Microsoft Word 191 Azerbaijan Independent Islam and the State azeri doc
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 8
İ RAN Baxmayaraq ki, müstəqillik qazanılandan dərhal sonra İran mənəvi təsir mənbələrindən biri olmuşdur, bu gün onun təsiri məhduddur. 70 Azərbaycanda şiələrin nüfuzlu ruhani iyerarxiyası yoxdur. Mərca əl-təqlid, yəni ki dindarlar tərəfindən mütləq tabe olacağı bir şəxsiyyət yoxdur; Azərbaycanın Şeyxülislamı ehkamların və müqəddəs qanunların mötəbər şərhçisi sayılmır. 71
baxımdan, Azərbaycan şıələri arasında daha çox mənəvi nüfuza malik ola bilərlər və, bu da, qismən müstəqil dini icmaların rəsmi ruhani rəhbərliyini qəbul etməkdən imtina etməsinin səbəblərindən biri ola bilər. Şeyxülislamın dini statusunun mərca əl- təqliddən aşağı olması 2000-ci ildə İrandan gələn bütün dini missionerlərə hökümətin qadağa qoymasında rol oynaya bilərdi. İran ruhanilərinin daxilindəki bölünmələr, və eləcə də, bu ali ruhanilər və Tehran rejimi arasında bölünmələr dini fikirlərin Azərbaycana axınına təsir etmişdir. İranın mühüm mərca əl-təqlidi ətrafında yaranmış özəl fondlar azərbaycanlı tələbələrin İranda dini təhsil alması üçün təqaüdlər ayırmışlar. 72 Böyük Ayətolla Əli əl-Sistani (indi İraqda yaşayır) Azərbaycanın özündə və Gürcüstan azərbaycanlıları arasında (Kvemo Kartlinin sərhəd rayonlarında) humanitar fəaliyyət və dini fikirlərin yayılmasında fəallıq göstərən Əhli Beyt təşkilatına rəhbərlik edir. Digər mötəbər mərca əl-təqlid Fazil Lənkaranidir ki, 73
70 Azərbaycanın Şeyxüslislamı İslam Respublikasının Ali Dini Rəhbəri Xamneyinin dini hakimiyyətini tanıyırdı, lakin 1998-ci ildən sonra mövqeyini dəyişib və indi, İraqda yaşayan və mötədil kimi tanınan, Böyük Ayatolla Əli əl- Sistanini tanıyır, Böhran Qrupunun müsahibəsi, Altay Göyuşov, Bakı, sentyabr 2007. Azərbaycanlılar indi yeni
71 İranın Şiə ruhanilərinin siyasi və dini iyerarxiyası haqqında, bax Böhran Qrupunun Yaxın Şərq üzrə Hesabatı N°5, İran: İnqilabın Ruhu naminə Mübarizə, 5 avqust 2002. 72 Müstəqillik qazanılan dövrdə Azərbaycanda yalnız 70-80 işləyən imam var idi. Onların dini biliklər səviyyəsinin aşağı olması Azərbaycanda İrana bənzər hakimlər iyerarxiyasının yaradılmasına əngəl törətmişdir. Məhz bu səbəbdən, gənc Azərbaycanlılar əsasən Qum və Nəcəf şəhərləri olmaqla, İranda təhsil almağa yollanmışlar. Motika, eyni mənbədən, səh. 111-124. 73 Əslən azərbaycanlı olan Lənkarani İranda təhsil almış və inqilabda iştirak etmişdir 2007-ci ildə vəfatına gədər o, Azərbaycana xüsusi diqqət ayırırdı və Azərbaycan ziyalılarına qarşı bir neçə fətva (dini sərəncam) vermişdir. Bu fətvalardan birini o, 2006-cı ildə Məhəmməd Peyğəmbəri təhqir edən məqalə yazdığına görə bir Azərbaycan jurnalistinə qarşı vermişdir. Bax: “İran ruhanisi Azərbaycanlı jurnalistə qarşı fətva vermişdir”, RFE/RL, 30 noyabr 2006. sonralar onun fikirlərini yayan azərbaycanlı tələbələri İranın ilahiyyat mərkəzi sayılan Qumda oxumağa cəlb etmişdir. 74
Bəzi fondların gündəliyində daha çox siyasi məqsədlər var idi. İmam Xomeyni Xeyriyyə Fondu 75
Dağlıq Qarabağ münaqişəsindən sonra azərbaycanlı köçkünlərə yardım göstərirdi, lakin eyni zamanda ölkənin daxili işlərinə qarışmaqda ittiham edilərək müxalifət mətbuatında tənqid olunurdu. 76 Köçkün
düşərgəsinin sakinlərindən biri xatırlayır: “Onlar düyü ilə bərabər Xomeyninin şəkillərini, dini kitablar və Talış mənsubiyyətinə aid kitablar gətirirdilər”. 77 Bu Komitənin Azərbaycanın cənub bölgələrində 1991-ci ildə təsis olunan və dini ənənələrə sadiq olan və Nardaran kəndində yerləşən Azərbaycanın İslam Partiyası ilə (AİP) əlaqəli olması bildirilir. 78 Əsasən
Bakı kəndlərində və nisbətən az sayda cənubda üzvləri olan bu partiya əvvəllər çox fəal idi, lakin sonralar, İranın bu partiyadan istifadə edərək Azərbaycanda dünyaviliyi sarsıtmaq ehtimalından ehtiyyatlanan hökümət onu 1995-ci ildə qadağan etmişdir. Bu partiya qeyri-rəsmi olaraq hələ də fəaliyyət göstərir, lakin onun artıq hökümət tərəfindən ciddi izlənməməsi onun nə dərəcədə zəifləməsinin bariz nümünəsidir. 79
İranın dəstəklədiyi və Azərbaycan vətəndaşı Tahir Ramazanov tərəfindən idarə olunan, və özünü
İndiki dövrdə Qumda 200-250 qədər azərbaycanlı (əsasən ölkənin cənubundan) tələbə var. Onların, nəticə etibarı ilə, Azərbaycanda şiə
İslamın inkiçafına necə təsir
göstərəcəklərini indidən demək çox tezdir. Bax: Balcı, “Azərbaycanda Şiəlik”, eyni mənbədən. 75 Bax: www.emdad.ir/Homepage.aspx?lang=en-US. 76 “Azərbaycan-İran münasibətləri”, Far Mərkəzi, Monitorinq Qrupu, Bakı, 1996, bax www.zerbaijan.com/azeri/hhz3.htm 77 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Lənkəran, oktyabr 2007. Talışlar, Araz çayının hər iki tayında yaşayan və bu səbəbdən İran və Azərbaycan arasında bölünən azsaylı xalqdır. Deyilənə görə, İran talış faktorunu Azərbaycanda sabitliyi pozmaq üçün istifadə etməyə cəhd etmişdir. 78 Böhran Qrupunun müsahibəsi, rəsmi molla, Lənkəran rayonu, oktyabr 2007. 79 AİP 1992-ci ildə qeydiyyatdan keçmişdir; 1995-ci ildə onun sədri Hacı Əlikram Əliyev həbs olunmuş və partiya İran tərəfindən Azərbaycanın daxili işlərinə qarışmaq üçün istifadə edilməsi ittihamı ilə bağlanmışdır. AİP rəhbərlərindən ən azından biri həbsxanada vəfat etmişdir. Partiya rəhbərliyindən həbsə düşməyənlər ölkəni tərk etmişdir. Yunusov, “İslam”, eyni mənbədən, səh. 212 (Rus dilində). Bu yaxınlarda, 2007-ci ilin iyunun 26-da AİP nümayəndələrinə Gəncədə görüş keçirtməyə icazə verilməmişdir. Sabiq partiya sədri Hacıağa Nüriyevlə bərabər beş nəfər həbs olunmuş və digər on doqquz partiya üzvü gecəni polis məntəqəsində keçirmişlər. “Dini Bülleten”, Turan xəbərlər agentliyi, 9 iyul 2007. Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|