Microsoft Word Azerb tarixi derslik doc

 
308
Prezident yanında xüsusi idarənin rəisi  Şəmsi Rəhimov  qətlə 
yetirildi.  Oktyabrın 2-də Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsinin 30-a 
yaxın döyüşçüsü Respublika Prokurorluğunun binasını  zəbt etdi. 
Oktyabrın 4-də Gəncədə S.Hüseynovun tərəfdarları icra hakimiy-
yətinin binasını tutdular. Oktyabrın 3-dən 4-nə keçən gecə Prezi-
dent radio və televiziya vasitəsilə xalqa müraciət etdi. Gecə yarısı 
yüz minlərlə adam Prezident sarayı qarşısına toplaşdı və bunu görən 
qiyamçılar geri çəkilməli oldular. 1995-ci ilin martında  yenidən 
dövlət çevrilişi cəhdi baş verdi. Martın 13-də Xüsusi Təiynatlı Po-
lis Dəstəsi  əməkdaşları  Ağstafa və Qazax rayonlarında dövlət ida-
rələrini ələ keçirdilər. Bakıda isə R.Cavadov Prezidentin və Ali So-
vet sədrinin istefası tələbi ilə çıxış etdi. “8-ci kilometr” qəsəbəsində 
məskən salmış qiyamçılar şəhər istiqamətində hücuma cəhd etdilər. 
Lakin onların qarşısı alındı. 
 
2. Azərbaycan Respublikasının  
yeni neft strategiyası.  
“Əsrin müqaviləsinin” imzalanması.  
 
İstehsalı inkişaf etdirmək, Azərbaycan yeritdiyi “açıq qapı” 
siyasətinə uyğun olaraq, xarici investitorlara və kreditorlara təminat 
verən, onları müdafiə edən qanunlar qəbul edilməsi, xarici investi-
siyanın daha geniş  cəlb olunmasına imkan verdi. Beynəlxalq Val-
yuta fohdu, Dünya Bankı, Beynəlxalq İnkişaf Assosiasiyası, Avropa 
Yenidənqurma və  İnkişaf Bankı ilə  əlaqədar yaradılmışdı. Təkcə 
Dünya Bankı və Beynəlxalq Valyuta fondu Azərbaycana 1 milyard 
300 milyon dollardan çox kredit vermişdi (105, v. 102). H.Əliyevin 
ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya, İtaliya, Polşa, Norveç, 
Rumıniya və s. ölkələrə rəsmi və işgüzar səfərləri nəticəsində həmin 
dövlətlərlə Azərbaycan arasında iqtisadi əməkdaşlıq münasibətləri 
yaradılmışdı. Bu ölkələrlə imzalanmış 90-a yaxın mühüm sənəd 
Azərbaycanın Avropa iqtisadi münasibətləri sisteminə inteqrasiyası 
prosesini süətləndirdi.  1994-cü il sentyabr 20-də imzalanmış 
“Əsrin müqaviləsi”nə əsasən 30 neft şirkəti ilə 57 milyard sərmayə 

---

 
309 
qoyuluşu nəzərdə tutulan 20 neft müqaviləsi imzalandı. SELF-5 
qazma qurğusu yenidən qurulub “İstiqlal” adı ilə istifadəyə verildi. 
2000-ci ilin “Qurtuluş” müasir qazma qurğusu işə salındı. “Çıraq” 
platformasından 120 m dərinlikdə 176 km-lik neft kəməri çəkildi. 
Sanqaçal Terminalı tikildi (18, s. 85; 22). 
“Əsrin müqaviləsi”nə uyğun olaraq çıxarılan neftin Avropa 
bazarlarına satılması üçün 2-Bakı-Novorossiysk və Bakı-Supsa 
(Gürcüstan) neft kəmərləri çəkildi. ABŞ-ın  şahidliyi ilə Azər-
baycan, Türkiyə, Gürcüstan və Qazaxıstan Respublikaları arasında 
bağlanan müqavilələrin reallaşmağa başlaması  əsrin sonuna kimi 
Azərbaycan Neft Fonduna 230 mln. ABŞ dolları  həcmində  vəsait 
gətirdi. 1998-ci il sentyabrın 8-də Bakıda  İpək Yolunun bərpası 
üzrə beynəlxalq konfrans keçirildi. “Avropa-Qafqaz-Asiya”  dəh-
lizinin inkişafı üzrə beynəlxalq nəqliyyat haqqında  əsas çoxtərəfli 
saziş və Bakı  bəyannaməsi imzalandı (58, s. 394). Bu konfransda 
yaradılan beynəlxalq təşkilatın mənzil qərargahı Bakıda yerləş-
dirildi. 
Azərbaycanın TASİS və TRASEKA proqramları çərçivəsində 
Avropa  İqtisadi Komissiyası ilə  əməkdaşlığı  nəticəsində respub-
likamızın nəqliyyat kommunikasiyalarından istifadə edilməklə Av-
ropa-Asiya istiqamətində tranzit yüklərinin daşınmasının həcmini 
10 dəfələrlə artırdı.  2002-ci ilin sonunda Qazaxıstan neftinin 
Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəməri ilə ixrac edilməsi barədə razılıq əldə 
olundu. 2006-cı il iyulun 13-də Bakı-Tiflis-Ceyhan əsas ixrac boru 
kəmərinin tikintisi başa çatmışdır və Azərbaycanın “qara qızılı”nın 
dünya bazarına çıxarılması  təmin olunmuşdur. 2005-ci ilin fevral 
ayında “Azəri-Çıraq-Günəşli” yataqlarından ilkin neft çıxarılmasına 
başlanmışdır. 2003-2006-cı illərdə istehsal edilmiş ümumi sənaye 
məhsulunun 61%-dən çoxu mədən-çıxarma sənaye sahəsinin payına 
düşürdü. 2006-cı ildə Azərbaycanda 32 milyon ton neft, 2007-ci 
ildə 47 milyon ton neft, 2009-cu ilin sonu üçün 50 milyon ton neft 
hasil olunmuşdur.  İnşası 2004-cü ildə başlanmış  və 2006-cı ildə 
başa çatdırılmış Bakı-Tiflis-Ərzurum qaz kəməri vasitəsilə 2007-ci 
il iyulun 3-də  Şahdəniz qazı  Cənubi Qafqaz boru kəməri ilə Tür-

---

 
310
kiyənin qaz kəmərləri sisteminə daxil olmuşdur. Bakı-Tiflis-Ərzu-
rum  qaz kəməri Azərbaycanın, Gürcüstanın və Türkiyənin qaza 
olan tələbatını ödəməklə yanaşı, Azərbaycan qazının Türkiyə vasi-
təsilə Yunanıstana və digər Avropa ölkələrinə ötürülməsində mü-
hüm pol oynayır. Azərbaycan qazının Avropaya çıxarılmasını  nə-
zərdə tutan Trans-Anadolu Qaz Kəməri (TANAP) və Trans-Ad-
riatik Qaz Kəməri (TAP) layihələri Avropanın enerji təchizatında 
xüsusi rol oynayırlar. Trans-Adriatik Qaz Kəməri (TAP) ilə ilkin 
mərhələdə ildə 10 miyard, sonra isə 20 milyard kub metr qazın 
nəql edilməsi proqnozlaşdırılır. 3 trilyon kub metr qaz ehtiyatına 
malik olan Azərbaycanın iştirakçı olduğu  bu layihəyə 45 milyard 
dollar məbləğində sərmayə qoyulması və kəmərin keçdiyi ölkələrdə 
30 mindən çox iş yerlərinin açılması  nəzərdə tutulur. Dövlət Neft 
Fondunun 2013-cü ildə  maliyyə aktivləri 36 milyardı ötmüşdür 
(14, s. 364). Ümumi Daxili Məhsul istehsalı (UDM) 2003-2013-cü 
ilərdə 3 dəfədən çox artmışdır. Belə ki, 2012-ci ildə UDM-un 
adambaşına düşən həcmi 5800 manatdan (7500 ABŞ dollarina 
yaxın) çox, 2013-cü ildə  UMD-un həcmi  73,5 milyard ABŞ 
dollarına çatmış və adambaşına düşən UDM istehsalı 8392 manata 
(10700 ABŞ dollari) yüksəlmişdi. 
Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz  kə-
mərlərinin davamı olaraq Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun tikilib 
başa çatdırılması 2014-cü ildə  nəzərdə tutulmuşdur. Bu dəmiryolu 
xətti Şərqlə Qərbi, Asiya ilə Avropanı birləşdirən strateji və böyük 
iqtisadi  əhəmiyyətə malikdir. Yeni neft strategiyası Azərbaycan 
üçün, onun möhkəmlənməsi və inkişafı üçün çox önəmli  əhəmiy-
yətə malikdir. 

---