Microsoft Word 191 Azerbaijan Independent Islam and the State azeri doc
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 5
Azərbaycanda insan haqqlarının zəif inkişaf etməsi, 40
təhlükəsizlik orqanlarında zorakılıq və müstəqil olmayan məhkəmə sistemini nəzərə alaraq, İslamçı terrorçu olmaqda ittiham edilən şəxslərin məhkəmələrinin ictimaiyyət üçün bağlı keçirilməsi yerli və beynəlxalq müşahidəçilərdə ekstremizm təhlükəsinin real miqyasları ilə bağlı suallar doğurmuşdur. Yerli cinayətkar qrupları əl-Qaidə ilə əlaqədə olmaqda iddia etməklə, ola bilsin ki, hakimiyyət terroçuluğa qarşı beynəlxalq mübarizəni bəhanə gətirərək dini sıxışdırmalara müəyyən dərəcədə qanuni don geyindirir. 41 Hər halda, yuxarıda sözügedən hadisələr haqlı təhlükəsizlik maraqları və ümumi insan haqları, o cümlədən dini azadlıqlar arasında incə bir tarazlığa ehtiyac olduğunu nümayiş etdirir.
“Azərbaycana dair İnsan Haqqları Hesabatı 2007: Azərbaycan”, ABŞ Dövlət Departamenti, 2008; və Böhran
Qrupunun Avropa Brifinqi N°40, Azərbaycanın 2005 Seçkiləri: Əldən verilmiş İmkan, 21 noyabr 2005. 41 Böhran Qrupunun müsahibəsi, yerli mütəxəssislər və fəallar, yanvar-fevral 2008. Bax A. Vəliyev, “Əl-Qaidə Azərbaycanda: Əfsanələr və Reallıqlar”, Qlobal Terrorçuluğun Təhlili, cild 4, # 10 (18 may 2006) və “Sələfiliyin Azərbaycanda İki Siması”, Qlobal Terrorçuluq, cild 4, # 40 (5 dekabr 2007); “Zərduşt Əlizadə: Mən Azərbaycanda heç bir terror təhlükəsi görmürəm”, Day.az, 30 oktyabr 2007; A. Yunusov, Azərbaycan 21-ci əsrin birinci yarısında:
148; və H. Koteça, “Azərbaycanda İslam və Etnik Mənsubiyyəti: Üzə çıxan icmalar və gərginlik”, iyul 2006, bax: www.esiweb.org/pdf/Azerbaijan_osceislamic_and_ ethnic_identities_in_Azerbaijan_Jul2006_23087_en.pdf.
Azərbaycan 1991-ci ildə müstəqilliyini qazanandan sonra Türkiyə, İran, Yaxın Şərq ölkələri və cənubi Rusiyadan olan ekstremist qruplar bura öz təsirlərini yaymağa çalışmişlar. 42 Rəsmi ruhanilər Sovet dönəmində təhsil almış mollalardan ibarət idi ki, onlar da əhalinin mənəvi oyanışını ödəyə bilmirdi. Müstəqillikdən sonrakı onillikdə müsəlman ölkələri 150-ə yaxın məscid tikmiş 43 və ölkəyə müəllim, missioner göndərmişlər. Əvvəllər tanınmayan sələfiliyi də xarici missionerlər gətirmişlər. Xaricdən gələn missionerlərin bir qismi siyasi məqsədlər güdürdü, və hökümət onların bir çoxunu ölkədən xaric etmişdir, qalanlarını isə ciddi nəzarətdə saxlayır. Bü gün, yalnız türk mənşəli dini təşkilatlar fəaldır. Rəsmi Ankara İrandan və Yaxın Şərqdən gələn radikal İslamı Türk dünyasından kənar saxlamağa çalışır 44 və Türkiyənin dünyavi modelinin Azərbaycandakına bənzəməsi səbəbindən Türkiyə mənşəli qruplar müsbət qarşılanır. 45
bəzi qruplara daha çox şübhə ilə yanaşmağa başlayıb. A. Y AXIN Ş ƏRQ Sələfi İslamı Azərbaycana missionerlər, Səudiyyə Ərəbistanında, Küveytdə və ya Misirdə təhsil almış azərbaycanlılar və 80-ci illərin sonlarında və 90-ci illərin əvvəlində Məkkəyə həccə getmiş zəvvarlar gətirmişlər ki, onu da, adətən, yerli tənqidçilər “Vəhhabi” İslam adlandırır. 46 Dini ədəbiyyat və İnternet təbliğat
42 O. Roy, “İran inqilabının Yaxın Şərqə təsiri ”; və B. Balcı, “Post-Sovet Azərbaycanında Şiə məzhəbi: İran və daxili dinamik təsirlər arasında”, bax S. Mervin (ed.), Dünya
43 R. Mehdiyev, “Qloballaşma dövründə dövlət və cəmiyyət”, Azərbaycan, sentyabr 2007. 44 B. Balcı, “İslamla dünyavilik arasında: Asiyanın və Qafqazın türk-dilli respublikalarında Türkiyənin regional siyasəti”, Balçı (ed.), Qafqazda din və siyasət (Paris, 2007) 45 Türkiyə Dini İşlər üzrə Baş İdarəsi adlanmasına baxmayaraq, yalnız Sünni İslamın rəsmi üslubuna xidmət edir. 46 Müstəqillik dövründən əvvəl Yaxın Şərq müsalmanları ilə az sayda əlaqələr mövcud idi. Böhran Qrupunun müsahibəsi, Azərbaycanlı dindar, Bakı, oktyabr 2007. Azərbaycanın ən böyük Sələfi icmasının rəhbəri Qamət Süleymanov Səüdiyyə Ərəbistanında və Sudanda təhsil alıb. 1996-cı ildə 120 tələbə Misir, İran, Liviya və Suriyada rəsmi yolla ilahiyyəti öyrəniblər, R. Motika, “Post-sovet Azərbaycanında İslam”, Din üzrə Sosial Elmlər Arxivi, iyul-sentyabr 2001, səh. 115.
Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 6
işini və bu təriqətə qoşulmağı asanlaşdırdı. 47 Sələfilər əsl İslama etiqad etdiklərini iddia edir və yaxşı müsəlman necə olmasına diqqəti çəkirlər. 48 Azərbaycanda sələfilik gənclərin mənəvi ehtiyyaclarını ödəyə bilməyən rəsmi ruhanilərin yaratdığı boşluğu doldurur. 49 Bununla belə, bu təriqətə qoşulanların sayı çox güman ki heç 10,000-i də keçmir. 50
İrsinin Dirçəlişi Cəmiyyəti (İİDC) sayıla bilər. 51
Azərbaycanda bu Cəmiyyət 1994-cü ildən işləməyə başlamış, lakin 2001-ci ildə təşkilatın Əfqanıstan və Pakistan şöbələrinin əməkdaşlarının əl-Qaidə ilə əlaqələrdə təqsirləndirilməsindən sonra, onun yerli nümayəndəliyinin fəaliyyəti qadağan olunmuşdur. İİDC əsasən mərkəzi Azərbaycanda (39), şimalda (17) və Bakıda (4) 52 olmaqla, ölkə üzrə 62 məscidi bərpa etmiş və bu gün, Azərbaycan sələfilərinin əsas yığıncaq nöqtəsi olan Əbu-Bəkr məscidinin inşasını maliyyələşdirmişdir. Dağlıq Qarabağdan köçkün düşmüş əhaliyə kömək edən humanitar təşkilatlar da sələfiliyi təşviq etmişlər. 53
47 Böhran Qrupunun müsahibəsi, İslam üzrə azərbaycanlı alim, Bakı, sentyabr 2007. 48 Sələfilik Peyğəmbərin, onun səhabilərinin və növbəti iki nəslin yeddinci əsrdə təbliğ etdiyi ənənələrə qayıtmağa çalışır. O, İslamın dörd əsas məktəbini inkar edir, geyim və şəxsi görkəm məsələsində sərt üsluba üstünlük verir və dinə olan sədaqətdən yayındırmasına görə rəsmi təşkilatlanmadan kənar durur. Ətraflı, Böhran Qrupunun hesabatına baxın,
49 Bir çox ərəb ölkələrində sələfilik milli mənsubiyyətindən artıq təsəlli tapmayan gənclər arasında geniş yayılıb. Bax O. Roy, “Avropada İslam, Dinlərin sarsılması və dini cərəyanların kəsişməsi?” K. Mixalski (ed.), Avropa
York/Budapeşt, 2006). 50 Sələfilərin sayı haqqında məlumat müxtəlifdir. Qamət Süleymanov deyir ki, Əbu Bəkr məscidini 7,000 nəfər müntəzəm olaraq ziyarət edir. Ölkənin digər şəhərlərində orta hesabla onlarla dindarın məsciddə ibadət etməsini təxmin etsək, 10,000 rəqəmini ən maksimal saymaq olar. 51 İİDC bir çox ölkədə fəaliyyət göstərən Küveyt QHT-dir. Təşkilatın Pakistan və Əfqanıstandakı bəzi üzvləri əl-Qaidə fəalları olmaqda ittiham olunmuş və ABŞ tərəfindən Quantanamo Bey həbsxanasında saxlanılırlar. “Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının əl-Qaidə və Talibana qarşı Sanksiyalar Komitəsinin Ümumi Siyahısı”, BMT Təhlqkəsizlik Şurası 1267, səh. 60, BAx: www.un.org/sc/committees/1267/conso list.shtml. 52 A. Yunusov, Azərbaycanda İslam (Bakı, 2005), səh. 232. 53 Azərbaycandakı Soros Fondunun rəhbəri demişdir, “Təkcə Küveyt təşkilatları 62 məscidin tikintisi maliyyələşdirmişdir ki, bunun üçün də 30 mln avro xərclənmişdir. Maliyyələşdirmə müəmmalı prosedurlarla, hökümətin təmamilə nəzarəti olmadan həyata keçirilmişdir.”, F. Əsədov, “Azərbaycanda dinə əsaslanan xeyriyyə fəaliyyəti və İslam”, Avropa Fondu Mərkəzi, 2003.
1993-cü ildən etibarən Səudiyyə Ərəbistanından olan Beynəlxalq İslam Xeyriyyə Təşkilatı (BİXT) 54 Qaçqın və Məcburi Köçkünlərlə İş üzrə Dövlət Komitəsilə birgə Bərdə və Sumqayıtda ərzaq paylamış və tibbi yardım göstərmişdir. 1999-cı ildə Bakıdan Kanadaya uçmuş təşkilat işçilərindən birinin terrorçuluq ittihamı ilə həbs edilməsi, BİXT-in fəaliyyətinin araşdırma mənbəyinə çevrilməsinə səbəb olmuşdur. BİXT Bakıdakı ofisini və bir neçə işçisini saxlasa da, 2006-ci ildən təşkilatın fəaliyyəti dayandırılmışdır. 55
Asiya Müsəlmanları Komitəsi və təşkilatın Bakı ofisi qaçqın və köçkünlərə yardım göstərirdi və sələfi ədəbiyyatını idxal edirdi. 56 Şübhəsiz, bu xeyriyyə təşkilatlarının sələfiliyin yayılmasında rolu olmuşdur, lakin bu təriqətə qoşulan şəxslərin kiçik bir hissəsinin radikallaşmasında sözügedən təşkilatların nə dərəcədə məsuliyyət daşıması qeyri-müəyən olaraq qalır. B. D AĞISTAN VƏ Ç EÇENİSTAN Çeçenistana yollanan ərəb və Yaxın Şərq yaraqlıları Azərbaycandan 57 və sələfiliyin müstəqil inkişaf etdiyi Dağıstandan keçməklə, sələfiliyin transformasiya edib sələfi cihadçılığa çevrilməsinə yardım etmişlər. 58
54 1978-ci ildə təsis olumuş BİXT iyirmi ölkədə fəaliyyət göstərir. Rəhbərlikdə olan Səüdiyyəli Abd Al Həmid Süleyman əl-Mücil İnterpol tərəfindən axtarışdadır və ABŞ Xəzinədarlığı tərəfindən İslamçı radikal qruplara dəstək üçün maliyyə toplanmasına görə “bir milyon qiyməti olan adam” adlandırılıb. Bax: www.ustreas.gov/offices/enforcement/key- issues/protecting/charities_execorder_ 13224-i.shtml#m). Bu məlumat “əl-Qaidəyə məxsus olan və ya onunla əlaqədə olan təsisatlar” siyahısında təqdim edilib, BMTTŞ-ın 1267 saylı Komitəsi, səh. 57-58. 55
Böhran Qrupunun telefon müsahibəsi, BİXT nümayəndəsi, Bakı, yanvar 2008. 56 Küveyt şəhərində yerləşən bu təşkilat əsas diqqətini yardım və inkişafa yönəldir, lakin həmçinin, təhsil və təlimlə məşğul olur. Bax: www.iico.org/home-page-eng/index-eng. htm. 2005-ci ildə təşkilat tərəfindən Qafqaz Müsəlmanlar İdarəsinə “hadiyyə” kimi on dörd ton “vəhhabi” ədəbiyyatı yollanmışdır ki, bu da, Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin (DQİDK) tənqidinə və QMİ-ni bu səpkili materialların yayılmasına kömək etməkdə günahlandırmasına səbəb olmuşdur. “Qazax və Özbək dilində kitablar Azərbaycana humanitar yardım kimi göndərilib”, Ekspress, 3 avqust 2005. 57 S. Kornel, eyni mənbədən, səh. 46. 58 Yerli dindarlar öz düşüncələrini xarici təsir olmadan, Sələfi ədəbiyyatı əsasında formalaşdırıb. Bax M. Qammer, “Dağıstanda Siyasət, Millətçilik və İslam” Balcı, Din və Siyasət, eyni mənbədən, səh. 149-161; A. Matveyeva, “Dağıstan: Millətlərarası ziddiyətlər və Sərhədin hər iki tərəfinə onların təsiri”, M. Qammer (ed.), Xəzər Regionu
Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|