Microsoft Word Azerb tarixi derslik doc

 
301 
probleminin vaxtında həlli üçün ona lazımi dəstək verilmədi. 1991-
ci ilin sonunda Rusiya ilə Ermənistan arasında  “Dostluq,  əmək-
daşlıq və qarşılıqlı təhlükəsizlik haqqında müqavilə” bağlanması 
Rusiyaya Dağlıq Qarabağ ermənilərini Azərbaycana qarşı açıq-
aşkar silahlandırmaq imkanı verdi. 
Ali Sovetin “Azərbaycanın milli özünümüdafiə qüvvələri 
haqqında” qanununa əsasən 1991-ci ilin noyabrında 22 sərhəd-
yanı bölgədə yerli əhalidən könüllü ərazi özünümüdafiə batalyonları 
yaradıldı. 1991-ci il oktyabrın 9-da Ali Sovet “Azərbaycanın mil-
li özünümüdafiə qüvvələri haqqında” qanun  qəbul etmişdi. Dö-
yüş qabiliyyətinə malik olmayan, lazımi silah və sursatla təmin 
olunmayan və müdafiə taktikası seçməyə  məcbur olan özünümü-
dafiə batalyonları rus və erməni silahlı qüvvələrinin hücumlarının 
qarşısını ala bilmirdilər. Belə bir şəraitdə ermənilər rusların köməyi 
ilə  1992-ci ilin yanvarında Kərkicahan, fevralında Malıbəyli, 
Quşçülar kəndlərini  ələ keçirib Xocalı  və  Şuşanı mühasirəyə al-
mağa başladılar. Şuşanı mühasirədən çıxarmaq üçün aparılan “Daş-
altı” əməliyyatı uğursuz oldu. Qeyri-bərabər döyüşdə düşmən hərbi 
hissələri  Qarabağlı  kəndini  ələ keçirib 150-yə yaxın müdafiəçini 
və kənd sakinini vəhşicəsinə qətlə yetirərək, meyitləri silos quyula-
rına atdılar. Fevralın 25-də axşam saat 9-da erməni silahlı qüvvə-
ləri, Xankəndindəki Rusiyaya məxsus 366-cı və 81 mexanikləşdiril-
miş atıcı alay və muzdlu quldurlar Xocalıya hücum etdilər. Cəmi 
150 nəfər müdafiəçisi olan Xocalı düşmənlə üz-üzə qaldı. Düşmən 
ilk zərbəni hava limanına vurdu. Əlif Hacıyevin rəhbərlik etdiyi 
22 nəfərlik dəstə düşmənin hücumlarını üç dəfə qəhrəmanlıqla dəf 
edə bildi. Lakin komandir dispetçer məntəqəsini partladaraq düş-
mən əlinə keçməsinə imkan vermədi, sonrakı döyüşlərdə Ə.Hacıyev 
qəhrəmancasına həlak oldu. Komandir Tofiq Hüseynov onlarla 
adamın mühasirədən çıxmasına  şərait yaratdı, son gülləni özünə 
vurdu. 
Xocalı soyqırımında  613 nəfər öldürüldü, 487 nəfər ya-
ralandı, 1275 nəfər  əsir götürüldü, 8 ailə bütünlüklə məhv edildi, 
şəhər yandırıldı. Xocalı faciəsindən sonra xalqın tələbi ilə Ali Sove-
tin fövqəladə sessiyasında A.Mütəllibov istefa verməyə  məcbur 

---

 
302
oldu. 1992-ci ilin martında Rusiyanın  əlaltısı  Rəhim Qazıyev 
Müdafiə naziri vəzifəsini ələ keçirdi (7, s. 299). 
Şuşa  artıq mühasirədə idi. 1500 nəfər döyüşçüsü olan Şuşa 
batalyonunda 500 döyüşçü qalmışdı (54). Hücum ərəfəsində döyüş-
çülərin məzuniyyətə buraxılması R.Qazıyevin niyyətindən xəbər 
verirdi.  Mayın 7-dən 8-nə keçən gecə  şəhər güclü artilleriya atə-
şinə tutuldu və 6000 düşmən  əsgəri 72 tankla şəhərə hücum etdi 
(36; 54). 366-cı alay öz xidmətlərini göstərdi. Döyüş zamanı 155 
nəfər  şəhid oldu, 167 nəfər yaralandı, 20 nəfər itkin düşdü (20). 
Azərbaycan hərbi hissələrinin döyüş texnikası  şəhərdən çıxarıldı. 
Mayın 9-da Şuşa süqut etdi. 
Moskvanın dəstəyi ilə A.Mütə

---

 
303 
ci ilin iyununda verilən Prezident fərmanı  müəyyən rol oynadı. 
Azərbaycan milli ordusu xüsusi təyinatlı polis dəstələrinin köməyi 
ilə işğal olunmuş ərazilərin bir hissəsini quldurlardan təmizlədi. 
1992-ci ilin yayında Azərbaycan ordusunun Ağdərə əmə-liy-
yatı  nəticəsində Goranboy bölgəsinin işğal edilmiş torpaqları azad 
edildi. Xocavənd istiqamətində gedən döyüşlərdə də düşmənə ciddi 
tələfat verdilər. 
Hökumətin Türkiyəyə meylini açıq nümayiş etdirməsi nəinki 
regionda maraqları olan Rusiya və İranı, hətta Qərb dövlətlərini də 
narahat etdi. ABŞ Konqresi 1992-ci ilin oktyabrında Azərbaycanı 
guya Ermənistanı blokadaya salmaqda günahlandırıb, “Azadlığı 
Müdafiə Aklı”na Azərbaycana dövlət səviyyəsində hər cür yardım 
göstərilməsinə sərt məhdudiyyətlər qoyan 907-ci düzəlişi qəbul etdi. 
Rusiyanın hakim dairələri Ermənistana hərbi yardımı gücləndirdi. 
Azərbaycan ordusunda vəziyyət bərbad idi. Azərbaycan silahlı 
qüvvələri məğlub olur, ağır itkilər verir və geri çəkilirdilər. 
Dövlət çevrilişi yolu ilə hakimiyyəti  ələ keçirmək istəyənlər 
1992-ci ilin sonu-1993-cü ilin əvvəllərində  hərbi qüvvələrimizi 
strateji  əhəmiyyətli Kəlbəcərdən, az sonra Ağdərə bölgəsindən çı-
xardılar.  Ağdərə-Kəlbəcər yolu düşmən tərəfindən tutuldu. 1993-
cü ilin fevralında Ermənistan ordusu MDB 7-ci ordusunun 128-ci 
motoatıcı alayının və muzdlu əsgərlərin (kazaklar) iştirakı ilə Ağdə-
rəni  ələ keçirdilər. Martın sonundan güclü atəşə tutulan Kəlbəcər 
1993-cü il aprelin 3-də düşmən  əlinə keçdi. 15 minədək  əsir gö-
türüldü, qız-gəlin özünü sıldırım qayalardan atıb məhv etdi. 144 ya-
şayış məntəqəsi işğal edildi, 500-dən çox müəssisə, 13 min ev, 100 
min qaramal, 500 min davar, 5000 at, 1 mln. ev quşu, 50 min arı 
ailəsi, 195 min xalça və s. qarət edildi. Kəlbəcərin itirilməsi AXC-
Müsavat iqtidarının süqutunu yaxınlaşdırdı. 
BMT Təhlükəsizlik Şurası 1993-cü il aprelin 30-da Kəlbəcə-
rin ermənilər tərəfindən işğalını pisləyən 822 saylı  qətnamə qəbul 
etdi. 
 

---

 
304
 
II BƏND:  
Milli dövlətçiliyin qorunub  
möhkəmləndirilməsi uğrunda mübarizə  
(1993-1995-ci illər) 
 
Plan: 
1. Milli qurtuluş. Heydər Əliyevin yenidən Azərbaycan rəhbərliyinə 
gətirilməsi. Milli dövlətçiliyə qarşı qəsdlərin qarşısının alınması. 
2. Azərbaycan Respublikasının yeni neft strategiyası. “Əsrin 
müqaviləsinin” imzalanması. 
 
1.
 
Milli qurtuluş. Heydər Əliyevin  
yenidən Azərbaycan rəhbərliyinə gətirilməsi.  
Milli dövlətçiliyə qarşı qəsdlərin  
qarşısının alınması.  
 
Hakim dairələr H.Əliyevin nüfuzundan ehtiyatlanaraq, Naxçı-
van MR-ə enerji verilməsi, Bakı-Naxçıvan qatarının hərəkətini 
dayandırdı. Naxçıvan MR blokadaya alındı. Naxçıvan MR Türki-
yədən kredit aldı, 1992-ci il mayın 28-də Sədərək-Dilucu “ümid” 
körpüsü açıldı. İranla da münasibət qaydaya salındı. Naxçıvan qon-
şu ölkələrdən enerji almaqla tələbatın qismən də olsa ödənilməsinə 
nail oldu. 
Ölkədə qurtuluş hərəkatı başladı. Hakimiyyət dairələri xofla-
naraq Naxçıvanda çevriliş etməyə  və Xalq Cəbhəsini hakimiyyətə 
gətirməyə cəhd etdilər. Xalq Cəbhəsinin silahlı dəstələri Daxili İşlər 
Nazirliyinin binasını, televiziya studiyasını ələ keçirsələr də, H.Əli-
yevin çağırışı ilə ayağa qalxan əhali onları geri oturtdu. 1992-ci il 
noyabrın 21-də Naxçıvanda H.Əliyevin sədrliyi ilə Yeni Azərbay-
can Partiyası (YAP) yarandı, Proqram və Nizamnaməsi müzakirə 
olunub qəbul edildi. 
1993-cü ilin iyununda Gəncədə hərbi qiyam baş verdi. Sakit 
Hüseynovun  təsiri ilə 709 saylı  hərbi hissə Müdafiə Nazirliyinə 

---