Microsoft Word Azerb tarixi derslik doc

 
311 
 
III BƏND: 
Azərbaycan dünyavi, hüquqi, demokratik vətəndaş 
cəmiyyəti qurmaq yolunda  
(90-cı illərin ikinci yarısı-XXI əsrin əvvəli) 
 
Plan: 
1. Müstəqil Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul 
edilməsi. 
2. Azərbaycanda sosial-iqtisadi və mədəni dirçəliş. 
3. Xarici siyasət. 
4. Azərbaycan XXI əsrin əvvəllərində. 
5.Azərbaycan dünya birliyində. 
 
1. Müstəqil Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 
qəbul edilməsi 
 
1995-ci ilin ortalarında Azərbaycanda artıq ictimai-siyasi 
sabitlik yaradılmışdır. Respublikada demokratik dövlət, vətəndaş 
cəmiyyəti quruculuğu prosesləri sürətlə davam etdirildi. Komissiya 
tərəfindən “Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası” layihəsi 
hazırlandı. Layihə ümumxalq müzakirəsindən keçdikdən sonra 
1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsi (referendum) ilə 
qəbul edildi. Konstitusiya 5 bölmə, 12 fəsil, 158 maddədən ibarət-
dir. Konstitusiyanın 158 maddəsindən 48-i insan hüquqlarına və 
onların təminatlarına həsr edilmişdir. Konstitusiyada dövlətin müs-
təqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq, cəmiyyətin 
demokratikləşdirilməsi və vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar olmasına 
nail olmaq, qanunların aliliyini təmin edən hüquqi, dünyəvi dövlət 
qurmaq, bazar iqtisadiyyatına xas olan münasibətlərin formalaş-
masını təmin etmək və s. kimi niyyətlər təsbit olunmuşdu. Konsti-
tusiyaya görə Azərbaycanda hakimiyyətin yeganə mənbəyi xalqdır. 
Azərbaycan xalqını yalnız onun demokratik surətdə seçdiyi səlahiy-
yətli nümayəndələri təmsil edə bilər. Əsas qanunda dilindən, dinin-

---

 
312
dən, irqi mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, Azərbaycanda yaşayan 
bütün vətəndaşların hüquq və azadlıqları geniş  təsbit olunmuşdur. 
Konstitusiyada  ən mühüm cəhətlərdən biri də hakimiyyət bölgü-
sünün müəyyən edilməsidir. Konstitusiyaya görə dövlət hakimiyyəti 
qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətlərinə bölünür. Qanun-
vericilik hakimiyyətini Milli Məclis, icra hakimiyyətini Prezident və 
məhkəmə hakimiyyətini isə müstəqil məhkəmələr həyata keçirirlər. 
Preziden ali icra hakimiyyətinin vəzifəsini yerinə yetirməklə  bəra-
bər, həm də dövlətin başçısı, bütün xalqın təmsilçisi və onun vahid-
liyinin rəmzidir. Bu, Azərbaycan Respublikasının quruluş etibarı 
iləPrezident respublikası olduğunun göstəricisidir. Azərbaycan Res-
publikasının Konstitusiyası Azərbaycan tarixində ilk dəfə olaraq, 
özündə  məhkəmələrin müstəqilliyini təmin edən prinsipləri təsbit 
edir. Konstitusiyaya görə hakimlər müstəqildirlər, yalnız Azərbay-
can Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və 
səlahiyyətləri müddətində  dəyişməzdirlər. Azərbaycan demokratik 
cəmiyyət quruculuğunun mühüm istiqamətlərindən biri də, yerli 
özünüidarə orqanlarının təsis edilməsidir. Dövlət orqanları bütöv-
lükdə ümumdövlət, ümummilli mənafelərin həyata keçirilməsi ilə 
məşğul olurlarsa, yerli özünüidarə orqanları birinci nəvbədə yerli 
inkişaf mənafelərini təmin edirlər. Onlara yerli əhəmiyyətli məsə-
lələri həll etmək səlahiyyətləri aid edilmişdir. Konstitusiyaya görə 
yerli özünüidarəni seçkilər  əsasında yaradılan bələdiyyələr həyata 
keçirir. Beləliklə, müstəqil Azərbaycan Respublikasının Konstitusi-
yasının qəbul edilməsi ilə ölkədə azad bazar iqtisadiyyatına  əsas-
lanan dünyəvi, hüquqi, demokratik vətəndaş  cəmiyyəti qurmağın 
hüquqi əsası yarandı. H.Əliyev Şərq və müsəlman ölkələri tarixində 
ilk dəfə olaraq Azərbaycan Respublikasında  ölüm cəzasının ləğ-
vinə nail oldu. Amnistiya aktlarının 10 minlərlə insana tətbiq edil-
məsi, ölüm cəzasına məhkum olunmuş insanları bağışlanması sivil, 
humanist cəmiyyət quruculuğunda əhəmiyyətli addımlardır. 
1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsi nəticəsində 
Müstəqil Azərbaycanın ilk demokratik parlamenti yaradıldı-125 
deputat seçildi. Beynəlxalq hüquq normalarına uyğun qanunlar 

---

 
313 
hazırlamaq məqsədilə 1996-cı ilin fevralında Prezident yanında 
xüsusi hüquqi islahatlar komissiyası yaradıldı. Dövlət idarəetmə 
sistemində islahatlar üçün proqram hazırlandı. Bununla əlaqədar 
1998-ci_ilin_dekabrında'>1998-ci ilin dekabrında Prezidentin fərmanı verildi, xüsusi ko-
missiya yaradılda. Azərbaycan Prezidenti 1998-ci ilin fevralında 
“İnsan və  vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının təmin 
edilməsi haqqında” fərman imzaladı. Prezidentin 1998-ci il 6 
avqust tarixli fərmanı ilə  senzura ləğv edildi. İnsan huquqlarının 
təmin olunma mexanizmi üçün bir sıra qanunlar qəbul edildi. 1998-
ci il fevralda Prezidentin təşəbbüsü ilə Respublikada ölüm cəzası 
ləğv olundu. 1993-2000-ci illərdə amnistiya yolu ilə 40 min nəfər 
məhkumlardan azad edildi. 1998-ci ildə Konstitusiya məhkəməsi 
yaradıldı. 2000-ci ildə hakimlərin xüsusi test imtahandan keçməsi 
təgrübəsi tətbiq olunmağa başlandı. Narkomanlıq və narkobizneslə 
mübarizə üzrə komissiya yaradıldı. 1998-ci il oktyabrın 11-də xalq 
alternativ Demokratik dəyərlərə söykənən vətəndaş  cəmiyyəti 
qurmaq yolu ilə insanların azad siyasi və ictimai fəaliyyəti üçün 
imkanlar yaradan demokratik təsisatların, o cümlədən çoxpartiyalı 
sistemin və ictimai birliklər şəbəkəsinin bərqərar olmasından keçir. 
Müstəqillik dövründə respublikamızda çoxsaylı siyasi partiyaların, 
ictimai təşkilatların, birliklərin təşəkkülü və inkişafı prosesi getmiş-
dir. Onlar Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, “Siyasi parti-
yalar haqqında”, “İctimai birliklər haqqında”, “Həmkarlar ittifaqları 
həqqında” və digər qanunlar əsasında yaradılıb fəaliyyət göstərirlər. 
1990-cı ildə “Azərbaycan Sosial-Demokrat”, “Ana vətən” par-
tiyaları, 1991-ci ildə “Azərbaycan  İslam Partiyası”, “Vahid Azər-
baycan Uğrunda Mübarizə  İttifaqı” kimi siyasi təşkilatlar və 
“Azərbaycanın Qarabağa Nicat Cəmiyyəti” yaradıldı, 1992-ci ilin 
yayında “Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası”, “Türk Dünyası 
Birliyi Partiyası”, “Çağdaş Turan Partiyası”, ‘Müsavat Partiyası”, 
“Yeni Azərbaycan Partiyası”, “Azərbaycan Demokratik Partiyası”, 
1993-cü ildə “Azərbaycan Yeniləşmiş Kommunist Partiyası”, 
“Azərbaycan Vahid Kommunist Partiyası’, “Azərbaycan Liberal 
Partiyası” və s. 1994-cü ildə “Azərbaycan Əmək Partiyası”, “Milli 

---