin edər. Bir ekspertdən əldə olunan bilik bəlkə də ən çətin bilik növüdür. Ayrıca ekspertdən ekspertə də fərqlilik vardır. Bilik mühəndisi və bilik mühəndisliyi Bilik mühəndisliyi - müxtəlif mənbələrdən biliyi yığıb, bu biliyi istifadə edərək bilik bazası yatarma prosesidir. Bilik , müxtəlif mənbələrdən toplana bilər. Ə n əhəmiyyətli bilik mənbəyi ekspertlərdir. Ayrıca nternet, kitablar, texniki məqalələr də əhəmiyyətli bilik mənbələridir. Bilik mühəndisi - bütün məmbələrdən biliyi yığıb, bu bilik əsasında bilik bazası yaradan adamdır. Bilik bazasının yaradılmasında hal-hazırda istifadə edilən ə n əhəmiyyətli vasitələrdən biri verilənlər bazası sistemləridir. Bilik mühəndisi ekspert sistemdə iki fərqli vəzifə daşıyır. Birinci vəzifə hər hansı bir sahənin ekspertindən biliyi əldə etməkdir. kinci vəzifə isə əldə olunan biliyi istifadə edərək, proqramlaşdırma texnikalarının köməyilə bilik bazasını yaratmaqdan ibarətdir. Bilik Toplama Bilik toplama, bir problem sahəsinə aid ekspert sistemi yaratmaq üçün başda ekspertlər olmaq üzrə bu problem sahəsinə aid olan bütün məlumat mənəbələrindən biliyin əldə edilməsi, analizi, şərh olunması və sonra bu biliyin biliklər bazasında təsvir edilmə prosesidir. nsan beynində bilik bağlı şəkildə saxlanılır. Başqa sözlə, bilik struktur baxımından dəyişməz deyil və ümumiyyətlə, saxlandığı quruluşda təsvir edilə bilməz. Digər tərəfdən, kompüterlər, yalnız açıq bilik ilə işləyirlər. Bu səbəbdən, 35
ekspertlərdən toplanan biliyin kompüterə uyğun formaya çevrilməsi zəruriyyəti yaranır. Bu mənada bilik toplama işi, “bağlı biliyi açıq biliyə çevirmə əməliyyatı” kimi başa düşülə bilər. Ə nənəvi kompüter proqramlarının gücü proqramlaşdırma texnikalarıdır. Buna qarşılıq ekspert sistemlərinin gücü bilik bazasındakı bilikdir. Bu mənada bir ekspertdən məlumatın toplanması və bu məlumatın kompüterə lazımlı şəkildə köçürülməsi, ekspert sisteminin gücünü və fəaliyyətini təyin edər. Biliyin Təsviri (Knowledge Representation) Bilik bazası, müəyyən bir sahə ilə əlaqədar biliyi özündə əks etdirən ekspert sisteminin bir parçasıdır. Biliyin bu sistemdə necə təsvir ediləcəyi də “Knowledge Representation” mövzusuna daxildir. Biliyin təsviri (Knowledge Representation) həqiqi biliyin kodlaşdırma elmidir. Kompüterlərin insan qədər ağıllı olmaları üçün çox böyük miqdarda dekleratif və prosedural bilik lazımdır. Buna qarşılıq olaraq insan biliyinin təbiəti tam olaraq aydın ola bilməmişdir və biliyi bir kompüterdə sintez etmək - toplamaq olduqca çətindir. Hal-hazırda süni intellekt tətqiqatları nəticəsində inkişaf etdirilən biliyin bir çox təsvir metodu vardır. Bu metodlardan ən çox istifadə edilənləri aşağıdakılardan ibarətdir: Semantik şəbəkələr Produksion model Obyekt-xüsusiyyət-dəyər üçlüləri Freymlər Prediktar məntiqi Hər bilik təsviri metodunun digərlərinə görə üstünlükləri və çatışmazlığı mövcuddur. Prediklar məntiqi metodundan başqa digər metodlar varislik prinsipindən faydalanırlar. Semantik şəbəkələr - Biliyin qrafiki təsvir metodudur. Başlanğıcda insan zehninin psixoloji metodları olaraq istifadə üçün inkişaf etdirilən bu üsul, hal- Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|