Microsoft Word Azerb tarixi derslik doc

 
305 
tabe olmurdu. Ə.Hümbətov isə tabeliyində olan silahlı qüvvələrə 
söykənərək cənub bölgəsində qondarma “Talış-Muğan Respubli-
ka”sını  yaratmağa çalışırdı. Eyni zamanda ölkənin şimal-şərq böl-
gəsində  “Ləzgistan dövləti” yaratmaq istəyirdilər. Bunlar Mos-
kvadan idarə olunurdu. İyunun 4-də hökumət hərbi qiyamı yatırt-
maq üçün Gəncəyə 3 minədək canlı qüvvə və hərbi texnika yeritdi. 
Ölkədə  vətəndaş müharibəsi başlandı. 709 saylı  hərbi hissənin 
kazarmaları, hava limanı dağıdıldı. 35 nəfər həlak oldu. 135 nəfər 
yaralandı. Qiyamçılar tərəfindən 1200 döyüşçü, respublika pro-
kuroru girov götürüldü. Onlar Bakıya Ali Sovet sədrinin, Baş na-
zirin, bir qədər sonra isə Prezidentin istefa verməsi tələbi ilə ulti-
matum göndərdilər, cavab almadılar və Bakıya döğru hərəkət et-
dilər. Dövlət rəhbərləri son anda kömək üçün H.Əliyevə müraciət 
etdi.  H.Əliyev  1993-cü il iyunun 9-da hökumətin onun ardınca 
göndərdiyi təyyarə ilə Bakıya gəldi. Vətəndaş müharibəsini aradan 
qaldırmaq üçün H.Əliyev iyunun 13-14-də Gəncədə oldu. H.Əliyev 
Azərbaycanı qardaş qırğınından qurtarmaq üçün düşünülmüş siyasi 
manevr edərək S.Hüseynov başda olmaqla, hərbi müxalifəti 
zərərsizləşdirdi.  1993-cü il iyunun 15-də  H.Əliyev Ali Sovetin 
Sədri seçildi. Bu gün tarixə  “Milli Qurtuluş Günü” kimi düşdü. 
Prezident  Ə.Elçibəy iyunun 18-də  gecə  xəbər vermədən paytaxtı 
tərk edib anadan olduğu Ordubad rayonunun Kələki kəndinə getdi. 
İyunun 24-də  Milli Məclis  prezident səlahiyyətlərini  də Ali 
Sovetin sədri  H.Əliyevə  həvalə etdi. H.Əliyev S.Hüseynovu Baş 
nazir vəzivəsinə təyin etdi və onu öz nəzarəti altında saxladı. 
Ə.Hümbətov  1993-cü ilin avqustunda batalyonları Fizuli 
bölgəsindən geri çəkməklə respublikanın 7 cənub rayonunda “Ta-
lış-Muğan Respublikasının” yarandığını elan etmiş, “hökumət” 
qurmuşdu. H.Əliyev həmin bölgənin deputatları, ağsaqqalları və zi-
yalıları ilə görüşdü, televiziya vasitəsilə əhaliyə müraciət etdi. Kor-
təbii mitinq “TMR” ləğv etdi. Beləliklə, Azərbaycanın parçalanması 
təhlükəsi aradan qalxdı.  1993-cü ilin avqustunda Cəbrayıl, Fü-
zuli, Qubadlı rayonları işğal olundu. 

---

 
306
Milli Məclisin qərarı ilə 1993-cü il avqustun 29-da Prezident 
Ə.Elçibəyə etimad haqqında referendum keçirildi və referendumda 
iştirak edənlərin 97,5%-i Prezidentə etimadsızlıq göstərdi (46, s. 
494). 1993-cü il oktyabrın 3-də Azərbaycan xalqı H.Əliyevi alter-
nativ  əsasla səs çoxluğu ilə Azərbaycan  Respublikası Prezidenti 
seçdi. 
H.Əliyev 1923-cü ildə Naxçıvan  şəhərində anadan olmuş, 
1939-1941-ci illərdə Azərbaycan Sənaye  İnstitutunda (indiki 
ADNA) oxumuş, 1957-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin 
(indiki BDU) tarix fakultəsini bitirmişdi. 1941-1967-ci illərdə 
Azərbaycan SSR Daxili İşlər Nazirliyi və Dövlət Təhlükəsizlik 
Komitəsi orqanlarında işləmişdi. 1967-1969-cu illərdə Azərbaycan 
Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin sədri olmuş, 1969-cu ilin iyu-
lunda Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi seçilərək, 1982-ci ilə 
kimi bu vəzifədə çalışmışdı. O, 1982-1987-ci illərdə Sov.İKP MK-
nın Siyasi Bürosunun üzvü və SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin Birinci 
Müavini olmuşdu. 1990-cı ilin yayında doğma Bakıya qayıtmışdı. 
Lakin, o zamankı iqtidar tərəfindən Bakıda məskunlaşmasına icazə 
verilmədiyindən o, anadan olduğu Naxçıvana getmişdi. 1991-1993-
cü illərdə Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri, Azərbaycan Respub-
likası Ali Soveti sədrinin müavini olmuşdu. 1992-ci ilin noyabrında 
təsis olunmuş Yeni Azərbaycan Partiyasının sədri seçilmiş, vəfat 
edənə qədər bu vəzifəni daşımışdı. 1993-cü ilin iyununda o, yenidən 
Azərbaycan rəhbərliyinə  gətirilmişdi. 1993-2003-cü illərdə Müs-
təqil Azərbaycan Respublikasının Prezidenti olmuşdu.  İki dəfə So-
sialist  Əməyi Qəhrəmanı  fəxri adına layiq görülmüş,SSRİ-nin və 
xarici dövlətlərin yüksək orden və medalları ilə  təltif olunmuşdu. 
2003-cü il dekabrın 12-də dünyasını dəyişmişdi (12, s. 255). 
H.Əliyev öz vəzisifəsini dövlət intizamının, qanunçuluğun, 
hüquq-mühafizə orqanlarının, ordunun möhkəmləndirilməsindən 
başladı.  1993-cü il sentyabrın 24-də  Azərbaycan MDB-yə daxil 
oldu. Müxtəlif siyasi qüvvələrin döyüş bölgələrində törətdikləri 
təxribat nəticəsində  Zəngilan rayonu da oktyabrın 29-da  işğal 
edildi. 

---

 
307 
Dağlıq Qarabağ məsələsinin qondarılması zəminində baş-
lamış Ermənistan-Azərbaycan müharibəsi nəticəsində respub-
lika  ərazisinin 20 %-ə  qədəri işğal edildi, 20 minə yaxın adam 
öldürüldü, 50 mindən çox insan yaralandı  və  əlil oldu, 4 minə 
qədər adam əsir alındı və ya girov götürüldü, bir milyondan çox 
insan qaçqına çevrildi. Erməni işğalı nəticəsində Azərbaycanın 
900-dən çox kəndi, 10 şəhəri, 11 şəhər tipli qəsəbəsi, 88 min 
yaşayış binası, 1000-dən çox iqtisadi obyekti, 250 məktəbi və 
digər təhsil müəssisəsi, 250 tibb müəssisəsi qarət edildi və da-
ğıdılıb yandırıldı. 
Prezident fərmanı ilə 1993-cü il noyabrın 1-də Dövlət Mü-
dafiə  Şurası yaradıldı. H.Əliyev  1993-cü il noyabrın 2-də tele-
viziya və radio vasitəsilə xalqa müraciət etdi və birləşib düşmənə 
qarşı mübarizəyə qalxmağa çağırdı. Könüllülərdən ibarət taborlar 
yaradılıb cəbhəyə göndərildi. 
Beyləqan istiqamətində hücuma keçən düşmən itki verib geri 
çəkilməyə  məcbur oldu. 1994-cü ilin əvvəllərində Milli Ordunun 
hücum  əməliyyatı  nəticəsində Füzuli rayonun Horadiz qəsəbəsi və 
22 kəndi, Cəbrayıl və Kəlbəcər rayonlarının bir sıra yaşayış məntə-
qəsi azad edildi. Kəlbəcər-Laçın yolu istiqamətlərində müvəffəqiy-
yətlər qazanıldı. 4 min düşmən əsgər və zabiti, 50 zirehli texnika, 15 
artilleriya qurğusu məhv edildi. Rusiya 1992-ci ilin martında yara-
dılmış  Minsk qrupunun üzvlərindən biri olmasına baxmayaraq, 
münaqişəni yatırmaq  əvəzinə Ermənistanın xeyrinə saziş layihəsi 
təklif etdi. Azərbaycan sazişi imzalamaqdan imtina etdi. Ermənistan 
Ağdam və  Ağdərə rayonlarının bir neçə yaşayış  məntəqəsini işğal 
etdi. Lakin Milli Ordu düşmən hücumlarının qarşısını ala bildi. 
Uğurlu xarici siyasət nəticəsində  1994-cü il mayın 12-də atəşkəs 
əldə edildi. 
1994-cü il sentyabrın 20-də Prezident H.Əliyevin təşəbbüsü 
ilə  “Əsrin müqaviləsi” imzalandı. Cəmiyyətdə vahimə yaratmaq 
üçün mənfur qüvvələr Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi istintaq təcrid-
xanasından dövləti cinayətdə ittiham olunan 4 dustağı qaçırdılar. 
Sentyabrın 29-da Ali Sovetin sədr müavini Afiyəddin Cəlilov və 

---