Microsoft Word 191 Azerbaijan Independent Islam and the State azeri doc
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 17
deyilik”. 159 Nardaran bir istisnadır, lakin dindarlara qarşı ayrıseçkilik davam edərsə və iqtisadi vəziyyətdən narazılıq artarsa, bu kəndə xas olan sosial etirazların İslamla əlaqələndirmə meyli daha geniş yayıla bilər.
159 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Ceyhunə (əsl adı deyil), Buzovna, oktyabr 2007.
Azərbaycan konstitusiyası dini dövlətdən ayırır, lakin dövlətin iki qurumu – QMİ və DQİDK dini həyata nəzarət və rəhbərlik edir. Sovet dönəmindən QMİ ruhanilərin təyin olunması, xütbələrə nəzarət və Məkkəyə ziyarətin təşkil olunması ilə məşğul olur. Bütün dini icmalar DQİDK tərəfindən qeydiyyata alınmalı və QMİ-nin sədri, Allahşükür Paşazadənin dini hakimiyyətini tanımalıdır.
1990-cı illərdəki qeyri-sabit vəziyyətdə böyük sayda xarici missionerlərə hökümətin cüzi nəzarəti şəraitində ölkədə geniş təbliğat aparmaq imkanı yaradılmışdı. Sonradan, əsasən milli təhlükəsizliyini müdafiə etmək ehtiyacını əsas gətirərək Azərbaycan dini sahə üzərində nəzarəti əlinə almışdır.
Konstitusiyada təsbit olunub ki, Azərbaycan dünyavi ölkədir (Maddə 6), din dövlətdən ayrıdır (Maddə 19), təhsil sistemi dünyavidir, qanun qarşısında bütün dinlər eynidir və dini etiqad azadlığı təmin edilir (Maddə 37). Lakin, əslində tam ayrılıq yoxdur, ona görə ki, dövlət dini etiqad azadlığı haqqında qanun və DQİDK-nın vasitəsilə müdaxilələr edə bilər. Müstəqil dini icmalar 1996-cı ildə qanuna edilən düzəlişləri dini etiqad azadlığına qarşı əhəmiyyətli zərbə sayırlar. 160
Bü düzəlişlərə əsasən, xarici missionerlərin fəaliyyəti qadağa olunmuş və hökümət bütün dini təşkilatların qarşısında yenidən qeydiyyatdan keçmək tələbi qoymuşdur. Yeni prosedürlara uyğun olaraq, QMİ dini icmanın statusunu müəyyən etməli, sonra tanımalıdır və məhz bu tələb bəzi müstəqil və, xüsusilə şiə icmaların, qeydiyyatının qarşısını almağa imkan yaradır. 161 QMİ-nin inhisarı tez-tez tənqid olunur. Müstəqil imamlardan biri deyir: “Dini icmalar qarşısında Allahşükür Paşazadənin dini hakimiyyətini
Böhran Qrupunun müsahibəsi, müstəqil ruhani, Bakı, oktyabr 2007. 161 Cümə, Cavad, Dadaş, və Yuxarı Kərəc Məscidinin İcmaları ədliyyə nazirliyində qeydiyyatı 1996-ci ildə keçiblər. Yalnız Dadaş və Abu Bəkr Məscidi 2007-ci ilin oktyabrında yeni üsulla yenidən qeydiyyatdan keçmişdir. Nurçu qruplarının heç biri qeydiyyatdan keçməmişdir. Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 18
tanımaq öhdəliyinin qoyulmasını demokratiyanın ciddi çatışmamazlığı kimi qiymətləndirirəm”. 162
Məlumatlara görə, 2006-cı ilə qədər bəzi müstəqil icmalar DQİDK sədri Rafiq Əliyev və QMİ arasında olan rəqabətindən faydalanırdı, və sonuncunun təsdiqi olmadan, qeydiyyatdan keçməyə müvəffəq olurdu. Lakin, 2006-cı ildə Hidayət Orucovun komitəyə sədr təyin olunandan sonra, qurumlar arasında ələqələndirmə təkmilləşdi və müstəqil icmalar daha nadir hallarda qeydiyyatdan keçməyə müvəffəq olurlar. 163
Sözügedən icmalar dövlətin dinə münasibətini ədalətsiz olduğunu və ikili standartlara geniş yer verdiyini hesab edirlər. “Bu qanunla hər bir yəhudi və ya xristian hökumətə və ya dini rəhbərə ayrıca ehtiram nümayış etmədən, azad şəkildə fəaliyyət göstərə bilər. Lakin müsəlman icmaları Şeyxülislama hörmət etməlidir”, icmalardan birinin rəhbəri şikayətlənir. “Qeydiyyatdan keçməmiş icmalar çox idi, lakin onların sayı azalmaqdadır. Qeydiyyatdan keçmiş bütün icmalar hökümətlə və ya Şeyxülislamla bu və ya digər tərzdə əlaqəlidir və güclü nəzarət altındadır. Onlara deyirlər nəyi danışmaq olar, nəyi olmaz” digər bir imam söyləyir. “Məsələn, qanuna görə, siyasət və din ayrı olmalıdır. Lakin, hər seçki qabağı Şeyxülislam açıq şəkildə prezidentin namizədliyini dəstəkləyir. Biz dövlətlə əməkdaşlığa hazırıq, lakin bu ədalətli deyil” daha bir dini icmanın rəhbəri belə deyir. 164
təhsil almışlardan daha üstün rəftarla üzləşir. DQİDK rəsmisinin məlumatına əsasən “bizim (DQİDK-nın) İranla və ya İranda oxumuş gənclərlə problemimiz yoxdur. Heç bir ayrıseçkilik yoxdur. Sadəcə olaraq, biz qonşu (İran) ilə qardaş (Türkiyə) arasında fərq qoyuruq”. 165 Bu cür münasibət şiə icmalarında mənfi hisslər doğurur. Müstəqil ruhani qeyd edir: “Dövlətin siyasəti ədalətli deyil. Bir tərəfdən bütün dini fəaliyyətə nəzarət edirlər, digər tərəfdən isə, Türkiyə sayağı ənənələrin ölkəyə daxil olmasına icazə verirlər”. Bəziləri şikayət edir ki, hökümət onların Quran kurslarını bağlayaraq, yalnız türklərin dəstəyi olan kursların işləməsinə icazə verib. 166
162 Böhran Qrupunun müsahibəsi, müstəqil imam, Bakı, sentyabr 2007. 163
Böhran Qrupunun müsahibəsi, diplomat, Bakı, oktyabr 2007; və yazışmalar, Islam üzrə araşdırıcı, Tbilisi, dekabr 2007. 164 Böhran Qrupunun müsahibəsi, müstəqil imam, Bakı, sentyabr 2007. 165
Böhran Qrupunun müsahibəsi, Gündüz Ismayılov, rayonlarda dini məsələlər üzrə şöbənin rəhbəri, DQİDK, Bakı, sentyabr 2007. 166 Böhran Qrupunun müsahibəsi, müstəqil Siə imamı, Bakı, oktyabr 2007. Dini etiqad azadlığı haqqında qanuna yeni əlavələr 2006-cı ildə qəbul edilmişdir ki, bunun məqsədi də qeydiyyat məsələsini və təriqətlərin fəaliyyətini daha da məhdudlaşdırmaq yolu ilə missioner təşkilatların fəaliyyətinə nəzarəti sərtləşdirmək idi. 167 Bir sıra müxalifət və vətəndaş cəmiyyətinin fəalları dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməyən ruhanilərin vəzifəyə təyin olmasına imkan yaradan və müstəqil müsəlman icmalarını QMİ-nin
razılığını almaq öhdəliyindən azad edən dəyişikliklərin qəbul olunmasını təklif edirlər.
168 Bununla belə, dini icmalar, QHT-lər və araşdırma mərkəzləri şikayətlənir ki, qanun hazırlanarkən onlarla müzakirələr aparılmayıb. Düzəlişlərin ilk müzakirələri 2007-ci ilin əvvəlinə planlaşdırılmışdır, lakin onlar bir neçə dəfə təxirə salınmışdır. DQİDK-in sədri Orucov bildirmişdir: “bəzi texniki dəyişikliklər etmək mümkündür, lakin ümumiyyətlə, (dini etiqad azadlığı haqqında) qanunu tam dəyişməyə ehtiyac yoxdur”.
169
Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi Dini sahə üzərində nəzarət vəzifəsi həvalə edilən əsas dövlət qurumu DQİDK 2001-ci ildə icmaları qeydiyyata almaq və onların fəaliyyətinə nəzarət etmək üçün yaradılmışdır. 170
Qurum qeydiyyatda olan bütün dini icmalara təlimatlar paylayır və dini fəaliyyətə gündəlik nəzarət edir. Rayonlarda dini məsələlər şöbənin rəhbəri Gündüz İsmayılov bunu belə izah edir: Dini icmalar üçün bizim qanuni çərçivəmiz var. Onlar bu çərçivədən çıxanda, biz müdaxilə edirik. Dini təhsilin aşağı səviyyədə olmasını nəzərə alaraq, bəzi xarici missionerlər, hərdən pis niyyətlə, bu boşluğu doldurmağa çalışır. Dövlət beyinlərin bu cür zəhərlənməsinə maneə olmağa çalışır. Lakin, bizim üçün problemi inzibati vasitələrlə həll etmək çox çətindir. Mənim fikrimcə, yeganə
167 Feliks Korley, “Azərbaycan: Dini etiqad haqqında Qanun nə üçün və necə dəyişiləcək?”, Forum 18, 14 avqust 2006. 168
Böhran Qrupunun telefon müsahibəsi, millət vəkili Fazil Gəzənfəroğlu, İnsan Haqqları Kommissiyasının üzvü və Hacı İlqar İbrahimoğlu, Cümə Məscidinin icmasının imam- camaatı, Bakı, fevral 2008. 169 “Hidayət Orucov: Azərbaycanda dini etiqad azadlığı haqqında qanuna ehtiyac yoxdur”, 525-ci qazet, 30 iyun 2007. 170
Rəsmi olaraq DQİDK dörd əsas vəzifə daşıyır: dövlətin dünyaviliyini və dinlə siyasətin ayrı olmasını təmin etmək; dini tolerantlığı qorumaq və inkişaf etdirmək; dini təhsilinin dünyavi modeli çərçivəsində olmasını təmin etmək; dini ədəbiyyata nəzarət etmək və ədəbiyyatın dinlər arası və ya ölkənin sabitliyinə zərər vurmamasını təmin etmək. Komitə həmçinin, İranın dini həyata təsirinin qarşısını almaqda kömək etmək üçün yaradılmışdır. Balcı, “Post-Sovet Azərbaycanda İslam və Siyasət ”, eyni mənbədən, səh. 145.
Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|