Microsoft Word ellez metanet docx
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
20
Müəssisə fəaliyyətinin maliyyə nəticəsinin (mənfəətin, zərərin) həcmi müəyyən dövr ərzində təsərrüfat subyektində həyata keçirilən bütün əməliyyatların nəticələrini uçota almaq və balanslaşdırmaqla təyin edilir. Hesabat dövründə aparılan cari uçotda isə alınan gəlirlər və xərclər aşağıdakı qruplara bölünür: 1)
adi fəaliyyət növlərinin maliyyə nəticələri (mənfəət, zərər), yəni məhsul və malların, yerinə yetirilən işlərin, görüləni xidmətlərin satışından alınan mənfəət yaxud zərər; 2) ə
sas vəsaitlərin və məhsul və mallardan fərqlənən digər aktivlərin pul vəsaitindən xarici ölkə valyutasından başqa) satışından mənfəət; 3) satış prosesi ilə əlaqədar olmayan maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarından gəlirlər və xərclər; 4)
mənfəətin bölüşdürülməsi qaydasında büdcəyə ödəmələrlə əlaqədar xərclər. Yuxarıda sadaladığımız gəlir və xərclərin yekun məlumatı xüsusi kapitalın artması (azalması) nəticəsini göstərir. Məhsul (iş və xidmətlər) və digər aktivlər gəlirlərə dair göstərici satışın nəticələrini qiymətləndirmək üçün istifadə olunan əsas göstəricidir. Məhsul (mal, iş və xidmətlər) və digər aktivlərin satışından gəliri (pul gəliri) malalanlardan, sifarişçilərdən daxil olan məbləğdə təyin edilir. Lakin bu göstəricini müəssisənin (təşkilatın) pul gəliri kimi qəbul etmək olmaz. Bu məbləğə, yəni satış pulu məbləğinə malalanlarla və sifarişçilərlə hesablaşma sənədlərinə məhsulun (malın, işin, xidmətin) satış qiyməti ilə yanaşı daxil edilən büdcəyə çatası ƏDV, aksiz vergisi, vergisi və digər satışla əlaqədar xüsusi vergi və rüsumlar da daxildir. Buna görə də satışdan gələn gəlirlərin idarə edilməsi sistemində məhsul (iş və xidmətlər) satışından netto-satışpulu göstəricisi təyin edilir. Bu zaman nəzərə almaq lazımdır ki, satışdan pul gəlirinin tərkibində daxil olan ƏDV aksiz vergisi və digər büdcəyə çatan məbləğlərdir. Bu səbəbdən də büdcəyə və digər təşkilatlara (məsələn, tikinti təşkilatlarında subpodratçılara) çatası məbləğlər maliyyə nəticələrini (mənfəəti, zərəri) hesablayan zaman müəssisənin pul gəlirlərinə daxil edilmir. Müəssisənin maliyyə nəticəsini dürüst təyin etmək üçün netto-satış pulu
21
göstəricisi təyin edilir. Xarici iqtisadi əlaqələr fəaliyyətini aparan müəssisə və təşkilatlar özlərinin pul gəlirlərini təyin edən zaman satışdan gələn gəlirlərdən sadaladığımız büdcəyə çatası məbləğlərlə yanaşı ödənilən ixrac rüsumları da pul gəlirinin ümumi həcmindən çıxır. Məhsul (iş və xidmətlər) satışından netto-satış məbləğini təyin etmək üçün aşağıdakı düsturdan istifadə edilir: Sn = S-ƏDV-A- Burada: Sn - netto-satış pulu məbləğini; S - cəmi satış pulu məbləğini; Ə DV - Əlavə dəyər vergisi məbləğini; A - aksiz vergisi məbləğini; - ixrac rüsumu məbləğini göstərir. Beynəlxalq praktikada, o cümlədən milli mühasibat uçotu və hesabatı təcrübəsində adi fəaliyyət növlərindən maliyyə nəticə adlı göstəricidən də istifadə edilir. Adi fəaliyyət növlərindən alınan maliyyə nəticə müvafiq gəlirlər və xərclər arasındakı fərq kimi təyin edilir. Məhsul, iş və xidmətlər, mallar satışından gəlirlər adi fəaliyyət növlərindən alınan gəlirlər, məhsul, iş və xidmətlər istehsalı və satışı, malların alınması və satışı ilə əlaqədar xərclər isə adi fəaliyyət növlərinə aid xərclər hesab olunur. Məhsul, mal, iş və xidmətlər satışından maliyyə nəticə (mənfəət, zərər) onların satışından netto-satış məbləği ilə reallaşdırılan (satılan) məhsulun (malların, iş və xidmətlərin) istehsalına (alınmasına) və satışına çəkilən xərclər arasındakı fərq kimi hesablanır. Bu halda müsbət maliyyə kənarlaşma adi fəaliyyətdən alınan mənfəəti, mənfi kənarlaşma isə zərəri göstərir. Adi fəaliyyət növlərindən alınan maliyyə nəticə aşağıdakı düsturun köməyi ilə təyin edilir: MN = Sn-Mi-Ks
22
Burada: MN - məhsul (iş və xidmətlər) satışının maliyyə nəticəsi; Sn - netto satış pulu məbləğini; Mi - istehsal maya dəyərini; Ks - satış hesabına silinən kommersiya xərclərini göstərir. Qeyri-maddi aktivlərin, xammal və materialların, tara və tara materialların, satın alınmış yarımfabrikat, detal və komplektləşdirici məmulatların, ehtiyat müəssisələrinin, tikinti materiallarının, sair materialların, azqiymətli və tezköhnələn əşyaların və digər aktivlərin satışından alınan maliyyə nəticələri də onların satışından faktiki maya dəyəri (amortizasiya hesablayan əmlak üzrə isə - qalıq dəyəri) və satışla əlaqədar xərclər arasındakı fərq kimi təyin edilir. Satışla əlaqədar olmayan əməliyyatlardan gəlirlər (xərclər), fövqəladə gəlirlər (xərclər), əməliyyat xərcləri müasir idarəetmə sistemində mənfəətin formalaşmasında az rol oynadığına görə bu qəbildən olan gəlirlər və xərclər barədə ə vvəlki sualın cavabında verilən şərhlərlə kifayətlənməyi məsləhət bilirik. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində idarəetmədə ümumi (balans) mənfəəti göstəricisindən daha çox istifadə edilir. Cari planlaşdırma, perspektiv planlaşdırma işlərində müəssisə fəaliyyətinin daimliyi və bu daimliyin sahibkar üçün, müəssisə personalı üçün təsisçilər və investorlar üçün, şəriklər üçün və i.a. effektliyi balans mənfəəti göstəricisinə istinad etməklə təyin edilir. Satışdan, habelə satışla əlaqədar olmyan əməliyyatlar üzrə gəlir və xərclərdən alınan maliyyə nəticəsi (mənfəət, zərər) haqqında məlumat ümumi yaxud balans mənfəəti (zərəri) göstəricisi ilə müəyyən edilir. Balans mənfəəti ilin əvvəlindən başlayaraq hesabat dövrünün sonunadək müəssisədə həyata keçirilən bütun təsərrüfat əməliyyatlarının mühasibat uçotu və balans maddələrinin qəbul edilmiş qaydalara görə qiymətləndirilməsi barədə informasiyalara istinad etməklə təyin edilir.
Dövrü hesabatlar (illik hesabat yox) tərtib edən zaman balans mənfəəti (zərəri) göstəricisi məhsul (iş və xidmət), əsas vəsait və digər aktivlər satışının maliyyə nəticələrini, həm də satışla əlaqədar olmayan gəlirlərə aid məbləğlərin
Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|