Microsoft Word 02 halis çetin doc

Halis Çetin 

 

 

 

39

beraberlik içinde dönüştürülmesi için devlet ekonomik gelişmeyi toplumu 

denetim altında tutmanın ve kendisine itaati sağlamanın aracı olarak kullanır.  

Totalitarizm, ekonomiyi ortak çıkar iddiasıyla düzenleyen, ekonomik 

ilişkileri buna göre örgütleyen ve bu sistemi kendi koruması altına alan bir 

yapıdır. Bu yapıda devletin elinde bulundurmuş olduğu siyasal iktidar doğal 

olarak ekonomik iktidara yol açar. Ortak çıkar ilişkileri bu yüzden her düzeyde 

bir iktidar ilişkisini yansıtmaktadır. Devlet, tüm toplumun ortak çıkarını temsil 

ettiğini, halkın iradesini ifade ettiğini, politik bünye ile toplum iradesinin aynı 

şey olduğunu söyleyerek ortak çıkarın temsilcisi olarak iktidar gücünü bireysel 

çıkar, özel mülkiyet ve serbest girişimin aleyhine kendi iktidar bütünlüğünün 

lehine düzenler. Hayek’in belirttiği gibi bütün kollektivist sistemlerin ortak 

özelliği toplumsal çalışmaların belirli bir toplumsal amaca göre 

teşkilatlandırılmasıdır. O’na göre bütün toplumun teşkilatlandırıp seferber 

edileceği “içtimai gaye”veya “müşterek gaye”, genellikle “müşterek menfaat”, 

“umumi refah”, veya “umumi menfaat” gibi müphem tabirlerle ifade 

edilmektedir ki tüm bunlar kollektivist sistem istekliliğinin işaretleridir. 

Unutulmamalıdır ki bütün kollektivist sistemler “totaliter”dir (Hayek, 1999:80). 

Ekonomik faaliyetleri idare eden otorite bireylerin diğer alanlarını da 

kontrol etmekten asla vazgeçmeyecektir. Bireylerin kendi amaçlarının 

gerçekleştirilmesi için gerekli olan araçların sağlanmasına da aynı totaliter 

otorite karar verecektir. Bireysel amaçların hangilerine izin verilip 

verilmeyeceğine de yine aynı merci karar verecektir. Ekonomik kontrol bireysel 

alanın sadece bir yönünü değil bilakis bireysel tüm alanların kontrol edilmesi 

demektir. Bu alanları kontrol eden otorite “takip edilecek gayeleri 

kararlaştırmak, bir kıymetler hiyerarşisi kurarak muhtelif kıymetlerin sırasını 

tesbit etmek imkanına da maliktir; bir kelime ile , hangi itikat ve düşüncelerin ve 

hangi emellerin caiz ve meşru olduğunu o tayin edecektir....İktisadi plancılık 

hemen hemen bütün hayatımızın kontrol ve idare altına alınması neticesini 

doğuracaktır...iktisadi hayatımızın hemen hemen hiçbir cephesi, nizamı idare 

edenlerin “şuuri murakabesi”nden kurtulamayacaktır” (Hayek, 1999:127). 

Totalitarizmde devlet, sadece ekonomik ilişkileri ortak çıkar adına 

düzenlemekle yetinmeyip ekonomi aracılığıyla ‘toplumsallaştırma’ da 

gerçekleştirmektedir. Toplum bir bütün olarak ortak çıkarlar ve ulusal hedefler 

etrafında birleştirilmektedir. Toplumla beraber, gerek devletin baskı araçları 

gerekse ideolojik aygıtları bir devletleşme sürecine girerler. Bu süreç içerisinde 

devlet, ortak çıkarlarının bekçisi ve koruyucusudur. Bu toplumsallaştırma ve 

devletleşmenin asıl amaç ve görevi bu çıkarların egemenliğini sürekli olarak 

sağlama bağlamaktır. Bu sağlama bağlama noktasında yukarıda da ifade etmiş 

olduğum total ideolojinin temel ilkeleri devreye girerek toplum bu devletleşmeye 

eklemlenerek birey-toplum-devlet özdeşliğine dayanan korporatist ve 

organizmacı düzen sürdürülmüş olur. 

Sonuç 

Totalitarizm belirli bir zamana veya ideolojik sistemlere has bir kavram 

olmayıp tek bir ideolojik hegemonya içerisinde toplumu topyekün kuşatmanın ve 

düzenlemenin adıdır. Bu sistemin teorisi oldukça eski olmasına rağmen kavram 

yenidir. Totalitarizm özelliklerinden dolayı tek bir tarihsel ve ideolojik sisteme 

---

Totalitarizm: İdeolojik Kökenleri ve Toplumsal İnşa Araçları  

 

 

40

indirgenmemelidir. Toplumu topyekün düzenlemeye yönelik tüm ideolojik 

istekleri totaliter özellikler içerisinde değerlendirmek gerekir. Özgürlük, eşitlik, 

bireysel hak ve özgürlükler, siyasal iktidarın toplum tarafından denetimi, sivil 

katılım, toplumsal rıza gibi evrensel değerler yerine devletin iyiliği, toplumsal 

itaat, ulusal güvenlik, resmi ideolojik kuşatma, keyfi yönetim, izinli sivil 

örgütlenme ve muhalefet, merkezi yönetim, bürokratik denetim ilkelerine dayalı 

siyasal sistemlerin totaliter eğilimlerini göz ardı etmemek gerekir. Günümüzde 

demokrasi ve cumhuriyet iddiaları arkasına saklanmış totaliter rejimleri 

görmezlikten gelemeyiz. Demokrasi ve evrensel insan hak ve özgürlüklerine 

uyumu sürüncemeye bırakarak totaliter toplumsal düzenlemeyi sürdüren bu 

sistemlerin jakoben ve keyfi uygulamalarına ‘kendine özgülülük’ söylemiyle 

meşruiyet kazandıramayız. Günümüz totalitarizmi modern teknolojik araçların 

gelişimine paralel olarak dünden daha fazla kamufle olma durumundadır. 

Totaliter iktidarlar siyasal hedeflerini kamu oyunu yaratarak ve yanıltarak 

gerçekleştirmektedirler. Güçlü devlet, modern devlet hatta demokratik devlet 

isteklerini toplumun total düzenlemesinin meşruiyet araçları olarak 

kullanmaktadırlar. Bu amaçlara endekslenen toplumun siyasal iktidarın 

hedeflerine uyumu daha da kolaylaşmaktadır. Günümüzde hala belirli bir 

ideolojik düşünce ekseninde örgütlenen, toplumu bir bütün olarak kontrol edip 

düzenleyen ve baskı ve ideolojik araçlarla siyasal iktidarını resmi ideolojinin 

çıkarına bireylerin zararına inşa eden siyasal sistemler söz konusudur. Özellikle 

teknolojinin, ordunun, bürokrasinin, iletişim araçlarının ve eğitimin 

kullanılmasıyla bir bütün olarak toplumsal mobilizasyonun sağlandığı siyasal 

sistemler halen mevcuttur. Demokrasiyi sadece seçim olgusuna indirgeyerek 

evrensel demokratik değerler olan siyasal iktidarın denetimi, keyfiliğin 

önlenmesi, siyasal katılımın özgür sivil toplumsal kurumlar aracılığıyla 

örgütlenmesi, farklı ideolojik yaklaşımların kendini ifade özgürlüğü, muhalefetin 

özgürce siyasal iktidarı eleştirmesi ilkelerinin göz ardı edildiği ve tek bir 

ideolojik hegemonya içerisinde siyasal yaşamın düzenlendiği devlet modellerini 

totalitarizm içinde ele almak gerekir. Ayrıca tek bir ideolojik totalite ve 

meşruiyet alanı içerisinde siyaset yapmaya zorunlulaştırılmış çok partili siyasal 

rejimler de totalitarizmin göstergesidir. Önemli olan parti sayısı ve bunlar 

arasında uygulanan seçim sistemi değil ideolojik iktidar tekelinin belirleyiciliği 

dışında özgür sivil örgütlenmeler ve siyasal partiler ile sistemin toplumsal 

denetimidir. Meşruiyetini siyasal iktidarın ideolojik belirleyiciliğinden ve 

müsaade etmesinden müsaade ettiği kadar alan sivil örgütlenmeler ve siyasal 

partiler bireysel ve toplumsal özgürleşimin araçları değil resmi ideoloji içerisinde 

kalan siyasal bağımlılık ve toplumsal itaat araçlarıdır ve temsil ettiği şey plüralist 

toplumsal katılım değil monist siyasal mobilizasyondur. Sonuçta resmi ideoloji 

dışında alternatif yönetim tercihlerinin olmaması siyasal iktidarın ve toplumsal 

rızanın monist/tekçi bir organizmik örgütlenme içerisinde bütünleştiğini gösterir. 

Zaten totalitarizm de alternatif ideolojik ve meşruiyet çözümlemelerinin 

olmaması demektir. Ben, çalışmamda totalitarizm kavramının genişletilerek 

kullanılmasını ve niteliklerinin siyasal sistemlere bakış açısı olarak kullanılması 

gerektiğini savundum. Bir siyasal sistemi totaliter olarak tanımlamak için 

Hitler’i, Mussolini’yi, Stalin’i ve diğerlerini günümüzde aramak boşunadır. Ama  

günümüzde birçok devletin kendinden kaynaklı kurucu meşruiyetini topluma 

dayattığı, resmi ideoloji aracılığıyla toplumu topyekün düzenlediği, resmi 

---

Halis Çetin 

 

 

 

41

ideolojiye uygun olmayan tüm meşruiyet arayışlarını ortadan kaldırdığı, 

kendisiyle çatışan, onu yalanlayabilecek bütün ahlaki, bilimsel inançları, 

teorileri, fikirleri, vicdanları yasakladığı, kendi doktrin elbisesini giydirmek için 

gençleri zorla eğittiği, bütün düşmanları susturmak ve bütün iletişim araçlarını 

ele geçirip kontrol etmek üzere örgütlendiği, baskı ve ideolojik araçlarla şiddeti, 

terörü ve zoru toplumun en derin alanlarına yaydığını gözlemlemekteyiz. Sonul 

olarak totalitarizm, eskisi gibi yüzeysel bir total hegemonya kurma yerine 

modern araçları da kullanarak iktidarını yaygın ve yoğun bir şekilde siyasal, 

sosyal ve ekonomik alanlarda sürdürmektedir.  

Kaynakça 

ALLARD, E. (1971), Institionalized Radicalism in Decline of Ideology. (New 

York).  

ALTHUSSER, Louis. (1991), İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. (Çev: 

Yusuf Alp-Mahmut Özışık).İstanbul:  İletişim Yayınları.  

ARDIGO, Archillo. (1987), “The Moral Question and Legitimation”. Current 

Sociology. V:5-2, Sum. 

ARENDT,Hannah. (1996), Totalitarizmin Kaynakları I: Antisemitizm. (Çev: 

Bahadır S. Şener İstanbul: İletişim Yayınları. 

ARENDT,Hannah. (1998), Totalitarizmin Kaynakları II: Emperyalizm. (Çev: 

Bahadır Sina Şener). İstanbul: İletişim Yayınları.  

BERGER Peter L.-Thomas Luckmann.

 

(1967),  The Social Construction of 

Reality. (New York:Anchor). 

BLACK, Cyril E. (1989), Çağdaşlaşmanın  İtici Güçleri. (Çev: M. Fatih 

Gümüş). Ankara: Verso Yayınları.  

BOURRICAUD, François. (1987), “Legitimacy and Legtimation”. Current 

Sociology. V:5-2, Sum. 

CAMPBELL, Joseph. (1995), İlkel Mitoloji: Tanrıların Maskeleri. 

(Çev:Kudret Emiroğlu).Ankara: İmge Yayınları.  

CASSIRER, Ernst. (1984), Devlet Efsanesi. (Çev: Necla Arat).İstanbul: Remzi 

Kitabevi.  

CIPRIANI, Roberto. (1987), “ The Sociology of Legitimation”. Current 

Sociology. V:5-2, Sum. 

CLAESSEN, Henry J.M. (1988), “Changing  Legitimacy”, State Formation 

and Political Legitimacy. (Edited by: Ronald Cohen-Judith D. Toland). 

New Brunswick Transaction Books, (USA)  

ERDOĞAN, Mustafa. (1995), Demokrasi, Laiklik, Resmi İdeoloji. Ankara: 

LDT.Yayınları. 

FERRAROTTI, Franco. (1987), “Legitimation, Representation and 

Power”.Current Sociology. V:5-2, Sum. 

FOUCAULT, Michel. (1980), The Will to Truth. (İng. Çev: Alan Sheridan). 

New York: Tavistock P.  

FRIEDRICH, Carl J.-Zbigniev K. Brzezinski.

 

(1964), Totaliter Diktatörlük ve 

Otokrasi.   (Çev: Oğuz Onaran). Ankara: Türk Siyasi İlimler Derneği 

Yayınları. 

FRIEDMAN, Milton. (1988), Kapitalizm ve Özgürlük. (Çev:Doğan Erberk-

Nilgün Himmetoğlu).İstanbul: Altın Kitaplar Yayınları.  

---

Totalitarizm: İdeolojik Kökenleri ve Toplumsal İnşa Araçları  

 

 

42

GELLNER, Ernest. (1970), Concept and Society in Sociological Theory and 

Philosophical Analysis. New York: Harper Torchbooks.  

GUIBERNAU, Montserrat. (1997), Milliyetçilikler. (Çev: Neşe Nur Domaniç) 

İstanbul: Sarmal Yayınları. 

HABERMAS, Jurgen. (1993), İdeoloji Olarak Teknik ve Bilim. (Çev: Mustafa 

Tüzel) (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları) 

HAYEK, Friedrich A.von. (1999), Kölelik Yolu. (Çev:Turhan Feyzioğlu-

Yıldıray Arsan). Ankara: Liberte Yay. 

HEGEL, G.W.F. (1991), Tarihte Akıl. (Çev: Önay Sözer).İstanbul: Ara 

Yayınları.  

HOOKE, S. Henry. (1995), Ortadoğu Mitolojisi. (Çev:Alaaddin Şenel). 

Ankara: İmge Yayınları  

ILLICH, Ivan. (1988), Şenlikli Toplum. (Çev: Ahmet Kot).İstanbul: Ayrıntı 

Yayınları.  

ILLICH, Ivan. (1994), “Körelten Meslekler”, Profesyoneller İktidarı. (Der.ve 

Çev: Cevdet Cerit). İstanbul: Pınar Yayınları.  

İNSEL, Ahmet. (1993) İktisat  İdeolojisinin Eleştirisi.  İstanbul: Birikim 

Yayınları. 

KAMENKA, Eugene. (1992), “Totaliterianizm”, in. A Companion to 

Contemporary Political Philosophy, (Blackwell) (Edited by; Robert 

E. Goodin-Philip Pettit). 

KOLAKOWSKI, Leszek. (1993), “Totalitarizm ve Yalan”, Sosyal-Siyasal 

Teori. (Çev: Aydın Yalçın, Der: Atilla Yayla).Ankara: Siyasal Kitabevi 

Yayınları. 

LACLAU, Ernesto. (1998), İdeoloji ve Politika, (İstanbul: Belge Yayınları) 

(Çev: Hüseyin Sarıca). 

LEVI-STRAUSS, Claude. (1993), “The Structurul Study of Myth”, in. Social 

Theory: The Multicultural and Classical Readings. (Ed: Charles 

Lemert). Oxford: Westview Press.  

LINZ, Juan J. (1984), Totaliter ve Otoriter Rejimler. (Çev: Ergun Özbudun). 

Ankara: Siyasi İlimler Türk Derneği, S Yayınları.  

MANNHEIM, Karl. (1950) Ideology and Utopia. (Oxford). 

MARDİN, Şerif. (1976), İdeoloji. Ankara: Sosyal Bilimler Derneği Yayınları. 

MICHEL, Henri. (1990), Faşizmler. (Çev: Füsun Üstel).İstanbul:  İletişim 

Yayınları 

MOORE, Sally Falk. (1988), “Legitimation as a Process”, in. State Formation 

and Political Legitimacy. (Ed: Ronald Cohan-Judith D. Toland). 

(Oxford: Transaction Books).  

NIETZSCHE, F.W. (1967), The Will to Power. (İng. Çev: W. Kaufmann). New 

York: Vintage Books.  

NIETZSCHE, F.W. (1991), Gelecekteki Felsefe. (Çev: Ümit Özdağ). Ankara: 

İmge Yayınları.  

PARSONS, Talcolt: (1951) The Social System. (Glencoe). 

PLATON. (1995), Devlet. (Çev: Sebahattin Eyüboğlu-M. Ali Cimcoz).İstanbul: 

Remzi Kitabevi.  

POPPER, Karl. (1967), Açık Toplum ve Düşmanları. (Çev: Mete Tunçay). 

Ankara: Türk Siyasi İlimler Derneği Yayınları.  

---

Halis Çetin 

 

 

 

43

POULANTZAS, Nicos. (1992), Siyasal  İktidar ve Toplumsal Sınıflar. (Çev: 

Şen Süer, L. Fevzi Topaçoğlu). İstanbul: Belge Yayınları.  

ROUSSEAU, J.Jacques. (1966), Emile, (İstanbul).  

RUPNIK Jacques. (1993), “Totalitarizmin Yeniden Değerlendirilmesi”, İstanbul: 

Ayrıntı Yayınları.  Sivil Toplum ve Devlet. (Der: John Kean. Çev: 

Ahmet Çiğdem). 

SHILS, Edward. (1968), “The Concept and Function of Ideology”, 

International Encyclopedia Social Science. 

SIGMUND, Paul E. (1967), The Ideologies of Developing Nations. New York: 

Praeger. 

THOMSON, John B. (1986), “ What is Bureaucracy?”, The Political Forms of 

Modern Society: Bureaucracy, Democracy, Totalitarianism. (Ed: 

John B. Thomson). Cambridge: Polity Press.  

WAGNER, Helmut. (1993), “Parti Diktatörlüğünün Çöküşü, Komünist 

Yönetimin Safhaları”,  Sosyal-Siyasal Teori. (Çev: Mustafa Erdoğan) 

(Der: Atilla Yayla). Ankara: Siyasal Kitabevi Yayınları.  

WALKER, M. (1972), The National Front, London: Fontana. 

WEBER, Max. (1968), Economy and Society. Berkeley: University of 

California Press. 

WEBER, Max. (1993), Sosyoloji Yazıları, (Çev: Taha Parla).İstanbul: Hürriyet 

Vakfı Yayınları  

WEBER, Max. (1947), The Theory of Social and Economic Organization. 

Oxford U.P. 

WEBER, Max. (1995), Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı. (Çev: 

Özer Ozankaya). Ankara: İmge Yayınları.