Manaf süleymanov

18 
 
Bu illərdə Dövlət senatı Bakı üçün gerb təsdiq edir. 1900-cü ilin may 
ayında  Bakı  bələdiyyə  idarəsinin  yeni  binasının  (indiki  Bakı  şəhər  İcraiyyə 
Komitəsinin binası) bünövrəsi qoyulur. Bu bina öz əzəməti və gözəlliyinə görə 
şəhəri  bir  daha  məşhurlaşdırmalı  idi.  Memar  Qoslavski  layihə  üzərində 
sənətkarlığını,  ilhamını  əsirgəmədiyi  kimi,  şəhər  bələdiyyə  idarəsi  də  pul 
əsirgəməmişdi.  Qafqaz  canişini  layihəni  təsdiq  etmişdi.  Bina  400.000  manata 
başa gəlmişdi. Binanın fasadını bəzəmək üçün İtaliyadan qırmızı kərpic, əlvan, 
güllü-çiçəkli  mərmər  və  digər  əşya  gətirmişdilər.  1870-ci  ildə  təsis  edilmiş 
Şəhər İdarəsi «Qoşa qala» qapısının yanındakı iki-mərtəbəli mülkdən 1904-cü 
ildə Şirvan darvazası yanındakı təzə əzəmətli binaya köçdü. 
Qoslavskinin  vəfatı  (1904-cü  ildə)  münasibətilə  yazılan  nekroloqda 
deyilirdi  ki,  şəhərin  bələdiyyə  idarəsi  nəhəng  memarın  tükənməz  ilhamının, 
parlaq  istedadının  məhsuludur.  Bakı  müsəlman  qız  məktəbinin  və  bir  neçə 
gözədəyimli mülkün, binanın da layihəsini o işləmişdi. 
Bakı  bələdiyyə  idarəsi  Rusiyada  ən  dövlətli  bələdiyyə  idarəsi  idi. 
Qafqaz  canişini  oturan  Tiflis  şəhərinin  bələdiyyə  rəisi  ildə  4.000  manat  maaş 
aldığı halda, Bakı milyonçuları lovğalıqla Kursk şəhərindən ildə 20.000 manat 
maaşla  Rayevi  bələdiyyə  rəisliyinə  dəvət  etmişdilər.  Halbuki  Rusiya 
imperiyasının nazirləri ildə 15.000 manat maaş alırdılar. Bakı milyonçularının 
bu avam «Səxavəti» dəfələrlə qəzet felyetonlarında lağa qoyulmuşdu. 
Rayev  də  öz  həmyerlilərini  Kurskdan  Bakıya  gətirib  yüksək  maaşla 
işlədirdi.    Şəhərə lazım olan bütün mayəhtac və avadanlığı  Kursk zavodlarına  
sifariş  verirdi.  Bir  dəfə  Dumanın  iclasında,  Bakıdakı  ictimai  ayaq  yollarında 
aftafa  qoymağı qərara  aldıqda kimə  və  hara  sifariş verməyi müzakirə  edəndə, 
bələdiyyə  üzvlərindən  Əngüştər  Kərbəla  İsrafil  Hacıyev  söz  alıb  deyir  ki, 
«Cənab Rayev, aftafaları, yaxşı olardı, Kursk zavoduna sifariş verəsiz. Bir də, 
dörd  aydır  müsəlmanların  Şeyxülislamı  vəfat  edib,  yeri  boşdur,  mümkünsə 
Kurskdan  bir  Şeyxülislam  da  gətizdirəsiz...»  Kərbəla    İsrafilin    Şamaxı  
yolunda  (C.  Cabbarlı küçəsindəki)  mülkü  (Oktyabr  Rayon  Xalq Deputatları 
Soveti  yerləşən  bina)  şəhərin  ən  gözəl  memarlıq  nümunələrindəndir.  Binanın 
xarici görünüşü lakonik ve fövqəladə olduğu qədər daxili bəzəkləri də diqqətə 
layiqdir. Əsl modern memarlıq üslubunda tikilib. 
Əngüştar  ləqəbini  Kərbəla  İsrafilə  qubernatorun  arvadına  brilyant 
üzük  bağışladığına  görə  vermişdilər...  Bakı  Duma  seçkiləri  barədə  yazılmış 
felyetonda da adı çəkilmişdi: 
 
Fəryad o zamandan ki,  
Dum seçkisi başlandı,  
Kim oldu şahid əvvəl,  
İsrafil Ənküştər... 
 

---

19 
 
Bələdiyyə idarəsi ilə üzbəüz mülkdə, müqəddəs Nina rus qız məktəbi 
yerləşirdi.  Qubernator  bağının  qabağındakı  Mirzəbəyovun  yeddimərtəbəli  evi 
dörd-beş  ilə  tikilmişdi.  Bu  mülkün  yerində  əvvəllər  xırda  daxmalar  vardı. 
sahibkar  camaatın  hamısına  pul  verib  başqa  yerə  köçürtdürür.  Tək  bircə  nəfər 
Hacı Qarabala uşaqlarından Hacı Zülfüqar Manafov yerin dəyərindən neçə qat 
artıq  təklif  edilən  pulu  rədd  edir,  mülkünü  satmır.  Mirzəbəyov  nə  qədər  fənd 
işlədir,  minnətçi salır, çoxlu  pulla şirnikdirirsə  səyləri boşa  çıxır.  Yurd  yiyəsi 
deyir  ki,  kişi olan kəs ata-baba  mülkünü  yad adama,  yersiz-yurdsuz  biganəyə 
satmaz.  Pul  əl  çirkidir.  Hacı  Zülfüqar  Manafov  deyir  ki,  o  yerdə  elə  bina 
tikdirəcəyəm  ki,  yeddimərtəbə gözdən düşsün. Üçmərtəbə bir  mülk tikdirir, O 
balaca mülk yeddi mərtəbədən daha çox diqqəti cəlb edir. Küçə tərəfdən xırda 
görünsə  də  həyət  tərəfdən  çox  iridir.  İndi  həyət  olan  yerdə  Hacı  Zülfüqarın 
hamamı vardı. 
Küçəyə  baxan  balaca  mülkün  birinci  mərtəbəsindəki  kiçik  dükanda 
alma, armud, cərco qovunu, üzüm, limon, portağal, narıngi satırdılar. 
Yeddimərtəbəli  mülk renesans  - təsəddüd üslubunda olmaqla, klassik 
elementlərdən  geniş  istifadə  edilmişdir,  özülü  1911-ci  ildə  qoyulmuşdu  və 
1915-ci  ildə  tikilib  qurtarmışdı.  Mirzəbəyov  birinci  dünya  müharibəsinin 
uzandığını, işlərin get-gedə qarışdığını görüb mülkü Musa Nağıyevə 1.200.000 
manat qızıl pula satıb, pulları köçürdür Amerika banklarına. Özü də çıxıb gedir 
Nyu-Yorka. 
Dalanın  o  tayındakı  ev  bir  ilə  (1893-1894)  tikilib.  İran  şahı 
Müzəffərəddin Avropa səyahəti zamanı Bakıya gələndə bu binada qalmışdı. Bu 
bina  klassik  memarlıq  üslubunda  olmaqla  müəyyən  dərəcədə  müasirlikdən  də 
istifadə edilib. Sadovıy (Çkalov) küçəsindən dəniz sahilinə enən yerdə, keçmiş 
qəbiristanlığın  qabağında  Sadıqovun  dillər  əzbəri  olan  mülkü  durur,  xarici 
bəzəyinə,  naxışlarına  görə  o,  memarlıq  nümunəsidir.  Deyilənə  görə  camaat 
Sadıqova zarafatla deyib ki, ay Kərbəlayı, bu qədər pulu havaya sovurdun, bura 
nə  yerdi  ki,  mülk  tikdirmisən.  Sadıqov  da  cavab  verib  ki,  «avam  danışmayın, 
görün bura nə qədər yaxşı yerdir ki, goburnat mənim üçün evimin qabağındaca 
bağ-bağça  saldırıb».  Bu  mülkdə  Şərq  və  Azərbaycan  milli  memarlığından 
istifadə edilib. 
Qazıyev  bir  az  yuxarıda,  Çəmbərəkəndindəki  qayalıqda,  gəmiyə 
oxşayan üçmərtəbəli imarət tikdirdi. Binaya köçən  günün sabahı, nökər xəbər 
verir  ki,  gecə  darvazanı  açıb,  faytonun  təkərlərini  çıxarıb  aparıblar.  Qazıyev  
bunu    eşidən    kimi    birbaş    birjaya  yollanır,  dəllal    tapıb  mülkü  satdırır. 
Külfətini  elə  o  günü  başqa  mülkə  köçürtdürür...  Soruşurlar  ki,    o  həvəslə 
imarəti    tikdirdin,  bəs  niyə  satdın.    Cavab  verir    ki,  fikirləşdim  ki,  o    tərəfləri 
abadlaşdırarıq,  pəyələrin,    tövlələrin    yerində    əməlli-başlı    bazar-dükan 
düzəldərik.  Qonum-qonşuya  əl  tutaram,  əlləri  işə-gücə  çatar.  Elə  bir  dəyəri 
olmayan fayton təkərini oğurlayan məhəllədə yaşamaq düzgün deyil. 

---