Microsoft Word ellez metanet docx
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
23
cəmindən satışla əlaqədar olmayan əməliyyatlar üzrə xərcləri (həm də itkiləri) çıxmaqla təyin edilir. Praktikada balans mənfəətini (BM) təyin etmək üçün aşağıdakı düsturdan istifadə edilir: BM = Sn + Əsn + Sasn + Sg — Sx Burada: BM - balans (ümumi) mənfəət; Sn - məhsul, iş və xidmətlər satışından alınan maliyyə nəticə (mənfəət, zərər); Ə sn - əsas vəsait obyektlərinin satışından alınan maliyyə nəticə (mənfəət, zərər); Sasn - sair aktivlərin satışından alınan maliyyə nəticə (mənfəət, zərər); Sg - sair gəlirlər (satışdankənar, əməliyyatlardan və fövqəladə hallardan); Sx - sair xərclər (satışdankənar, əməliyyatlardan fövqəladə hallardan). Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, beynəlxalq praktikada milli balanslardan fərqli olaraq hesabat ilində aşkar edilmiş, lakin gələcək illərinəməliyyatlarına aid mənfəət yaxud zərər müəssisənin hesabat ilinin maliyyə nəticələrinə (balans mənfəətinə) aid edilir. Eynilə də hesabat ilində alınan, lakin sonrakı hesabat dövrlərinə aid gəlirlər mühasibat balansında ayrıca sətirdə gələcək dövrlərin gəlirləri kimi əks etdirilir. Beynəlxalq praktikada, kommersiya təşkilatlar da gələcək maliyyə nəticələrinə aid edilir. Qeyri kommersiya təşkilatlarında isə həmin gəlirlər daxil olan hesabat ilində gəlirlərin artırılmasına aid edilir. Mühasibat uçotunda balans mənfəətinin formalaşması 80N-li «Mənfəət və zərərlər» adlı sintetik hesabda aparılır. Bu hesabın kredit qalığı balans mənfəətini, debet qalığı isə balans zərərini göstərir. Bazar münasibətləri şəraitində idarəetmədə böyük təcrübəsi olan xarici ölkələrdə ayrı-ayrı fəaliyyət sahələrinin sahibkar üçün faydalılıq dərəcəsini təhlil və təyin etmək və daha effektli idarəetmə qərarlarını qəbul etmək məqsədilə maliyyə nəticələrini təyin edilməsinə dair hesablamalar fəaliyyət sahələri üzrə aparılır. Başqa sözlə desək: 24
- sənaye fəaliyyətinin maliyyə nəticələri; - tikinti fəaliyyətinin maliyyə nəticələri; - ticarət fəaliyyətinin maliyyə nəticələri; - maliyyə qoyuluşlarının maliyyə nəticələri; - birgə fəaliyyətin maliyyə nəticələri; - qiymətli kağızlarla əlaqədar fəaliyyətin maliyyə nəticələri; - ə mlakın etibarlılıqla idarəetmə fəaliyyəti üzrə maliyyə nəticələri ayrı- ayrılıqda hesablanır və qiymətləndirilir. Maliyyə nəticələrinin (mənfəət, zərər) bu qaydada hesablanması və təhlili sahibkar kapitalının, maliyyə qoyuluşlarının, investisiya qoyuluşlarının hansı istiqamətlərə yönəldilməsinin sahibkar üçün faydalılığını təyin etməyə, perspektivdə mənfəətə dair göstəriciləri elmi cəhətdən əsaslandırılmış şəkildə planlaşdırmağa imkan verir. Beynəlxalq praktikada sadaladığımız mənfəət göstəriciləri ilə yanaşı xalis mənfəət göstəricisindən də istifadə olunur. Nədənsə «Mühasibat uçotu haqqında» AR Qanunu da xalis mənfəət və onun formalaşma qaydası öz əksini tapmamışdır. Mənfəəti xarakterizə edən digər göstəricilərdən (mənfəətin növlərindən) fərqli olaraq xalis mənfəət, başqa sözlə desək sahibkarın sərəncamında qalan mənfəət fəaliyyətdə olan müəssisələrin həyatında böyük rol oynayır. Müəssisə və təşkilatlar hesabat ilinin nəticələrinə istinad etməklə fəaliyyətinin nəticələrini təyin edir: hesabat ilinin balans mənfəətini, büdcə ilə hesablaşmaların saldosunu hesablayır və bu məlumatlara əsasən xalis mənfəəti təyin edir. Hesabat ilinin balans mənfəətindən mənfəətdən büdcəyə ödəmələr üzrə istifadə məbləğlərini çıxmaqla müəssisənin (təşkilatın) xalis mənfəəti təyin edilir. Hesabat ilinin xalis mənfəəti mənfəətin fiksiya edilmiş məbləğinigöstərir və müəssisə fəaliyyətinin ən vacib göstəricisi sayılır. Təcrübədə fəaliyyətdə olan müəssisələrin çoxu hesabat ilinin mənfəətindən büdcəyə ödəmələri həyata keçirtməklə yanaşı hesabat ilinin mənfəəti hesabına başqa ödəmələr də həyata keçirilir. Deməli xalis mənfəətin bir hissəsi hesabat ili ə rzində xərclənir. Buna görə də hesabat ilinin sonunda müəssisənin sərəncamında 25
qalan mənfəət göstəricisini, yaxud mühasibat balansında verilən hesabat ilinin bölüşdürülməmiş mənfəət göstəricisini xalis mənfəət göstəricisi kimi qəbul etmək olmaz.
Bölüşdürülməmiş mənfəət-xalis mənfəət bölüşdürüldükdən (ondan istifadə edildikdən) sonra müəssisənin sərəncamında qalan və gələcəkdə istifadə edilən (bölüşdürüləsi) xalis mənfəət qalığıdır. Qüvvədə olan qanunvericilik aktlarına görə bölüşdürülməmiş mənfəət gələcəkdə istifadə edildikdə yaxud təyin edilmiş istiqamətlər üzrə bölüşdürüldükcə azalır. Bu mənfəətin bölüşdürülməsinin (yönəldilməsinin) əsas istiqamətləri aşağıdakılardır: - ehtiyat fondun tamamlanmasına; - səhmdarlara və təsisçilərə dividentlərin ödənilməsinə; - nizamnamə sənədlərinə uyğun
olaraq xüsusi
təyinatlı fonlarıntamamlanmasına; - keçmiş illərin örtülməmiş zərərlərin (əyər varsa) örtülməsinə; - məqsədli maliyyələşdirməyə; - müəssisənin sərəncamında qalan
mənfəət hesabına ödəməli olanməsrəflərin və zərərlərin örtülməsinə; - müstəqil balansa ayırmış qiş müəssisələrinə və digər strukturbölmələrin balanslarına silinməsinə; - digər istiqamətlərə. Milli mühasibat uçotu və hesabatı sistemində bölüşdürülməmiş mənfəəti xarakterizə edən iki göstərici mövcuddur: hesabat ilinin bölüşdürülməmiş mənfəət və keçmiş illərin bölüşdürülməmiş mənfəəti. Hesabat ilinin bölüşdürülməmiş mənfəəti hesabat tərtib olunan tarixə hesabat ilinin xalis mənfəət qalığını göstərir. Bu göstərici illik mühasibat balansında, daha dürüst ifadə etsək 1 yanvar tarixə qəti balansda 472-ci sətirdə göstərilir. Növbəti hesabat ilində həmin hesabat ilinin bölüşdürülməmiş mənfəət məbləği keçmiş illərin bölüşdürülməmiş mənfəət məbləği ilə birləşdirilir. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|