Manaf süleymanov

6 
 
«Göz qüllə», sonra da gah amansız düşmənə qarşı sarsılmaz, qorxunc müdafiə 
bürcünə,  nəhayət,  bütün  maneələrə  qələbə  çalan  sevgi,  məhəbbət  abidəsinə  - 
«Qız  qalası»na  çevirirlər.  Deyilənlərə  görə,  Qız  qalasından  yerin  altı  ilə  üç 
istiqamətə -  Ramana qalasına, Bibiheybət  məscidinə, Yasamal dərəsinə - Qurt 
qapıya yol gedirmiş. 
Bakı  öz  odu,  öz  alovu  ilə  atəşpərəstlərin  ən  müqəddəs  ziyarətgahına 
çevrilir.  Dünyanın  hər  yerindən  öz-özünə  alışan,  yanan  ocağa  ziyarətə 
gəlirdilər.  Şübhəsiz,  bütün  bunlar,  Bakının  o  dövrdə  mədəniyyət  ocağı 
olduğunu sübut edir. Bakıda üç atəşgahın olması təsadüfi deyil. Atəşgahlardan 
biri  Suraxanıda,  digəri  «Pirallahı»da  (indiki  Artyom  adası),  üçüncüsü  isə 
Şubanı dağında idi. 
Şubanı  dağındakı  Atəşgah  məbədi  atəşpərəstlərin  ən  böyük,  ən 
müqəddəs ziyarətgahı hesab edilirmiş. O aradakı torpaqlar Abdal dərviş adlı bir 
şəxsin  imiş.  Abdal  dərviş  dayaz  quyular  qazdırar,  oradan  çıxardığı  nefti  satıb 
ehtiyac  içində  olan  kasıblara,  xəstələrə,  yiyəsiz  uşaqlara  və  dul  arvadlara 
kömək edərmiş. Şubanı Atəşgahını ötən əsrin axırlarında dağıdırlar. 
On  doqquzuncu  əsrin  əllinci  illərinin  axırında  Bakıya  səyahətə  gələn 
məşhur  fransız  yazıçısı  Aleksandr  Düma  (rəssam  Mone  ilə  bərabər)  «Qafqaz 
səfəri» adlı əsərində Suraxanıdakı Atəşgahı gördüyünü belə təsvir edir: 
«...Bakıdan atəşpərəstlərin müqəddəs məbədi Atəşgaha gedəndə yolun 
yarıdan çoxu dəniz qırağı ilə uzanır. Sola burulub alçaq çökəklik və təpələrdən 
keçir.  Mənzil  başına  çatmağımız  iki    saat  çəkdi.  Təpəliyə  qalxdıqda  qarşıda 
təsəvvürə  gəlməyən  qəribə  bir  mənzərə  açıldı.  Atəşgah  dövrəsindəki  binalar, 
tüstü  və  alov  sovuran  yüzlərlə  irili-xırdalı  ocaqlar  ovuc  içi  kimi  görünürdü. 
Onlar bir kvadrat liyalu
*
 sahədə yerləşirdi. Külək əsdikcə alov zolaqları, dilləri 
sanki  qəribə  rəqslər  edir,  gah  bulaq  təki  qaynayır,  gah  dalğa  təki  yan-yörəyə 
hücum  edib  şahə  qalxır,  gah  da  gözlənilmədən  ucalırdı.  Elə  bir  təsəvvür 
oyanırdı  ki,  külək  alovla  oynayır,  onlar  bir-birinə  sarılır,  sonra  qəfildən 
«əlbəyaxa» olurlar. Külək nə qədər cəhd edirdisə odu, alovu söndürə bilmirdi. 
Havaya qalxan alov  əhənglənmiş binanı, onun divarlarını işıqlandırır, daha da 
nəzərə çarpdırırdı. Elə təsəvvür oyanırdı ki, bina özü də tərpənir. Binanın içəri 
tərəfində dövrələmə düzəldilmiş ocaqlardan şölələnən qaz iri məşələ oxşayırdı. 
Bu ocaqların hər birisinin yan tərəfində dördkünc günbəz vardı. Hər küncdə də 
alov püskürürdü. Binanın sağ tərəfindəki ocaq daha gur yanırdı, daha çox alov 
sovururdu. Günbəzlərin künclərindəki ocaqların alovu nisbətən zəif idi. 
Atəşgaha 
günbatan 
tərəfdən 
yaxınlaşdıq.  Qapı  gün-çıxana 
açıldığından binanın dövrəsində hərlənməli olduq. 
                                                           
*
 Liyalu  - fransızlarda məsafə ölçüsü - 4,5 kilometr. 
 

---

7 
 
Birdən  gözlərimiz  qarşısında  qeyri-adi,  olduqca  gözəl  bir  mənzərə 
canlandı, ətraf çıraqban oldu. 
Dedilər  ki,  bu  aralar  yalnız  bayram  günlərində,  bir  də  müqəddəs 
ayinlar  vaxtı  belə  çıraqban  olur.  M.  Piqulevski  bizim  xatirimizə  əvvəldən 
kahinlərə xəbər göndərib mərasim hazırlatdırıb. 
Atəşpərəstlər  iki  min  ildən  çoxdur  ki,  təqib  edilirlər.  Onların  bu 
axırıncı yazıq, müti nümayəndələri (mərasimi bizə göstərmək üçün) əllərindən 
gələni əsirgəməyib, indi də əmrə müntəzir durmuşdular. 
Bu mənzərəni görmək istəyən həmvətənlərim bir qədər tələsməlidirlər. 
Çünki  atəşpərəstlərin  ibadətgahında  var-yox  üç  nəfər  adam  qalmışdır,  onların 
da biri qoca, ikisi isə otuz-otuz beş yaşındadır. 
Biz  yan-yörəsindən  alov  sovurulan  qapıdan  dördkünc  həyətə  girdik. 
Ortadakı  günbəzli  səcdəgah  və  onun  hər  dörd  küncündən  əbədi  alov  ucalırdı. 
Səcdəgah  hündürdədir,  beş-altı  pillə  qalxmaq  lazım  gəlir.  Səcdəgahın 
dövrəsində, bayır divarlar boyu iyirmiyə qədər hücrə var, qapıları içəriyə tərəf 
açılır.  Bu  hücrələrdə  vaxtilə  Zərdüştməzhəb  tələbələr  yaşayırmış.  hücrələrdən 
birində taxçada iki büt durur. 
Atəşpərəstin biri kahin paltarını geydi, digəri əyninə köynək sayağı bir 
şəlpə  keçirtdi.  Başladılar  ibadət  etməyə.  İbadət  dedikdə,  bu  səslərin  qeyri-adi 
dəyişməsindən  ibarət  dörd-beş  xromatik  qamma  notasından  başqa  bir  şey 
deyildi.  Sol  və  mi  arasında  təkrarlanır,  tez-tez  də  Brahmanın  adı  çəkilən 
nəğmədir. Kahin arabir  əyilib səcdəyə getdikdə o birisi  əlindəki  cinsləri  bir-
birinə  vururdu. Cins cingilti  ilə bərkdən səslənirdi. 
Mərasim tamam olandan sonra kahin hərəmizə bir parça nabat uzatdı, 
biz də ona bir manat pul verdik. 
Neft  quyularına  baxmağa  getdik.  Ən  dərini  18  metr  idi.  Su  quyusu 
imiş;  birdən  quruyur.  Dibinə  baxmaq  üçün  cındır  parçasını  alışdırıb  quyuya 
atırlar. Birdən alov ucalır; o vaxtdan yanmaqdadır. Yaxınlaşıb quyuya baxmaq 
qorxuludur. Qaz iyindən baş gicəllənə bilər. Vay gicəllənmiş başın halına, daha 
ayaqlar sözə qulaq asmayıb yerdən üzüləcək, düşəcək alov püskürən quyuya. 
Hər  ehtimala  qarşı  quyunu  çəpərə  alıblar.  Başqa  quyuları  dəmir 
şəbəkə  ilə  örtüb  üstünə  də  daş  qoyublar.  İstinin  nəticəsində  daşlar  on-on  iki 
saatda  dönüb  olur  gips.  Daşın  alovdan  gipsə  çevrilməsinə  tamaşa  edirdik  ki, 
Atəşgahın bir kilometrliyindəki Suraxanı kəndinin böyüyü yanımıza gəlib bizi 
çaya dəvət etdi. 
Dəvəti qəbul etdik, faytona minib yola düşdük. 
Əcəb çaydır. Belə təmtəraqlı məclisi təkcə çay mərasimi adlandırmaq 
ən azı insafsızlıqdır. 
Səliqəylə  döşənib  bəzədilmiş  otaqda  bizi  ləzzətli  Azərbaycan 
xörəklərinə qonaq etdilər. Burada dincəlib yatmaq da olardı. 

---