Manaf süleymanov

30 
 
Hərif  şoferin  pulunu  verib  yola  salır.  Hərə  bir  tərəfdən  xəbər  alır  ki, 
necə  gəldin,  nə  qədər  xərcim  çıxdı!  hərif  deyir:  «Maşının  qiyməti  ucuzdur, 
amma zurnası çox bahadır». 
O  vaxt  ləqəb  qoymaq  adət  idi:  Ağşalvarlar,  Kosalar,  hoppanaram  ha, 
Bozbaşyeyənlər,  Əliçomaxlılar,  Bic  Zeynəlbadin,  Spasibo  Zeynalabdin  və 
sairə... 
Spasibo  ləqəbinin  maraqlı  tarixi  var.  Padşahın  ona-buna  medal 
verdiyini  gördükdə  içərişəhərli  Zeynaləbdin  də  medal  almaq  xəyalına  düşür. 
Bakı  qubernatorunun  yanına  gedib,  xahiş  edir  ki,  İçərişəhərdə  olan 
karvansarayımı padşahın uşaqlarına bağışlayıram. Qubernator ona acıqlanır ki, 
padşahın  uşaqları  o  günə  qalmayıblar  ki,  sənin  xəraba  karvansarana  göz 
diksinlər.  Zeynalabdin  təzim  edib  deyir  ki,  cənab,  mən  padşahın  uşaqları 
dedikdə, soldatları nəzərdə tuturam. Onlar da əlahəzrətin balalarıdır. 
Qubernator  mətləbdən  agah  olduqda  Zeynalabdindən  ərzi-hal  alıb 
göndərir  Peterburqa...  Zeynalabdin  Karaulnaya  döngəsi  ilə  Starıy  poçtovoy 
(Ostrovski)  küçəsinin  tinində,  Təzəpir  məscidinin  yüz  otuz-yüz  qırx 
addımlığında  yerləşən  qubernatorluğa  tez-tez  baş  çəkib,  cavab  gəlib-
gəlmədiyini soruşur. 
Günlərin  birində  qubernator  Zeynalabdini  çağırıb,  xəbər  verir  ki, 
əlahəzrət  sənin  xahişini  qəbul  edib;  get  karvansaranı  boşalt,  təmizlə,  qaydaya 
sal,  bir-iki  günə          soldatları  ora  köçürəcəyik.  Zeynalabdin  sevinə-sevinə 
soruşur  ki,  bəs  əlahəzrət  mənə  nə  lütf  edibdir,  Qubernator  kağıza  nəzər  salıb 
deyir:  «Sənə  də  spasibo  yazıbdır».  O  gündən  kişinin  adı  qalır  «Spasibo 
Zeynalabdin». 
Bir nəfər də çox tədbirli, diribaş olduğuna görə Bic Zeynalabdin, Qatır 
Zeynalabdin deyirdilər. İndiki Sabir bağının altındakı dalanda, Hacı Hacağanın 
«Təbriz» mehmanxanası və karvansarasından azca yuxarıda Bic Zeynalabdinin 
bir  neçə  dükanı    vardı.    Yer  xəfə,  gediş-gəliş  az  olduğuna  görə  dükanları 
kirayəyə  götürən  yox  idi.  Bic  Zeynalabdin  bələdiyyə  idarəsində  mənsəbli 
şəxslərə yol tapıb «Qoşa qala» qapısından yuxarıda bələdiyyə idarəsi hesabına 
bir qala qapısı da açdırır, beləliklə dükanlarını kirayəyə verir.  
Məşhur  şirniyyatçı  Eynimin  Rusiyanın  bütün  böyük  şəhərlərində 
olduğu kimi Bakıda da topdan - satış kontoru vardı. Əsasən iris satardılar, Bir 
dəfə  bir  neçə  vaqon  şirin  qalet  də  gətirirlər,  müştəri  tapılmır.  Eynimin 
müvəkkili  başını  itirir.  Axırda  Bic  Zeynalabdindən  məsləhət  istəyir.  O  də  bir 
qutu qalet götürüb kirir «Təbriz» mehmanxanasının    birinci mərtəbəsində olan 
kababçı  Hacı  Aslan  Məcidovun  «Şəms»  aşxanasına,  çay  gətirtdirib  başlayır 
qalet  yeməyə,  birdən  qutudan  bir  beş  manatlıq  qızıl  sikkə  çıxarır,  qışqırır: 
«Ada,  qalet  qutusuna  beşlik  qızıl  qoyub-par».  Aşxanadə  olanlar  cumur  qalet 
almağa.  Bic  Zeynalabdin  çayı  içib,  düşür  küçəbəküçə  kababçı  dükanlarına,  
çayxanalara,    aşxanalara,      karvansaralara,    pasajlara  beş  manatlıq  qızılı 

---

31 
 
göstərə-göstərə  car  çəkir.  Axşama  şəhərdə    dərman  üçün    axtarılsaydı,    qalet 
tapılmazdı. 
Konfet  qutularında,  papiros,  tütün  paçkalarında  beş  manatlıq,  üç 
manatlıq, qızıl üzük qoymaq müştəriləri şirnikləndirmək üçün xüsusi hiylə idi. 
Şəhər  küçələrinin  rəsmi  adları  ilə  yanaşı  yerli  adları  da  vardı; 
«Toyuqçu  bazarı»  -  Qarayev  küçəsi  «Qəssab  bazarı»  -  Yefimov  Saratovtsev 
küçəsi,  «Balıqçı  bazarı»  -  Nizami    küçəsi,    (bir  hissəsi),    «Xarrat  bazarı»  - 
Ostrovski küçəsi, «Misgər palanı» - Həzi Aslanov   küçəsi,   «Həmşəri   palanı»   
-      Şors      küçəsi,  «Güzgüçülər  palanı»  -  Petra  Montin  küçəsi,  «Gön  satan  - 
dabbaq palanı»  - Bir may  küçəsi,  «Zərgər palanı»  - Qasım İsmayılov küçəsi, 
«Başmaqçı palanı» - Vidadi küçəsi, «Səbzə bazar» və sairə.   
Bakıda  çoxlu  karvansara  vardı,  sahibinin  adı  ilə  adlanırdı:  Hacı 
Hacağa  karvansarası,  Hacı  Mustafa  karvansarası,  Köhnə  karvansara,  Zaxar 
karvansarası,  Çuxur  karvansara,  Dağıstanlılar  karvansarası,  Xanım 
karvansarası və s. Tiryəkçilər karvansarası isə Quba meydanı həndəvərində idi; 
qabaq  tərəfində  bir  restoran  vardı.  Bu  karvansara  səs-küydən  «uzaq»  hesab 
edilirdi.  Hücrələr  məqsədəuyğun  döşənib  qaydaya  salınmışdı;  manqal,  tiryək 
hoqqası,  maşa,  kömür  və  digər  ləvazimat;  xaricilər  üçün  isə  taxt,  stol  və  stul 
qoyulmuşdu. Müştərilər tiryək alıb hücrə  haqqını verəndən sonra - başlardılar 
tiryək  çəkməyə;  qonşudakı  restoranda  yerləşən  çayxanadan  çaypaylayanlar 
tünd  çay,  bufetçi  isə  şirniyyat,  halva,  xuşgəbər,  səbzi,  ləbləbi,  qaysı,  xurma, 
şəkərbura, paxlava, şəkərçörəyi,  miyanpur, qoz-badam ləpəsi gətirərdi. Tiryək 
iyi adamı vurardı. 
Tiryəkçilər  karvansarasından  savayı,  kömür  meydanında  da  bir 
karvansara  vardı,  tiryək  çəkərdilər,  bura  çox  vaxt  kübar  adamlar  gələrdilər, 
hətta zənən xeylağı müştəriləri də vardı. Otaqlar təmiz, tiryək dəstgahı xudmani 
idi;  xırda  manqallar,  farfor  hoqqalar,  əntiqə,  xırda,  bəzəkli  bürünc  maşalar... 
hoqqaların  başı  -  tiryəkban  əla  növlü  çinidən,  müştükləri  səndəl  ağacından, 
şirmayıdan,  sədəfdəndi;  tiryəkbanı  gözəl  miniatür  nəqşlərlə  bəzəyərdilər; 
ingilis  malı bu tiryəkbanları İngiltərədə  qayırar, İrana  göndərərdilər, ordan da 
Bakıya  və  başqa  ölkələrə  yollayardılar.  Nazik  qurğuşun  vərəqəyə  bükülmüş 
tiryək  lülələri  nəfis  qutularda  olardı;  dördkünc,  uzunsov  tiryəklər  də  vardı, 
onları da qurğuşun kağızlara səliqə ilə bükərdilər, üstlərini də bəzəyərdilər. 
Məhəllə çayxanalarının da bəzilərini arakəsmə ilə bölər, bayır tərəfdə 
samovar qoyub çay satardılar, dal tərəfi isə tiryəkxana edərdilər. 
Tiryəkxana  ətrafı  sakitlik  olmalı  idi.  Tiryəki  hoqqaya  qoyar,  xırda 
maşa  ilə  manqaldan  göz  çarçasını  götürüb  piləyə-piləyə  üstünə  basar,  qüllab 
vura-vura  tüstünü  döşünə  çəkib,  dərindən  nəfəs  alar,  sonra  da  üfürərdilər, 
başlardılar şirin məzə yeməyə. Şirniyyat məstliyi, nəşənin müddətini artırardı. 
Vay  ondan  ki,  qab  düşəydi,  bərkdən  asqıraydılar,  qəhqəhə  çəkib 
güləydilər,  o  dəqiqə  tiryəki  ayılar,  xumarlıq  aləmi  yox  olar,  nəşəsi  pozular, 

---