Microsoft Word ellez metanet docx
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
14
borcları, alınması mümkün olmayan digər ümidsiz borclar müəssisə rəhbərinin qərarı ilə .... təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələrinə silinir». Beləliklə, bir tərəfdən müəssisənin gəlirləri, həm də mənfəəti azalır və digər tərəfdən mənfəət məbləğinin azaldılması hesabına müəssisənin imici aşağı düşür. Bu səbəbdən də əksər hallarda müəssisə rəhbərləri iddia müddəti keçmiş, alınması (tutulması) mümkün olmayan digər ümidsiz borcları silmək barədə qərarlar qəbul etmir. Həmin Qanunun 22.6-cı maddəsində göstərilir ki, « ddia müddəti keçmiş kreditor və deponent borc məbləğləri...Dövlət büdcəsinə köçürülür». AR Milli Bankı darə Heyətinin 21 may 1997-ci il tarixli qərarı ilə təsdiq edilmiş «Nağdsız hesablaşmaların aparılması qaydaları haqqında təlimat»a görə büdcəyə olan borclar müəssisənin hesablaşma hesabına vəsait daxil olan kimi mübahisəsiz qaydada onun hesabından silinir. Beləliklə müəssisənin həm pul gəliri və həm də xüsusi kapitalı azalır. 29 iyun 2004-cü il tarixdən qüvvədə olan yeni Qanunda və məsələyə toxunulmalar və 18.1 N-li maddədə yeni standartlar qüvvəyə minənədək köhnələrin tətbiqi nəzərdə tutulur. Şə rh olunanlardan aydın olur ki, ödəmə vaxtı keçmiş, ümidsiz, tutulması mümkün olmayan debitor və kreditor boclarının silinməsi nə debitor borcu ala bilməyən müəssisə üçün, nə də borcu ödəyə bilməyən tədiyyəsi müəsssisə üçün faydalı deyildir. Bu səbəbdən də ölkələrin milli müəssisələrində borcların ödənilməsi müəddətlərinin tərəflərin razılığı ilə belə uzadılması təcrübəsi geniş yaılmışdır. ndi bir çox müəssisələrdə müddəti 10 illərlə uzadılmış debitor və kreditor borclar çoxdur və onların ödənilməsi ehtimalı da yoxdur, çünki əksər müəssisələrin vaxtı keçmiş borcları onların mənfəətindən xeyli çoxdur (dəfələrlə). Beləliklə bu qəbildən olan borclar müəssisənin gəlirlərinin və mənfəətin azalmasına səbəb olur. Son illərdə iqtisadi ədəbiyyatlarda, o cümlədən mühasibat uçotu və iqtisadi təhlil elmlərinə dair ədəbiyyatlarda bizim üçün ənənəvi olmayan «fövqəladə gəlirlər» termininə rast gəlirik. Bu qəbildən olan gəlirlərə təsərrüfat fəaliyyətinin fövqəladə vəziyyətlərinin (təbii fəlakətlər, yanğın, qəza hadisələri, milliləşdirmə, su daşqını və i.a. nəticəsi hesaba alınan gəlirlər daxil edilir: sığorta ödəmələri, 15
bərpa etmək yaxud gələcəkdə istifadə etmək mümkün olmayan aktivlərin silinməsindən alınan materialların dəyəri və i.a. Mühasibat uçotunda fövqəladə gəlirlər mənfəət kimi hesaba alınır və əmlakı uçota alan hesabların debetində, 80NQ-I «Mənfəət və zərərlər» hesabının kreditində əks etdirilir. Təcrübədə hesabat dövründə müəssisəyə daxil olan gələcək dövrlərin gəlirləri olur (542N°-li «gələcək dövrlərin gəlirləri» hesabında uçota alınan). Bu qəbildən olan gəlirlər hesabat dövrünün mənfətinə dair göstəricini təyin edən zaman hesaba alınmır (gəlirlər kimi hesaba alınır). Sonradan həmin hesabat dövrü çatanda 83N-li hesabdan 46N-li hesaba silinir. Daha sonralar 83N-li hesabdan 80N°-li hesabın kreditinə silinir. Maraqlı burasıdır ki, mənfəətin formalaşmasında müxtəlif gəlirlərin və xərclərin böyük rol oynamasına baxmayaraq ölkəmizdə hələ bu günədək «Müəssisənin gəlirləri», «Müəssisənin xərcləri», «Müəssisənin əməliyyat gəlirləri və xərcləri», «Satışdankənar gəlirlər və xərclər», «Fövqəladə gəlirlər», «Gələcək dövrlərin xərcləri» və mənfəətin formalaşmasında tələb olunan digər gəlirlər və xərclərin planlaşdırılması, uçotu, hesabatlarda əks etdirilməsi və təhlilinə dair normativ sənədlər (təlimat və qaydalar) yoxdur. Qüvvədə olan normativ sənədlərdə, hətta eyni dövrdə qəbul edilmiş normativ sənədlərdə belə gəlir və xərclərin təsnifatına eyni yanaşma gözə çarpmır (sonrakı sualların cavablarında geniş şərh olunacaq).
16
və onların formalaşmasının qısa xarakteristikası
qtisadi ədəbiyyatlarda «Mühasibat uçotu və maliyyə hesabatlarının beynəlxalq standartları (prinsipləri)» terminindən istifadə edilir. Bu o demək deyildir ki, xarici ölkələrdə hər hansı bir vahid uçot sistemi mövcuddur. Deməli hər bir ölkənin özünəməxsus uçot sistemi vardır ki, bu milli uçot sistemi də uçotun ümumi prinsiplərinə əsaslanır. Mühasibat uçotu və hesabatının ümumi prinsipləri «Beynəlxalq uçot standartları» vahid adı altında formalaşan ( nteknational Accountinq standards - AS ) sənəddə öz əksini tapmışdır. qtisadi ədəbiyyatlarda həm də bu terminin tərcüməsi kimi qəbul edilmiş «Beynəlxaln Maliyyə hesabatı standartları» terminindən də istifadə olunur. kinci dünya müharibəsindən sonra Oərbi Avropa ölkələri iqtisadi əməkdaşlıq üçün səy göstərməyə başladığı nəticədə «Avropa qtisadiƏməkdaşlıq təşkilatı» yaradıldı. Sonralar 1973-cü ildə onun iştirakı və həm də BMT-nin iştirakı ilə Ştab- kvartirası Böyük Britaniya da olmaqla «Beynəlxalq Maliyyə Hesabatı Standartları Komitəsi» (BMHSK) yaradıldı (indii Şura adlanır). Uçot və hesabat sisteminin inteqrasiyası bu sistemdə istifadə olunan əsas göstəricilərin, o cümlədən idarəetmədə böyük rol oynayan «mənfəət» göstəricisinin vahid qaydada formalaşmasını, habelə qarşılıqlı əlaqədə olan ölkələrdə vahid göstəricilər sistemindən istifadəni zəruri etdi. Daha sonralar uzun bir dövr keçdikdən sonra mənfəətin vahid qaydada uçota alınmasınıvə hesabatlarda əks etdirilməsini təmin etmək məqsədi ilə 1 yanvar 1995-ciil tarixdən qüvvədə olan 8N-li «Uçot siyasəti, ilkin hesabatda dəyişikliklər və səhvlər” adlı benəylxalqstandart və buna uyğun “Uçot siyasəti, uçot qiymətlərində dəyişikliklər və səhvlər üzrə” kommersiya təşkilatları üçün 11N-li Milli mühasibat uçotu standartları yaradıldı. «Uçot siyasətində dəyişikliklər» ifadəsinin mənası budurki, hər bir təsərrüfat subyektlərinin mənfəətin formalaşmasında özünəsərfəli üsullardan, məsələn, aktivlərin qiymətləndirilməsi, amortizasiyanınhesablanması Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|