Manaf süleymanov

24 
 
Şəhərə  qayıdandan  sonra  çarın  şərəfinə  ziyafət  verilir.  III  Aleksandr 
razılığını  bildirib  «Qızıllı»  kilsəni  ləyaqətlə  başa  çatdırmağı  xüsusi  tapşırır. 
Sabahı gün Bakını tərk edirlər. 
Kilsənin  iş  icraçısı  arxitektor  Qoslavski  gecə-gündüz  çalışır,  bu  işdə 
bacarıq və istedadını əsirgəmir. Bina on ildən sonra, çar III Aleksandr öləndən 
sonra hazır oldu. 
Maraqlı  bir  qeyd:  Kilsə  zənglərinin  səsi-sədası  gurultulu  və 
möhtəşəm,  daha  xoş,  daha  məlahətli  çıxmaq  üçün  tuncun  tərkibinə  qızıl  və 
gümüş  qarışdırmaq  lazım  olur.  Bu  məqsədlə  əhalidən  qızıl-gümüş  toplamağa 
başlayırlar.  Qadınlar  kəmər,  qolbaq,  sırğa,  üzük,  həmayil,  bilərzik,  kişilər  isə 
təkbənd, qılınc və xəncər qınları, gümüş qab-qacaq «ianə» gətirirlər. 
Nəticədə  «ianə»nin  əsas  hissəsini  müsəlmanlar  ödəyir,  birinci  yeri 
tuturlar. Zəngləri Ural zavodlarında tökdürüb hazırlatmışdılar. Ən iri zəng neçə 
top  ağırlığında  idi.  Onu  çox  çətinliklə  və  bir  neçə  aya  gətirib  Bakıya 
çıxarmışdılar.  Zəngin  üstündə  qədim  Slavyan  hərflərilə  müqəddəs  ayələr,  bir 
kənarında isə əllərində xaç, incil, məşəl və bu kimi dini şeylər olan kahinlərin - 
apostolların  qorelyefləri  həkk  edilmişdi.  İçərisi  güzgü  tək  par-par  parıldayır, 
bərq  zurur,  göz  qamaşdırırdı.  Orta  və  xırda  zənglər  də  çox  gözəl  və  ağırdı. 
Böyüyündən  tutmuş  ta  kiçiyinə  qədər  bütün  zəngləri  həndəsi  tənasüblə 
turmuşdular. 
İsanın  dara  çəkilmə  mərasimlərində  zənglər  səs-səsə  verib  elə 
«fəryad»  qoparırdılar  ki,  adam  vahiməyə  düşürdü.  Şəhərin  başqa 
məhəllələrindəki irili-xırdalı kilsələrində zəngləri eyni tərzdə «fəryad» qoparır, 
bu səslər bir-birinə qarışaraq mərasimi daha da təntənəli eləyirdi. Xaçpərəstlər 
qışqırırdılar:  «həzrət  Məsih  sağdır!..»,  «İsa  qalib  gəlir!..»;  :Onun  padşahlığı 
əbədidir!..» 
Pasxa  münasibətilə  «Qızıllı»  kilsənin  böyük  qübbəsinin  çıraqban 
edilməsi:  Bu  mərasim  vaxtı  kilsənin  ətrafında  adam  əlindən  tərpənmək 
olmurdu. Küçə hərəkəti dayanırdı, səkilər və küçələr tamaşaçılarla dolurdu. 
Birdən  irili-xırdalı  bütün  zənglər  səs-səsə  verərdilər,  müqəddəs  dua 
havası  çalmağa  başlayanda,  xaçpərəstlər  diz  çöküb  xaç  vura-vura  dua 
oxuyardılar,  ancaq  dodaqları  tərpənərdi.  Zəng  çalan  ipləri  dartmaq  və 
buraxmaqla  musiqini  tənzim  edər,  zənglər  həzin,  ahəngdar,  ürəkləri  oxşayan, 
insanı dərin düşüncələrə dalmağa məcbur edirdi. Adamlar bu mənalı musiqiyə 
qulaq asmaqdan doymurdular. 
Bütün  şəhərdə  bircə  nəfər  adam  qalxıb  əzəmətli,  böyük  qübbəni 
təmizləyib elektrik çıraqları ilə bəzəyə bilirdi; ondan başqa bu çətin, ağır işi heç 
kəs bacarmazdı. O, əvvəldən, bina tikildiyi vaxtdan divara möhkəm bərkidilmiş 
dəmir  pillələrlə  yavaş-yavaş  qalxırdı.  Böyük  qübbənin  altına  çatana  qədər 
tələsmədən, fasilə ilə tərpənirdi. 

---

25 
 
Böyük qübbənin altına yetişəndə, aşağıda toplanmış izdiham təlatümə 
gəlirdi.  Elə  bil  matəmdi,  zənglər  tamamilə  susurdu.  Heç  kəs  cınqırını  belə 
çıxartmır, ətrafa məzar sükutu çökürdü. 
Pilləkəndəki adam ağılagəlməyən çətinliklə, həm də böyük məharətlə 
özünü  qübbə  ilə  pillələr  arasına  salar  və  içəri  tərəfdən  tərsinə  dırmaşmağa 
başlardı. 
Adam qübbənin altından, içəridən bayıra, qübbənin üstünə dırmaşanda 
izdiham  qorxudan  dəhşətə  gələrdi.  Arvadlar,  kişilər,  oğlanlar,  qızlar  diz  üstə 
çöküb,  qollarını  geniş  açardılar,  gözlərini  göyə  dikərdilər,  xaç  vura-vura  tez-
tez, astadan dua oxuyardılar, allaha yalvarardılar. 
Elə  ki,  adam  qübbənin  üstünə  qalxardı,  yerdəkilər  rahat  nəfəs 
alardılar,  dua  oxuyub,  xaç  vurmaqda  davam  edərdilər.  Zənglər  də  təzədən 
astadan səslənər, ahəngdar, həzin, ilahi musiqi sədaları ətrafə yayılardı. 
Qübbənin  tozunu  silib  təmizləyəndən  sonra  həmin  adam  yuxarıdan 
aşağı və eninə, dövrələmə rəngarəng elektrik çıraqları taxardı. 
Qayıdanbaş  qübbənin  altındakı  məsafəni  aşmaq  daha  çətin,  daha 
qorxulu olardı. 
Yenidən intizarlı mərasim təkrar olunardı.  
Elə  ki,  həmin  adam  yerə  düşərdi,  hamı  sevinərdi.  Üzlər  gülər, 
gözlərdən  qeyri-ixtiyari  sevinc  yaşları  axardı.  Möcüzə  olubmuş  kimi,  heç  kəs 
gözlərilə gördüyünə, o hündürlüyə çıraq taxıldığına və o çıraq taxanın təzədən 
qübbənin  altına  aşaraq  yerə  düşməsinə  inana  bilmirdi.  Bu,  həzrət  İsanın  dar 
ağacına,  çarmıxa  çəkiləndən  sonra,  təzədən  dirilib  göylərdə  qeyb  olmasına 
oxşayırdı. 
Göylərdən  yerə  enmiş  müqəddəs  adamın  əlini  tutmağa,  ətəklərini 
öpməyə can atırdılar, Üstünə nəzir, ianə yağdırırdılar. 
Müqəddəs  günlərdə  dini  ayinləri  keçirmək  üçün  baş  keşiş  ruhanilərlə 
bərabər  kilsəyə  gələrdi,  Onlar  kilsənin  yaxınlığında  yaşayırdılar.  O  binaların 
darvazasından  kilsə  girəcəyinə,  əzəmətli  darvazayadək  yola  asfalt  salınmışdı. 
Bu asfalt  yola  xalça döşənərdi.  O  zaman Bakıda  iki  yerdə  belə  asfalt döşəmə 
vardı  -  biri  «Qızıllı»  kilsənin,  biri  də  Qalabəyi  (Qradokaçalstvo)  idarəsinin 
qabağında, hərəsinin də Uzunluğu 500 metr idi. 
Kilsənin  tabut  qayıran  emalatxanası,  dükanları  vardı.  Arvadlar  və 
kişilər üçün cənazə libası, ikonalar, lampaslar, ikonaüstü örtük, lampas cövhəri, 
ağac yağı, fitil, şam və s. satılardı. 
Kilsənin  içərisində  çoxlu,  irili-xırdalı  qızıl  və  gümüş  ikonalar  vardı. 
Həzrət İsa və kahinlərin şəkilləri salınmış çərçivələr də qızıldan, gümüşdən idi. 
Minbərə açılan qoşa qapı da qızıldan idi. 
Dini  mərasim  zamanı,  axşamlar  elə  ki,  böyük  qübbədəki  çıraqları 
alışdırardılar, göydə qeyri-adi, rəngarəng, möcüzəyə oxşayan nur peyda olardı. 
Əzəmətli qübbənin şəfəqə qərq olan xaçları, əngin qaranlıqlara əfsanəvi ziyalar 

---