327
bilər. Güclü orduya malik olan Azərbaycan dövləti buna qadirdir.
ABŞ Ki-Uest şəhərindəki danışıqlarda H.Əliyev təcrübəli diplomat
kimi Azərbaycanın milli mənafelərini ləyaqətlə təmsil və müdafiə
etmişdir. Məhz onun qətiyyətli mövqeyi sayəsində Ki-Üest danışıq-
ları zamanı ABŞ Dövlət Departamenti gec də olsa, Ermənistanı
təcavüzkar dövlət kimi tanımışdır. H.Əliyevin Ki-Uest bəyanatı
mühüm tarixi sənəddir. Azərbaycan diplomatiyasının səyləri nəti-
cəsində Azərbaycan sürətlə Avroatlantika məkanına inteqrasiya
olunur. 2004-cü ildə Azərbaycanın daha 20 ölkədə diplomatik
nümayəndəlikləri, o cümlədən Təbrizdə konsulluğu açılmışdır.
Qonşu İran, Rusiya və Türkiyə ilə münasibətlər daha da yaxşılaş-
mışdır. NATO ilə fərdi tərəfdaşlıq barədə razılıq əldə olunmuşdur.
ABŞ Azərbaycanın strateji tərəfdaşına çevrilmişdir. 2 ildir ki, ABŞ
Prezidenti Corc Buş “Azadlığı müdafiə Aktı”na 907-ci düzəlişi
dayandırmağa müvəffəq olunmuşdur. Bu ölkəmizə maliyyə yardımı
ilə yanaşı, həm də mühüm əhəmiyyətli siyasi dəstək deməkdir.
2002-ci ilin martın 30-da ABŞ-ın Azərbaycana silah satışı üzərinə
qoyduğu qadağan da ləğv olunmuşdur.
Azərbaycanın NATO ilə tərəfdaşlıq proqramının genişlən-
məsinin nəticəsidir ki, onun 2002-ci ilin noyabrında keçirilmiş
Praqa sammitində ölkəmiz NATO Parlament Assambleyasının
Assosiativ Üzvlüyünə qəbul olunmuşdur. Azərbaycan dövləti Tür-
kiyə, Gürcüstan, Özbəkistan, Qazaxıstan və Ukrayna ilə fəal siyasi,
iqtisadi əlaqələr saxlayır, Xəzərin karbohidrogen ehtiyatlarının dün-
ya bazarına çıxarılmasında, bir çox beynəlxalq və regional prob-
lemlərin həllində strateji tərəfdaş kimi çıxış edir. Memarı Ulu ön-
dərimiz H.Əliyevin olduğu yeni neft strategiyası daha da inkişaf
etdirilmiş, Xəzər neft və qazının Avropaya öturulməsinin yeni:
Türkiyə-Yunanıstan-İtaliya, Odessa-Brodi-Platsk-Qdansk, Nabukko
“Cənub axını” və digər boru kəmərlərinin reallaçdırılması üçün
marağı olan dövlətlər arasında danışıqların aparılmasına başlanıl-
mışdır. “Qərb-Şərq” proqramının həyata keçirilməsində mühüm rol
oynayan Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun çəkilişi gerçəkliyə çev-
rilməkdədir. Prezident İlham Əliyev Ermənistanın işğalçı olması
328
faktının BMT Təhlukəsizlik Şurasının və Avropa Şurasının sənəd-
lərində ilk dəfə əks etdirilməsinə nail olmuş, 2008-ci il noyabrın 2-
də Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı RF, Azərbaycan və Er-
mənistan prezidentlərinin Moskva Bəyənnaməsinə imza atmışdır.
2009-cu ildə Ermənistan prezidenti ilə 9 görüşdə, 2010-cu il yan-
varın 25-də Soçidə, 2011-ci ildə Praqada, 2013-cü il noyabrın 19-da
Vyanada, 2014-cü il avqustun 11-də Soçidə, 2014-cü il 27 ok-
tyabrda Parisdə keçirilən və başqa görüşlərdə Azərbaycan Respub-
likasının Prezidenti İlham Əliyevin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin
beynəlxalq norma və prinsiplərə uyğun olaraq dövlətin ərazi bü-
tövlüyü çərçivəsində ədalətli həllinə nail olunması tələbi Azər-
baycan dövlətinin xarici siyasətinin əsas xəttini təşkil edir.
Türkiyə, Azərbaycan və Gürcüstan prezidentlərinin 2002-ci il
aprelin 30-da keçirilmiş Trabzon zirvə görüşündə “Terrorizmə, mü-
təşəkkil cinayətkarlığa və digər cinayətlərə qarşı mütəşəkkil mü-
barizə haqqında” Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə arasında saziş
imzalanmışdır. Xəzər dənizinin dibinin milli sektorlar əsasında
bölüşdürülməsinə dair 2001-ci ilin yanvarında Azərbaycan Res-
publikası ilə RF arasında, noyabrında isə Qazaxıstan arasında bağ-
lanmış sazişlər buna sübutdur. 2002-ci ilin aprelin 23-də Aşqabadda
Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçılarının Xəzərin hüquqi statusunun
müəyyənləşdirilməsinə dair keçirilmiş zirvə toplantısında da
müəyyən irəliləyişlər olsa da, İranın və Türkmənistanın bu məsələdə
qeyri-konstruktiv mövqe tutması səbəbindən konkret nəticə əldə
edilməmişdir. Hazırda Azərbaycan dünyanın 128 ölkəsi ilə ticarət
münasibətləri qurmuşdur. Ticarət əlaqələrinin 80%-dən çoxu İta-
liya, Rusiya, İngiltərə, Türkiyə, ABŞ, Türkmənistan, Almaniya, Yu-
nanıstan, Qazaxıstan, İsrail, Fransa, Yaponiya, Malayziya və İran
dövlətlərinin payına düşür.
2011-ci il oktyabrın 25-də Azərbaycan Respublikası BMT-nin
Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvü seçildi və 2012-ci ilin
yanvarından Respublikamız iki il müddətinə BMT-nin Təhlükə-
sizlik Şurasının ona verilmiş səlahiyyətləri layiqincə yerinə yetir-
mişdir. 2014-cü ilin yanvar ayında Azərbaycan Prezidenti İlham
329
Əliyev İsveçrənin Davos şəhərində keçirilən Dünya İqtisadi Foru-
munda dövlətimizin layiqli təmsilçisi kimi iştirak etmişdir (14, s.
371-372).
Prezident İ.Əliyevin fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycan dünya
birliyində öz mövqelərini daha da möhkəmləndirmiş, yeni müttəfiq
ölkələr qazanmış, beynəlxalq və regional təşkilatlarda iştirakını,
onlarla əməkdaşlığını daha da intensivləşdirmiş, inkişaf sürətinə,
iqtisadi potensialına görə Cənubi Qafqazda lider dövlətə çevril-
mişdir. O, dünya birliyinin sayılan dövlətlərindən biri olmuşdur.
330
NƏTİCƏ
Azərbaycanın tarixi ən qədim zamanlardan XXI əsrin ilk
onilliklərinə qədər ən mühüm tarixi prosesləri, sosial-iqtisadi və
mədəni həyatı ilə təqdim olunan dərslikdə yığcam və anlaşılan şə-
kildə işıqlandırılmışdır. Ali məktəblər üçün tərtib edilmiş dərslik
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tədrisin bakalavr və
magistr pillələrinin dərsliklər üçün nəzərdə tutulmuş tələblərinə,
mövcud tədris qaydalarına, Təhsil Nazirliyinin tövsiyəsi ilə 2010-cu
ildə çap olunmuş Azərbaycan tarixi proqramına uyğun olaraq ya-
zılmışdır və elmi-pedaqoji əhəmiyyətə malikdir.
“Azərbaycan tarixi” dərslik tərtib edilərkən Azərbaycanda
milli dövlətçilik ənənələri, milli-mənəvi dəyərlər, xalqımızın bu əra-
zilərdə məskunlaşma tarixinin qədimliyi, etnik tarixinin ayrı-ayrı
məsələləri ön tərəfə çəkilmişdir. Tarix boyu işğalçı dövlətlərə qarşı
aparılan milli-azadlıq mübarizəsi, ölkənin sosial-iqtisadi, siyasi və
mədəni tarixi, kapitalist münasibətlərinin qərarlaşması, sənayenin,
kənd təsərrüfatının inkişaf xüsusiyyətləri, ictimai-siyasi hadisələr,
Azərbaycan xalqının bir millət kimi təşəkkül tapması, milli şüuru-
nun yüksəlişi, dil və mədəniyyətinin inkişaf mərhələləri təqdim olu-
nan dərslikdə öz əksini tapmışdır.
Dərslikdə Müstəqil Azərbaycan Respublikası dövrünə xüsusi
yer verilmiş, onun fəaliyyəti geniş və ətraflı şərh olunmuş, Dağlıq
Qarabağla bağlı həqiqətlər tarixi faktlara əsaslanılaraq tələbələrə
çatdırılmışdır. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının dünyada tanıt-
dırılmasında, Azərbaycan həqiqətlərinin, o cümlədən Ermənistan-
Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin köklərinin, səbəb və
məqsədlərinin bütün dünyaya obyektiv olaraq çatdırılmasında Ulu
öndər Heydər Əliyevin müstəsna xidmətləri, Prezident İlham
Əliyevin fəaliyyəti sayəsində Azərbaycanın dünya birliyində möv-
qelərini daha da möhkəmləndirərək Cənubi Qafqazda söz sahibi
olan lider dövlətə çevrilməsi təqdim olunan dərslikdə xüsusilə işıq-
landırılmışdır.
331
İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
1.
Azərbaycan tarixi. 7 cilddə, I c. (Ən qədimdən - b.e. III əsri).
Bakı: Elm, 2007, 520 səh.+40 səh. illüstrasiya.
2.
Azərbaycan tarixi. 7 cilddə, II c. (III-XIII əsrin I rübü). Bakı:
Elm, 2007, 608 səh.+24 səh. illüstrasiya.
3.
Azərbaycan tarixi. 7 cilddə, III c. (XIII-XVIII əsrlər). Bakı:
Elm, 2007, 592 səh.+56 səh. illüstrasiya.
4.
Azərbaycan tarixi. 7 cilddə, İV c. (XIX əsr). Bakı: Elm, 2007,
504 səh.+48 səh. illüstrasiya.
5.
Azərbaycan tarixi. 7 cilddə, V c. (1900-1920-ci illər) . Bakı:
Elm, 2008, 696 səh.+40 səh. illüstrasiya.
6.
Azərbaycan tarixi. 7 cilddə, VI c.(aprel 1920-iyun 1941).
Bakı: Elm, 2008, 568 səh.+48 səh. illüstrasiya.
7.
Azərbaycan tarixi. 7 cilddə, VII c. (1941-2002-ci illər). Bakı:
Elm, 2008, 608 səh.+80 səh. illüstrasiya.
8.
Azərbaycan tarixi: Dərslik / Z. Bünyadovun redaktorluğu ilə.
Bakı: Azərnəşr, 1994, 680 səh.
9.
Azərbaycan tarixi / İ. Əliyevin redaktorluğu ilə. Bakı: Elm,
1993, 284 səh.
10.
Azərbaycan tarixi / S.Əliyarlının redaktorluğu ilə. Bakı:
Azərnəşr, 1996, 872 səh.
11.
Məmmədov İ. Azərbaycan tarixi. Bakı: Adiloğlu, 2005, 486
səh.
12.
Məmmədov İ., Məmmədov Ç. Azərbaycan tarixi.. Bakı, 2010,
336 səh.
13.
Məmmədov Ç. Azərbaycan siyasi tarixi. Bakı, 2004, 357 səh.
14.
Azərbaycan tarixi: Dərslik. Bakı: "Bakı Universiteti"
nəşriyyatı, 2014, 380 səh.
15.
Azərbaycan tarixi. Sənədlər və nəşrlər üzrə. Bakı, 1990.
16.
Azərbaycan Demokratik Respublikası. Tarix. İctimai-siyasi
və ədəbi-mədəni həyat. Bakı: Azərnəşr, 1992, 191 səh.
17.
Azərbaycanın mərd oğulları (məqalələr məcmuəsi). Bakı,
1959, 126 səh.
18.
Azərbaycan Respublikası 1991-2001. Bakı, 2001, 279 səh.
332
19.
Azərbaycan rəqəmlərlə. 2006-cı il (statistik məcmuə). 1996.
Bakı: Səda, 2006, 252 səh.
20.
“Azərbaycan” qəzeti, 23 yanvar 1992-ci il.
21.
“Azadlıq” qəzeti, 15 may 1992-ci il.
22.
“Azadlıq” qəzeti, 26 aprel 1994-cü il.
23.
Bakıxanov A. Gülüstani-İrəm. Bakı, 1951, 302 səh.
24.
Cənubi Azərbaycan tarixinin oçerki (1828-1917). Bakı: Elm,
1985, 316 səh.
25.
Həsənli C. Sovet dövründə Azərbaycanın xarici siyasəti
(1920-1939). Bakı: Adiloğlu, 2012, 656 səh.
26.
Əliyev H. Müstəqilliyimiz əbədidir. I cild. Bakı: Azərnəşr,
1997, 612 səh.
27.
Əliyev H. Müstəqilliyimiz əbədidir. II cild. Bakı: Azərnəşr,
1997, 604 səh.
28.
Əliyev H. Müstəqilliyimiz əbədidir. III cild. Bakı: Azərnəşr,
1997, 488 səh.
29.
Əliyev H. Müstəqilliyimiz əbədidir. IV cild. Bakı: Azərnəşr,
1997, 528 səh.
30.
“Əkinçi” qəzeti, 29 fevral 1876-cı il, № 4.
31.
Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının sədri Ələkbər bəy
Xasməmmədovun ədliyyə nazirinə məruzəsi (22 noyabr
1918-ci il. Bakı şəh.). “Xalq qəzeti”, 16 mart 2001-ci il.
32.
Həsənov Ə. Azərbaycan və ATƏT. Bakı: İşıq, 1997, 80 səh.
33.
Həsənov Ə. Azərbaycanın xarici siyasəti. Avropa dövlətləri
və ABŞ. (1991-1996). Bakı, 1998, 330 səh.
34.
Zərdabi H. Seçilmiş əsərləri. Bakı, 1960, 474 səh.
35.
Hacıyev H.Ə. İmanov R.C. Əmirxanov Ə.İ. Müharibədən
sonra Azərbaycanın sosial-iqtisadi və sitasi inkişafı, onun
başlıca istiqamətləri. 1945-1991. Bakı: ADNA, 1999, 76 səh.
36.
“Xalq ordusu” qəzeti, 22 may 1992-ci il.
37.
XX əsr Azərbaycan tarixi / Y.B.Yusifov və T.T.Vəliyevin
red. ilə. II c. Bakı, 2004.
38.
İbişov F. Azərbaycan kəndində sosial-iqtisadi proseslər
(1920-1930-cu illər). Bakı, 1996, 168 səh.
39.
İsmayılov İ,Z, Azərbaycanlıların II Dünya müharibəsində
iştirakı. Bakı, 2000, 192 səh.
40.
Köçərli X. Azərbaycan 1920-1940-cı illərdə. Bakı: ADPU
nəşr., 2003, 230 səh.
333
41.
Köçərli T. Qarabağ: yalan və həqiqətlər. Bakı, 1998, 242 səh.
42.
“Kommunist” qəzeti, 24 aprel 1985-ci il.
43.
“Kommunist” qəzeti, 18 yanvar 1987-ci il.
44.
Quliyev C. XIX-XX əsr tarixindən... ”Respublika” qəzeti, 20
noyabr 1997-ci il.
45.
Qayıdış. 1990-1993. Sənədlər toplusu. Bakı, 1996, 792 səh.
46.
Qətiyyətin təntənəsi. Sənədli xronika. Bakı, 1995, 848 səh.
47.
Lenin V.İ. Əsərləri. 51-ci cild. Bakı,1984, 648 səh.
48.
Məmmədzadə M. Milli Azərbaycan hərəkatı. Bakı, 1992, 246
səh.
49.
Məmmədov İ.M, Məmmədov Ç.İ. Təlatümlü illər.
Azərbaycan XX əsrin 20-30-illərində: Dərs vəsaiti. Bakı:
Mars-Print, 2003, 96 səh.
50.
Mustafayev C.M. Azərbaycan xanlıqlar dövründə: Dərs
vəsaiti. Bakı: MSA, 2012, 256 s.
51.
Musayev M.Ə. XIX əsrin sonlarında Bakı şəhərinin ticarəti.
Bakı, 1972, 193 səh.
52.
Mirzə Camal Qarabaği. Qarabağ tarixi. 1959, 138 səh.
53.
Mirzə Adıgözəlbəy. Qarabağnamə.
54.
“Müxalifət” qəzeti, 5 iyul 1992-ci il.
55.
Orucov Q. Azərbaycan Qafqaz döyüşlərində. Bakı, 1984, 160
səh.
56.
Rəsulzadə M.Ə. Əsrimizin Səyavuşu. Bakı, 1991, 112 səh.
57.
Rəsulzadə M.Ə. Azərbaycan Cümhuriyyəti. Bakı, 1990, 112
səh.
58.
Siyasi tarix: mühazirə kursu. II hissə. Bakı: Azərbaycan
Ensiklopediyası NPB, 1998, 420 səh.
59.
Sultanov O.B. XX əsrin 80-ci illərinin sonu-90-cı illərinin
əvvəllərində Azərbaycanda siyasi mübarizə. Bakı, 1995, 232
səh.
60.
“Yeni fikir” qəzeti, 16 yanvar 1991-ci il.
61.
1870-ci il “Əsasnaməsi”nin II bölməsinin (“Pay
torpaqlarından imtina haqqında”) 57-70-ci maddələri.
62.
Ахмедов Э.М. Об одном неизвестном проекте
учреждения училища, составленном А.Бакыхановым //
Ученые записки АГУ им. С.М.Кирова, 1957, № 4.
63.
Антелава И.Г. Государственные крестяне Грузии в XIX
веке. Тбилиси, 1969, 483 стр.
334
64.
Азербайджанская Республика. Законодательные акты.
65.
Багирова И.С. Политические партии Азербайджана в
начале XX века (1900-1917). Баку, 1997, 335 стр.
66.
«Бакинский рабочий» qəzeti, 7 dekabr 1989-cu il.
67.
«Бакинский рабочий» qəzeti, 13 dekabr 1989-cu il.
68.
Гюрза. Экономическое положение персидского
Азербайджана // журнал «Ближный Восток», №1, 1930.
69.
Газ. “Кавказ», 1963, № 11.
70.
Дубровин Н. Ф. Закавказье от 1803 по 1806 г. СПб., 1866,
542 стр.
71.
Дубровин Н. Ф. История войн и владычества русских на
Кавказе. Т.VI. СПб., 1888.
72.
Дадашев Г.А. О феодально-крепостных остатках в
пореформенном Азербайджане // Труды Азерб. филиала
НМЛ при ЦК КПСС, XX.
73.
Документы внешней политики СССР. Т. III. М.,1959.
74.
История Азербайджана. Т. III, ч. I. Баку, 1963.
75.
Кадер С.А. Нефть и ее дериваты
335
89.
Утверждение Русского владычества на Кавказе. Т. IV, ч. I,
1906, 455 стр.
90.
Хаджи Мурад Ибрагимбейли. Россия и Азербайджан в
первой трети XIX века. Москва, 1969, 288 стр.
91.
Черный январь, Баку, 1990.
92.
Шарифов А. Прорыв информационной блокады. Баку,
1992, 195 стр.
ARXİV MATERİALLARI
93.
Azərbaycan Milli Şurasının 3 saylı iclasının protokolu.
29.05.1918.//ARDA, f.970, s. 1, i. 1, v. 51.
94.
Azərbaycan MDYTA, f. 970, siy. 1, iş 196, s.6.
95.
ARDSPİHA, f.277, siy. 2, iş 18, v.1.
96.
ARDA, f. 1016, siy. 1, iş 95, v. 5-8.
97.
Azərb. MTDA, f. 62, siy. 1, iş. 59, v. 81-110 arxası.
98.
ARDSPİHA, f. 277, iş 40, v. 27.
99.
ARDA, f. 894, siy. 2, iş 102, v.2.
100.
ARDSPİHA, f.1, s. 74, i. 329, v. 110.
101.
ARSPİHA, Qaffarov T. Azerbaijan in The Second World War,
London, 2001, s. 12.
102.
ARSPİHA, f. 1, s. 153, i. 10, v. 5.
103.
ARSPİHA, f. 2, s. 29, i. 1, v. 181.
104.
ARSPİHMDA, f. 1, s. 83 və 205, v 25.
105.
ARİİNA. İqtisadi təhlillər, 18-ci qovluq, v. 102.
106.
Gürcüstan MDTA, f. 425, siyahı I, iş 178, v. 11 ob.12.
107.
Gürcüstan MDTA, f. 416, s.3, iş 290, v.2.
108.
Gürcüstan MDTA, f. 368, siyahı 1, iş 29, v.107.
109.
Gürcüstan MDTA, f. 14, iş 29, v.64.
110.
QAKA, II cild, II hissə, səh. 589-590.
111.
QAKA, IV cild, II hissə, səh. 125-126.
112.
QAKA, V cild, sənəd 850.
113.
QAKA, VI cild, II hissə, səh. 373-374.
114.
QAKA, VII cild, sənəd 515.
115.
Rusiya. MDHTA, f. VUA, iş 894, v. 5.
116.
Rusiya. MDHTA, f. VUA, iş 894, v. 15.
117.
Rusiya. MDHTA, f. VUA, iş 4292, v. 2-3.
118.
Rusiya. MDHTA, f. VUA, iş 4292, v. 93.
336
119.
Rusiya. MDHTA, f. 219, siyahı 4, iş 7066, v. 2-3.
120.
Rusiya. MDTA, f. 1289, siyahı 2, iş 127, v. 8; iş 392, v. 19; iş
726, v. 7; iş 1093, v. 1.
121.
Rusiya. MDHTA, f. VUA, iş 4329, v. 280.
122.
RFDA, f. 102, PDXŞ, 1907, iş 180, ç. 5, v. 30; f.102, iş 119,
siy. 9.
123.
SSRİ MNA, f. 14295, s. 484, 337, i. 1, v. 12.
124.
TİEA, f. 1, s. 19, i. 8953, v. 77.
***
Kitab «Mütərcim» Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzində
səhifələnmiş və çap olunmuşdur.
Çapa imzalanıb: 06.01.2015.
Format: 60x84 1/16. Qarnitur: Times.
Həcmi: 21 ç.v. Tiraj: 500. Sifariş № 01.
Qiyməti müqavilə ilə.
ТЯРЪЦМЯ
ВЯ НЯШРИЙЙАТ-ПОЛИГРАФИЙА
МЯРКЯЗИ
Аз 1014, Бакы, Рясул Рза кцч., 125
596 21 44; 497 06 25; (055) 715 63 99
e-mail: mutarjim@mail.ru
www.mutercim.az
Dostları ilə paylaş: |