Microsoft Word informasiya iqtisadiyyatinin inkisafinda qeyri-s?Lis informasiya texnologiyalarinin ?Sas xususiyy?TL?RI. docx
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
36
hazırda ekspert sistemləri və süni intellekt sahəsində standart bir təsvir halına gəlmişdir. Bir şəbəkə, təpə kimi təyin olunan obyektlərin tamıdır. Təpələr bir-birinə oxlarla və bağlayıcılarla birləşdirilir. Şəbəkədəki təpələr, obyektlərə, hadisələrə və ya anlayışlara qarşılıq gəlir. Oxlar göstəriləcək biliyin növünə görə bir çox şəkildə təyin oluna bilər. Obyektlər, ümumi termin olaraq iş sahələri və əlamətlər, ümumiyyətlə, təpə olaraq göstərilir. Təpələr arasını birləşdirən istiqamətlənmiş bağlayıcılar, belə təsnif olunurlar. “HAS_A” BAĞLAYICISI: “HAS_A” bağlayıcıları, əlamət təpələrini ümumi termin təpələrinə və ya obyekt təpələrinə bağlayırlar. Beləcə o, ümumi terminin və ya obyektin bir əlamətə sahib olduğunu ifadə edir. "Mavi Göz" ifadəsində obyektin, "Aysenlin bir çantası var" ifadəsində ümumi bir terminin bir əlamətə sahib olduğu ilə əlaqədar nümunələrdir. “IS_A” BAĞLAYICISI: Obyekt təpələrini ümumi termin təpələrinə və ə ksinə ümumi termin təpələrini obyekt təpələrinə bağlayır. Bunlardan başqa istifadə edilən başqa bağlayıcılar da vardır. Bunlardan biri “WORK-FOR” bağlayıcısı olub, bir işçinin, məsələn, kim üçün işlədiyini göstərmək üçün istifadə edilir. Digər bir bağlayıcı “CAUSED-BY” bağlayıcısıdır ki, ondan bir hadisənin səbəbini göstərmək üçün istifadə edilir. ki obyekt arasındakı bağlılığı göstərmək üçün istifadə edilən digər bağlayıcı isə “IS-PART- OF” bağlayıcısıdır. Semantik şəbəkələrin iki üstünlüyü vardır. Bunlardan birincisi, elastiklikdir. Bu xüsusiyyəti sayəsində yeni bir düyün, quruluşa əlavə oluna bildiyi kimi, mövcud olan düyünlər arasında yeni əlaqələr də təyin oluna bilər. Digər üstünlüyü isə düyünlərdən əlaqələri irsi olaraq ala bilmə qabiliyyətidir. Semantik şəbəkənin ə n pis tərəfi isə, əlaqələrin və düyünlərin təyin olunması üçün standart bir quruluşun olmamasıdır. Semantik şəbəkəyə aid aşağıdakı nümunəyə baxaq. Şə kil 1. Masa üz Biliklərin təsvirinin produksion modeli sistemlərinin yaradılmasında sahəsinə aid olan biliklə tərəfi olur ki, sağ hiss
Masa üzərindəki qutular və aralarındakı semantik svirinin produksion modeli ən sadə model olub rinin yaradılmasında ən çox istifadə olunur. Bu model ə r qaydalar şəklində təqdim olunur, bu qaydaların sa ğ hissədə predmet sahəsini xarakterizə 37 aralarındakı semantik əlaqə model olub, ekspert olunur. Bu model əsasında predmet qdim olunur, bu qaydaların sağ və sol ə edən göstəricilərin 38
vəziyyəti, sol hissədə isə o vəziyyətə uyğun olan nəticə qeyd olunur. Modelin ümumi yazılış forması Ə
formasında olan qaydalara istinad edir. Şərt hissəsində predmet sahəsinin atributları onların müəyyən halına uyğun olaraq təsvir olunur. Nəticə hissəsində isə bu hala uyğun olan vəziyyət və yaxud hərəkət göstərilir. Bu baxımdan produksion model hərəkət modeli də adlanır. Bilikləri qaydalar şəklində təsvir etmək üçün predmet sahəsinə aid olan müəyyən müəyyən fikir, mülahizə şərt cümləsinə gətirilir. Məs: “Uçan obyektin qanadı varsa, bu ya quşdur ya da təyyarədir”. Bu mülahizələri qaydalar şəklində ifadə etdikdə onun şərt və nəticə hissəsi dəqiqləşdirilir və konkret ifadə olunur. Produksion modelin şərt hissəsinə onun anti-insident, nəticə hissəsinə konsepdent deyilir. Bu hissələr bir və ya bir neçə hissədən ibarət ola bilər. Produksion modelin digər modellərdən bir sıra üstün cəhətləri vardır. Ən üstün cəhəti odur ki, predmet sahəsinə aid olan yeni bir qaydanın əlavə olunması və yaxud bazadan çıxarılması digər qaydalara təsir göstərmir. Bu modelin sadə və çox işlək olmasına baxmayaraq bir sıra çatışmazlığı vardır. Ən böyük çatışmazlığı qaydaların sayının çox olması ilə bağlıdır. Qaydaların sayı çox olduqca şərtlərin təkrarlanma ehtimalı müəyyən nəticələrin alınması üçün şərtlərin ziddiyətlilik problemi ortaya çıxır. Obyekt-Xüsusiyyət-Dəyər üçlüyü Biliyin təsvirinin digər forması olan bu üsul, biliyin hansı mövzuda olduğuna, növünə və dəyərinə görə biliyi saxlama məntiqinə əsaslanır. Məsələn "Əhmədin iki gözü var" faktı bu bilik təsviri vasıtəsi ilə aşağıdakı şəkildə göstərilə bilər. Obyekt Ə
39
Xüsusiyyət Göz sayı Dəyər
ki (2)
Obyekt-xüsusiyyət-dəyər (OXD) ölçüləri ilə semantik şəbəkələr arasında oxşarlıqlar vardır. OXD ölçülərindəki obyekt və dəyərlər semantik şəbəkələrdə düyünlərə, xüsusiyyət isə bu düyünlər arasındakı bağa qarşılıq olur. Qeyri- müəyyən bilik nəzərə alınsa, bu vəziyyətdə haqqında danışılan ölçülər daha da genişləndirilə bilər. “Frame” modeli Biliyin daha çox istifadə olunan təsvir metodlarından biri də Frame modelidir. Freymler xüsusilə interaktiv biliyi bilik bazasında saxlamaq üçün istifadə edilir. Freymlər hər hansı bir şəxs ya da hadisə haqqında yaxşı bilinən ya da ümumiləşmiş xüsusiyyətləri bir yerə gətirməkdə olduqca əlverişlidir. Bir Frame standartlaşdırılmış bir vəziyyəti göstərmək üçün bilik quruluşudur. Hər bir freymə bağlı olan bir çox bilik növü vardır. Bu biliklərin bir qismi freymin necə istifadə ediləcəyi ilə əlaqə bilikdir, digər bir qismi istifadəçinin sonrakı mərhələdə nə olacağını təxmin etməsi ilə əlaqədardır. Bəziləri isə bu təxminlər reallaşmadığında nələr ediləcəyini ilə bağlıdır. Freymlər ierarxik şəkildə təşkil olunur. Bu səbəbdən freymlərin daha üst səviyyədəki təpələrlə əlaqələri irsi quruluşa malikdir, freymin quruluşu biliyin təsviri üçün güclü bir mexanizmdir. Xüsusilə irsi olma xüsusiyyətləri səbəbi ilə freymlər daha yığcam biliyin saxlanmasına imkan verir. Biliyin yığcam saxlanması, axtarış üçün də daha az vaxtın sərfinə səbəb olur. Freymlərin mənfi cəhətləri onların çətin olmasıdır. Freymin quruluşu da daha əvvəl təyin olunan biliyin təsvir metodlarına bənzəyir. Bir freym, ierarxiya içində təşkil edilən düyünlər və tillər şəbəkəsidir. Freym nümunəsi aşağıda göstərilmişdir.
Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|