MÜNDƏRİCAT
QISA İCMAL............................................................................................................................ i
I.
GİRİŞ
.................................................................................................................................. 1
A.
D
ÜNYAV
İ
L
İ
K
Ə
NƏNƏS
İ
................................................................................................................1
B.
T
ERRORÇULUQ
İ
TTIHAMLARI
.......................................................................................................2
II.
XARİCİ TƏSİRLƏR......................................................................................................... 5
A. Y
AXIN
Ş
ƏRQ
................................................................................................................................5
B. D
AĞISTAN VƏ
Ç
EÇEN
İ
STAN
.........................................................................................................6
C. İ
RAN
............................................................................................................................................8
D. T
ÜRK
İ
YƏ
.....................................................................................................................................9
III.
MÜSTƏQİL MÜSƏLMAN İCMALARI ...................................................................... 11
A. S
ƏLƏF
İ
Q
RUPLAR
......................................................................................................................11
1.
Bakı......................................................................................................................................11
2.
Azərbaycanın şimalı ............................................................................................................12
3. Xəvariclər ............................................................................................................................12
B. M
ÜSTƏQ
İ
L
Şİ
Ə
Q
RUPLARI
.........................................................................................................13
1. Müstəqil icmalar ..................................................................................................................13
2. Digər müstəqil qruplar.........................................................................................................15
3. Nardaran misalı....................................................................................................................16
IV.
DÖVLƏTİN REAKSİYASI............................................................................................ 17
A. D
ÖVLƏTIN
D
IN
Ü
ZƏRINDƏ
N
ƏZARƏTI
.......................................................................................17
1. Hüquqi çərçivə.....................................................................................................................17
2. Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi ...........................................................................18
3. Qafqaz Müsəlmanlar İdarəsinin İslahatı..............................................................................19
B. D
ÖVLƏT
T
ƏRƏFINDƏN
S
IXIŞDIRMALAR
.....................................................................................20
V.
YEKUN SÖZ
..................................................................................................................... 22
ƏLAVƏLƏR
A.
B
EYNƏLXALQ
B
ÖHRAN
Q
RUPU
H
AQQINDA
...............................................................................23
Avropa üzrə Hesabat N°191
25 mart 2008
AZƏRBAYCAN: MÜSTƏQİL İSLAM VƏ DÖVLƏT
QISA İCMAL
2007-ci ilin sonunda Azərbaycanda iri terror aktının
qarşısının alınması haqqında iddialar neftlə zəngin bu
ölkədə İslam ekstremizminin nə dərəcədə təhlükə
doğurduğu haqqında müzakirələrə yol açdı.
Azərbaycan əksərən mötədil (əsasən şiə) müsəlman
əhalisi olan dünyavi dövlətdir. 1991-ci ildə Sovet
İttifaqının dağılmasından sonra, rəsmi dini qurumların
hakimiyyətini rədd edən müstəqil sünni və şiə
icmaları yaranmışdır. Onlardan bəziləri siyasi
yönümlüdür, ancaq hakimiyyəti devirmək niyyətilə
zorakılığa əl atmağa meylli olanlar ya çox cüzi, ya da
yox dərəcəsindədirlər. Bununla belə, hökumət bu
“müstəqil icmalar” ilə bağlı narahatlığını bildirir və
onları nəzarətdə saxlamağa, o cümlədən sıxışdırmağa
cəhd edir. Bu cür yanaşma dinc dindarları
radikallaşdırmaq təhlükəsi yaradır.
Müstəqillikdən sonra və öz coğrafi yerləşməsindən
irəli gələrək, ölkə öz nüfuzunu yaymağa çalışan
müxtəlif dini cərəyanların hədəfinə çevrildi. İrandan,
Yaxın Şərqdən və Türkiyədən missionerlər və
xeyriyyə cəmiyyətləri, eləcə də Rusiyanın şimali
Qafqaz bölgəsindən olan şəxslər dini yaymaq üçün
gəldilər. Onlardan bəziləri, deyilənə görə, radikal
İslamçı şəbəkələrlə, o cümlədən əl-Qaidə ilə əlaqəli
idilər.Hazırda bu qrupların çoxu ölkədən xaric
edilmişdir və yalnız Türkiyə mənşəli qruplar nisbətən
dövlət tərəfindən sıxışdırılmadan fəaliyyət göstərirlər.
Xeyli dərəcədə xarici qruplar tərəfindən yetişdirilən
və maliyyələşdirilən müstəqil dini icmalar rəsmi
məscidlərdən daha sürətlə artmışlar. Hələ iyirmi il
əvvəl Azərbaycanda demək olar ki eşidilməmiş təriqət
olan Sələfilik əsasən Bakıda və şimal rayonlarında
özünə yer etmişdir. Dövlət tərəfindən dəstəklənən
rəsmi ruhanilərin hakimiyyətini rədd edən şiə qrupları
da artmışdır, ancaq onlardan da ancaq cüzi bir hissəsi
siyasi meylli, və daha az hissəsi radikal adlandırıla
bilər. Bununla belə, hökumət bütün növ müstəqil
İslami qruplara şübhə ilə yanaşır. O, bu qrupları Dini
Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi (DQİDK) və
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi (QMİ) vasitəsilə nəzarət
etməyə çalışır və adətən müstəqil fəaliyyəti sıxışdırır.
QMİ-in nəzarətindən kənarda olan dinc icmaların
üzvləri mütəmadi olaraq sıxışdırılır, tutulur və öz
dediklərinə görə onlarla pis rəftar olunur.
Hökumət öz sərt rəftarını ekstremizmlə mübarizə
aparmaq və terrorizmin qarşısını almaq ehtiyacı ilə
izah edir. 1990-cı illərin əvvəllərində hakimiyyət
nisbətən zəif idi və bəzi ekstremist qruplar fəal idi.
Hal-hazırda qarşıda duran vəzifə hər-hansı bir qrupun
zorakılığa əl atmasının qarşısını almaqla yanaşı, dini
azadlıqların təmin edilməsidir. Dövlət gücləndikcə
iddia edir ki, ekstremistlərin tutulub məhkum
edilməsində daha bacarıqlı olmuşdur. Bu tutulanların
hamısının ekstremistlərlə fəal əlaqəsinin olmasını
demək isə çətindir.
Görünən isə odur ki, hökumət dinc dini fəaliyyəti
nəzarətdə saxlamaq üçün həddindən artıq səy
göstərmişdir və ekstremist olması iddia olunanların
məhkəmələri bağlı qapılar arxasında təzyiqlər altında
alınan etiraflara söykənərək aparılır. Müstəqil dini
qurumlar və eləcə də siyasi müxalifət hakimiyyətin
İslamçı terrorist təhlükəsindən Qərbin simpatiyasını
qazanmaq və öz qeyri-demokratik fəaliyyətlərinə
haqq qazandırmaq üçün istifadə etdiyini bildirirlər.
Hökumətin bu taktikası ən azından dinc qrupları
cihada sövq etmək riskini artırır; açıq zorakılıq
olmasa da, radikallıq Sələfi qrupların az bir hissəsində
artıq görünür.
Hökumət dindarlarla əməkdaşlığı gücləndirmək üçün
gənc ruhanilərin dini təhsilinin təkmilləşdirilməsi və
QMİ-də islahatların aparılması kimi bir sıra addımlar
atmışdır. Hökumət yerli dəyərlərə və ənənələrə
söykənən İslamın yaranmasına və kənar inancların
sıxışdırılmasının qarşısını almağa çalışır ancaq o, öz
səylərini artırmalı və QHT-ləri və müstəqil dini
icmaları dövlət və din haqqında müzakirələrə cəlb
etməlidir. Ən əsası isə, hökumət müstəqil dini
icmalarla onları kriminallaşdırmadan ünsiyyətdə ola
bilən və dini azadlıqlara daha çox hörmət edən bir
yanaşma qəbul etməlidir.
Bakı/Tbilisi/Brüssel, 25 mart 2008