Microsoft Word ellez metanet docx
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- , onların t əsnifatı v ə inflyasiya şəraitind ə qiym ətl əndirilm əsi
8
FORMALAŞMASI VƏ UÇOT REGISTRLƏRINDƏ QEYDƏ ALINMASININ PROBLEM MƏSƏLƏLƏRI 1.1. Müəssisənin gəlirləri (xərcləri) haqqında anlayış, onların təsnifatı və inflyasiya şəraitində qiymətləndirilməsi
Ensiklopedik mənbələrdə verildiyi kimi müəssisənin maliyyə nəticələrini xarakterizə edən mənfəət göstəricisi onun gəlirləri ilə xərcləri arasındakı fərq kimi hesaba alınır. Deməli mənfəəti təyin etmək üçün onun gəlirləri və xərcləri haqqında informasiyaya malik olmaq lazımdır. Beynəlxalq uçot praktikasında fəaliyyətdə olan müəssisənin gəlirləri və xərclərinə dair standartlar mövcuddur. Lakin buna baxmayaraq ölkəmizdə hələ bu günədək maliyyə nəticələrini təyin edən zaman hesaba alınmayan gəlirlərə və xərclərə aid normativ sənədlər yoxdur. Bu baxımdan həmişə istinad etdiyimiz Rusiya Federasiyasının təcrübəsi diqqətəlayiqdir. RF Maliyyə Nazirliyi «Təşkilatın gəlirlərinin» mühasibat uçotu haqqında Qaydalar və «Təşkilatın xərclərinin» mühasibat uçotu haqqında Qaydalar təsdiq etmişdir (06 may 1999-cu il tarixli 32 N°-li qaydalar). Bu qaydalar demək olar ki, beynəlxalq uçot praktikasında qəbul olunmuş müvafiq qaydalara uyğundur. Beynəlxalq praktikada aktivlərin daxil olması (pul vəsaiti yaxud başqa əmlak) nəticəsində iqtisadi faydanın artması yaxud müəssisə kapitalının artmasını təmin edən borcların ödənilməsi, yəni kənar təşkilatlar və şəxslər tərəfindən öhdəliklərin yerinə yetirilməsi (şəriklərin qoyduğu haqlar daxil edilməməklə) «Təşkilatın gəlirləri» hesab edilir. Bu qaydaya görə kənar hüquqi və fiziki şəxslərdən aşağıdakı daxilolmalar təşkilatın gəlirləri hesab olunmur: - ə
qəbildən olan məcburi ödəmələr üzrə məbləğlər; - komisyon müqavilələri, agentlik və digər buna oxşar komitentin xeyrinə müqavilələr üzrə daxilolmalar; 9
- məhsulun, iş, xidmətlərin, malların dəyərinin ödənilməsi hesabına alınan avanslar; - behlər;
- girovlar (müqavilədə girov qoyulmuş əmlak girov alanda qalırsa); - borclarına verilmiş borcun, kreditin qaytarılması üzrə gəlirlər. Təşkilatın gəlirləri xarakterindən, alınma şəraitindən və təşkilatınfəaliyyət istiqamətindən əksili olaraq aşağıdakı növlərə bölünür: a) adi fəaliyyət növlərindən gəlirlər; b) sair daxilolmalar; Sair daxilolmalara aşağıdakılar aid edilir: - ə
məliyyat gəlirləri; - satışdankənar gəlirlər; - fövqəladə gəlirlər. Qüvvədə olan qaydaya görə məhsul və malların, kənar təşkilatlar üçün görülən iş və xidmətlərin satışından gələn gəlirlər adi fəaliyyətdən alınan gəlirlərə daxil edilir. Milli mühasibat uçotu sisteminində bu gəlirdən olan gəlirlər 601 “satış” hesabın kreditində uçota alınır. Beynəlxalq maliyyə hesabatları standartlarından istifadə olunan ölkələrdə 1 yanvar 1995-ci ildən başlayaraq satışdan gələn gəlirləri uçota almaq üçün 18N°-li «gəlirlər» (bəzi ölkələrdə «satış pulu»), adlı standartlardan (BMHS) Azərbaycanda isə bu məqsədlə “Gəlirlər üzrə” kommersiya təşkilatları üçün 6 N-li Milli mühasibat uçotu standartlarından istifadə edilir. Hamıya məlumdur ki, inflyasiya yəni pulun qiymətdən düşməsi və hiperinflyasiya həddindən artıq qiymətdəndüşməsi, valyuta məzənnənin dəyişilməsi, qiymətlərin dəyişilməsi müəssisənin (təşkilatın) gəlirlərinə, həm də real pul gəlirlərinə və mənfəətə təsir göstərir. Buna görə də BMHS-dən istifadə edən ölkələrdə müxtəlif amillərin pul gəlirlərinə, mənfəətə, son nəticədə isə sahibkar kapitalına təsirini təyin etmək üçün şərh olunmalardan (7N-li standartlardan), əlavə 15 N-li «Qiymətlərin dəyişilməsinin təsirini əks etdirən informasiya», 21N°-li «Valyuta məzənnəsinin dəyişilməsinin təsiri» və 30N°-li
10
«Bankların və oxşar
maliyyə institutlarının maliyyə hesabatlarında informasiyaların açıqlanması» adlı standartlardan da istifadə edilir ki, bunlar da sahibkar gəlirlərinin dəqiq təyin edilməsində az əhəmiyyət kəsb etmir. Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, 7N-li «Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat»da bizim üçün xarakterik olmayan «pul ekvivalentləri» terminindən də istifadə edilir. Bu qəbildən olan gəlirlərə alınan tarixdən sonra üç aydan gec olmayaraq ödənilən qısamüddütli pul qoyuluşları daxil edilir. Xarici ölkələr də, həm də ölkəmizdə gəlirlərin çox hissəsi pul gəlirləri təşkil edir. Milli mühasibat uçotu sisteminin fərqli olaraq BMHS-dən istifadə olunan xarici ölkələrdə «xalis» və «ümumi» pul axını terminlərindən istifadə edilir. «Xalis» pul axınını təyin edən zaman ümumi pul axınının hesablanmış divident məbləğləri çıxılır, «Ümumi» pul axını göstəricisini təyin edən zaman isə əvvəllər hesablanan pul axını məbləğinə gəlir vergisi, mənfəətdən vergi və əmlakdan vergi məbləğləri əlavə edilir. Xarici ölkələrdə sadəcə olaraq bazarın tələbinə uyğun olaraq qiymətlərin dəyişilməsi 15N-li standartlarda, inflyasiya ilə əlaqədar olaraq qiymətlərin dəyişilməsi isə 29N-li «hiperinflyasiya iqtisadiyyatı şəraitində maliyyə hesabatı» adlı standartlarda açıqlayır. Bu hal ayrı-ayrı səbəblərin gəlirlərə və mənfəətə təsirini dürüst təyin etməyə imkan verir. Dünya praktikasında qəbul olunmuş qaydaya görə qiymətlərin üç il ərzində 100% və yuxarı yaxudda ildə 26% (doqquz aydan çox olmamaqla) artımı hiperinflyasiya kimi qəbul edilir. Valyuta kursunun dəyişilməsinin pul gəlirlərinə təsirini hesaba alan zaman ancaq xarici ölkə pulunun (valyuta hesabına daxil olan yaxud bu hesabdan ödənilən) milli pula məzənnəsinin dəyişilməsi hesaba alınır. Gəlirlərin və xərclərin habelə bu göstəricilərdən istifadə etməklə mənfəət göstəricisinin dəqiq təyin edilməsində son illərdə RF-də istifadə olunan 4N°-li «Pul vəsaitinin hərəkətinə dair hesabat» xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu hesabat formasının böyük əhəmiyyəi ondan ibarətdir ki, orada «cari fəaliyyətdən», «inflyasiya fəaliyyətindən» və «maliyyə fəaliyyətindən» pul gəlirləri, habelə pul
Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|