Microsoft Word 02 halis çetin doc

Halis Çetin 

 

 

 

35

Totalitarizmin toplumu denetlemek için elinde tuttuğu en önemli teknik 

iktidar aracı olan bürokrasi; rasyonelite, uzmanlaşma ve bilgi tekelinin kurumsal 

olarak işletildiği bir alandır. Bürokrasi totaliter iktidara toplumsal rıza 

kazandırarak meşrulaştıran kurumsal bir araçtır. Onu bu denli güçlü kılan şey ise 

yine Weber’in ifadesiyle “bilgi tekelini elinde tutması, dışa karşı kapalılık, bir 

iktidar aracı olarak kullanılan ‘resmi sır’ kontrolü ve tüm toplumu merkezi bir 

şekilde denetleme gücüdür” (Weber, 1993:210). Bu güç ile tüm toplum kontrol 

altına alınarak total bir egemenlik dünyası kurulur.  

Bürokratik total iktidar toplumun kontrol edilmesi ve düzenlenmesi için 

teknokrasi ile eşgüdüm içinde hareket eder. Teknokrasi, siyasal iktidarın tüm 

toplumsal ihtiyaçları belirlediği, düzenlediği ve kendisinin çözüm üreterek 

toplumu kendisine bağımlı  kıldığı bir araçtır. Teknokrasi, teknik işlerin 

düzenlenmesi ve bu yönde toplumun organize edilmesi anlamında yine modern 

bir buluştur. Totalitarizme sağladığı destek ise, onun aracılığı ile toplumun daha 

kolay kontrol altına alınabilme yeteneğinden kaynaklanmaktadır. Teknokrasi 

aynı bürokraside olduğu gibi bir uzmanlık ve profesyonellik hiyerarşisidir. 

Toplumsal ihtiyaçların belirlenmesinde ve çözümünde hiyerarşik olarak 

örgütlenmiş sosyal, siyasal ve ekonomik katmanlardan oluşur. Bu katmanlar 

meşruiyetlerini total iktidarın ideolojik ilkelerine olan bağlılıktan ve toplumu 

buna göre düzenleme yetkisinden alırlar.  

Teknokrasi, siyasal iktidar tarafından, toplumun ihtiyaçlarını belirleme 

ve bu ihtiyaçları giderme aracı olarak kullanılmaktadır. Illich’e göre, 

profesyonellerin her şeye muktedir olduğuna inanılan teknokrasi, faşizmin yeni 

bir versiyonudur. Bu sistemde insanların neye, niçin ihtiyaç duyduklarının 

belirlenmesinden tutun da, neyin öğrenileceği, neyin giyileceği, neyin yenileceği, 

hangi işin nasıl yapılacağı, hangi şeyin dinleneceğine kadar geniş bir düzenleme 

durumudur. Bu durum toplumun siyasal iktidar tarafından tek tipleştirilerek 

kontrol edilmesidir. Bu durum, topluma düzen vermenin özel bir tezahüründen 

başka bir şey değildir. Bilgi tekelinin, insanların düşüncelerine ve eylemlerine 

meşruiyet kazandırmanın, insanlara imtiyaz kazandırmanın, insanları 

kimliklendirmenin, yargılama ve cezalandırmanın yapıldığı ve halkın elinde 

bulunan siyasal iktidar araçlarının, yasamanın, yürütmenin gasp edilerek halk 

üzerinde hükümranlıkta bulunmanın oligarşik bir yapılanmasıdır. Bu iktidar, 

halkı aldatarak, gerçek amaçlarını gizleyerek, toplumu etkileyecek mitler 

yaratarak ve hepsinden önemlisi kendilerini kutsal bir otorite ile donatarak, her 

şeyi kitabına uydurarak oluşmuş bir hiyerarşi içinde halkın toplumsal, siyasal ve 

ekonomik mühendislik ile köleleştirildiği bir düzendir (Illich, 1994:17-23). Bu 

düzen, tamamen total alan içinde teknolojinin sağlamış olduğu ayrıcalıklı teknik 

araçlarla çok daha etkin bir şekilde kurulmaktadır. Teknokrasi, bu yönüyle 

teknolojinin üretmiş olduğu araçları rasyonellik ile düzenleyerek totalitarizmin 

ve onun meşruiyet ilkesi olan toplumu topyekün kontrol altında tutmanın bir 

aracına dönüşmektedir.  

Teknoloji olmadan totalitarizm ve onun ilkelerinin hayatiyet şansı çok 

azdır. Bu yüzden, teknoloji gibi onun siyasal iktidar amacına uygun 

düzenlenmesi olan teknokrasi de modern bir olgu olarak total egemenlik iddialı 

siyasal iktidarların en önemli aracıdır. Friedrich ve Brzezinski’nin totalitarizm 

---

Totalitarizm: İdeolojik Kökenleri ve Toplumsal İnşa Araçları  

 

 

36

incelemelerindeki tüm değerlendirmelerin teknoloji ile örtüştürülmesi tesadüfü 

değildir. Onlara göre totalitarizmin temelini oluşturan; insan varlığının bütün 

hayati taraflarını kapsayan ve toplumda yaşayan herkesin bağlı olduğu resmi bir 

doktrin meydana getiren resmi bir ideoloji; bir lider tarafından yönetilen, 

ideolojiyle örtüşmüş, onun yayılması için her yola başvuran, hiyerarşik ve 

oligarşik olarak düzenlenmiş bürokratik yapının topluma egemen olduğu bir 

siyasal iktidar; bu düzene düşman olarak tanımlananlara karşı yıldırıcı bir polis 

denetimi ve tüm toplumu gözetleyen ve sindiren gizli istihbarat teşkilatları; 

basın, radyo, televizyon, sinema gibi kitle iletişim araçlarını kullanarak siyasal 

iktidarın elinde toplanmış toplumu tam bir denetim ve programlama tekeli; 

teknoloji ile güçlendirilmiş silahlı kuvvetlerin tam bir denetim tekeli ve hem 

bürokrasi hem de teknokrasi ile rasyonelleştirilerek siyasal iktidarın çıkarları 

doğrultusunda merkezileştirilmiş bir ekonomi ve planlama özellikleri teknoloji 

ve teknokratik rasyonellik olmadan gerçekleşemez (Fiedrich-Brzezinski, 

1964:13-14). Çünkü, toplumu düzenlemek ve denetim altında tutmak için 

gereken silahlar, iletişim araçları, izleme teknikleri, insanların davranışlarının 

gözetlenmesi, ekonomik raporlama, hesaplama, vergi toplama, propaganda, 

eğitim gibi işlevler, teknolojik araçların teknokrasinin düzenlemesi altında 

olmadan siyasal iktidarın totaliter uygulamaları toplumu kontrol altında tutamaz 

(Fiedrich-Brzezinski, 1964:15-16). 

Totalitarizm toplumun ideolojik kontrolünü teknik akıl yardımıyla 

sağlar. Teknik, insan üzerindeki yöntemli, bilimsel, hesaplanmış ve hesaplayan 

bir iktidardır. Total iktidar, teknoloji aracılığıyla siyasal ve toplumsal sistemi bir 

bütün olarak koruma ve genişletme yeteneği ve istekliliği ile toplumu 

programlama ve bu programa etkin bir uyumluluk sağlama işlevine dönüşür. 

Teknoloji total evrende bireyin özgürsüzlüğünün rasyonelleştirmesini de 

sağlamakta ve özerk olmanın, yaşamını kendi kendine belirlemenin ‘teknik’ 

olanaksızlığını da kanıtlamaktadır. Rasyonellik ile beraber kurulan rasyonel 

hiyerarşi de toplumsal hiyerarşiye dönüştürülmektedir. Tüm bunlar ile teknolojik 

rasyonellik, siyasal iktidarı korumakta, genişletmekte ve toplumu totaliter bir 

şekilde düzenlemeye yol açmaktadır (Habermas, 1993:36-37). 

Bürokrasi ve teknokrasi, toplumu büyük bir makineye çevirerek 

yönetimin kolay işlemesini ve işlerin belli bir hiyerarşiye bağlı olmasını sağlar. 

Toplumun her bir parçası bu makinenin bir organına dönüştürülerek organizmacı 

toplum yapısı korunmaya çalışılır. Topluma verilen özgürlükler alanı bu 

makinenin alanı ve organizmanın faydası sınırı ile çevrelenmiştir. Bürokrasi, bir 

teknik yapı olarak çok yüksek bir verimlilik düzeyine ulaşabilir ki bu anlamda 

insanlar üzerinde egemenlik kurup uygulamanın bilinen en ussal aracıdır. 

Kesinlik bakımından, süreklilik bakımından, hiyerarşinin katılığı bakımından, 

kapsam genişliği bakımından ve güvenirliği bakımından öbür türlerin hepsinden 

üstündür. Bu özellikleriyle totaliter iktidar, bürokrasi aracılığıyla, bütün günlük 

yaşam kalıplarını kendi meşruiyet kalıplarına uymak üzere 

biçimlendirebilmektedir (Weber,1995:327). 

Bürokrasi, sadece siyasal ve hukuki düzenlemeler yaparak sistemin 

sürekliliğini sağlamaz. Aynı zamanda bir inisiyatif alanı olarak yönetici sınıfın 

ekonomik gücünün gelişmesine katkıda bulunur. Bu yöndeki işlevi, iktidarın 

---