Manaf süleymanov

40 
 
1916-cı  ildə  baş  verir.  Payız  günlərinin  birində  bir  general  iki  polkovnikin 
müşayiəti  ilə  gəlib  girir  «Cəvahir»  mağazasına.  Bakıda  generala  çox  az  rast 
gəldiyindən  adamlar  heyrət  edirdi.  Cəvahirfüruş  bərk  sevinir  ki,  yağlı  müştəri 
düşüb tora. Hörmətlə yer göstərir, başlayır dil-ağıza. Polkovnikin biri deyir ki, 
bizim general xanımı üçün bir qədər bər-bəzək əşyası almaq istəyir, ona layiq 
bir şey varsa göstərin, yoxsa, başqa mağazaya gedək. 
Cəvahirfüruş    brilyant,    zümrüd,        yaqut,        zəbərcəd,  mirvari  dolu 
qutuları düzür stolun üstünə və tərifləyə-tərifləyə bir-bir nişan verir. 
Polkovniklər  ən  qiymətli  zinət-bəzək  əşyası  ilə  dolu  bir  neçə  qutu 
ayırıb, generalla astadan danışırlar, o da başı ilə razılığını bildirir; polkovniklər 
cəvahirfüruşa  deyirlər  ki,  general  qalır  burda,  biz  ikimiz  bu  qutuları  aparıb 
göstərək  onun  xanımına,  nəyi  bəyənsə  götürər,  qalanını  qaytarıb  gətirərik, 
haqq-hesabı  da  çürüdərik.  Cəvahirfüruş  o  saat  yoldan  ötən  faytonu  çağırıb 
onları oturdur, faytonçunun haqqını da verib, yola salır. Bir saat keçir, iki saat 
keçir həriflərdən xəbər çıxmır... Cəvahirfüruş səbrini itirir, nə edəcəyini bilmir; 
generaldan  da  qorxur  ki,  danışsa  qəzəblənər.  Axırda  dözə  bilmir;  cəsarətini 
yığıb  generala  yaxınlaşır  və  soruşur  ki,  cəvahiratı  aparanlar  harda  qaldı,  niyə 
gəlib çıxmırlar? General dinmir. Çək-çevirdən sonra məlum olur ki, hərif laldır. 
Polisi  çağırırlar...  İstintaq vaxtı Rostov  macəraçılarının, lal bir adama  general 
libası  geyindirib  gətirib  girov  qoyub  cəvahir  qutularını  götürərək  aradan 
çıxdıqları aydınlaşır. 
Şəşəə  mağazası:  «Cəvahir»in  qonuşuluğundakı  bu  dükan  da  şəhərdə 
məşhur  idi;  uzun,  çilçil  qranit  pilləkanında    iri,  qara    hərflərlə  «Blestyaşi  
maqazin»  həkk  edilmişdi;  dükanın  üstündə  isə  daş  güzgüdən  düzəldilmiş 
hərflərdə  eyni  sözlər  yapışdırılmışdı...  Bakıda  «Şəşəə»  təki    təmtəraqlı  ikinci 
mağaza  yox  idi.  Gözlər    qamaşır,    baxan    məftun      olur,    çaşırdı...    Vitrinin 
tavanı və divarları daş güzgüdəndi,  yerinə qara  mərmər döşənmişdi; tavandan 
asılmış səkkiz qəndilli büllur çıraq yana-yana fırlanırdı;    güzgülər isə min bir 
əlvan  ziya  saçır,  ətrafa  əfsanəvi    şəfəq  yayırdı.  Vitrində  qoyulmuş    çini  qab-
qacağın  gözəlliyk  mənzərənin  təsirini  birə  min  artırırdı.  Min  bir  diyardan 
gətirilmiş  qab-qacaq  rəngarəng  şəfəqlər  altında  sanki  bir-birilə  bəhs  edir, 
rəqabətə  girir.  Hər  biri  özünün  daha  qiymətli  olduğunu  gözə  çarpdırmaq 
çalışırdı.  Bu  mənzərənin hər  iki  tərəfdəki  vitrin  güzgülərində  əks olması  həm 
əşyaların  saylarını,  həm  də  təsir  qüvvəsini  qat-qat  artırırdı.  «Şəşəə»də  bütün 
ölkələrin:  rus,  yapon,  fransız,  alman,  çin,  ingilis,  italyanların  çini  qabları 
tapılırdı.  Qabların  haşiyələrini,    nəqşlərini,    şəkillərini,  bəzəklərini,  ürək  açan 
rənglərini  nə  təsvir,  nə  də  təsəvvür  etmək  mümkündür.  İri  nimçələrin  içində 
imperatorların,  şahların,  kral  və  hökmdarların,  sərkərdələrin,  onların 
arvadlarının şəkilləri, dövrədə xoş rəngli abı, qızılı, gümüşü, yaşıl, al,   sumağı, 
sarı, bənövşəyi, qırmızı, sürməyi və ağ naxışlar, zolaqlar və haşiyələr olardı. 

---

41 
 
Xörək dəstgahı hər biri əlli-altmış adamlıq, xırdadan tutmuş lap irilərə 
qədər  hər  cür  nimçə,  dayaz  və  dərin  boşqab  və  sairə...  qəhvə-çay  dəstgahı, 
meyvə-şirniyyat dəstgahları... İnanmaq olmurdu ki, bunları insan  yaradıb... Əl 
vurmağa, toxunmağa adamın heyfi gəlirdi... Vitrinin tavanından sallanan səkkiz 
qəndilli  büllur  çilçıraq  işıq  saça-saça  fırlandıqca  əfsanəvi  bir  mənzərə 
canlanırdı. 
Torqovı  (Nizami)  və  Telefonnı  (28  Aprel)  küçələrində  o  tay,  bu  tay 
hərəsi  bir  memarlıq  incisi,  sənət  nümunəsi,  bir-birindən  fərqli,  eyni  dərəcədə 
diqqəti  cəlb  edən,  gözləri  oxşayan,  qürur  hissi  doğuran  əzəmətli  binaların 
birinci mərtəbələrində təmtəraqlı mağazalar vardı. 
Şəhərdə  hər  məhəllədə  əyləncə  evləri  vardı.  Onlardan    ikisi  -  
«Çanaxqala»  lokantası  və  «Qış  klubu» - «Kazino» barədə xüsusi qeyd etmək 
maraqlı  olardı,  «Çanaxqala»  Olkinski  (Caparidze)  küçəsindəki  üçmərtəbəli 
binada  yerləşirdi;    fasadlardakı  yarım  dairə,  xudmani  eyvanlara  paslanmayan 
poladdan qayrılmış  çiçəklərlə bəzədilmiş  gözəl  metal  şəbəkələr vurulmuşdu.  
Girəcəyin    üstündə    iri    hərflərlə,    hüsnxətlə  yazılmış  lövhə  uzaqdan  müştəri 
çağırırdı.  Birinci  mərtəbənin  yarısında  eyni  adlı  kafe  vardı;  bura  dövlətli 
möhtəkirlərin,  maliyyəçi,  sənayeçi  və  tacirlərin  məskəni  idi.  Yığışıb  paxlava, 
şəkər çörəyi, şor qoğalı yeyə-yeyə, kofe, mineral suları,  limonad, kakao içə-içə 
söhbət edər, müxtəlif sərgüzəştlər danışar, sevdalaşardılar. 
Binanın  üstündə  -  «Çanaxqala»  lokantasında  kübarlar  bütün  keçəni 
kefdə, ziyafətdə, əyləncədə olardılar. 
Lokanta    axşam  saat  onda  işləməyə  başlardı;    bir  neçə  iri  və  xırda 
salonu  vardı.  Musiqi  çalınırdı,  xanımlar  qəhqəhə  ilə  gülürdülər.  Ləziz 
xörəklərin ətri bütün  məhəlləni bürüyərdi. Musiqi sədaları, xanəndələrin avazı 
səhərə  qədər  susmaq  bilməz,  rəqs  davam  edərdi.  Bu  lokantanın  rəqqasələri 
gözəllikdə,  məlahət,  naz-qəmzədə  dillər  əzbəri  idi.  Milyonçulardan  çoxları 
buradan  məşuqə  və  aşna  tapardı.  Buradakı  qızlara  vurulub  evlənənlər  də 
olurdu.  Yeri  gəlmişkən  belə  bir  «aşiqanə»  macəradan  danışmaq  yerinə  düşər. 
Onu  altıncı  ildən  maliyyə  və  iqtisadiyyatın  qeyri-sabitliyindən  valyuta  alış-
verişi  daha  da  rəvac  tapmağa  başladı.  On  doqquzuncu  ildə  lap  kəlləçarxa 
qalxdı.  Valyuta  alverçiləri  arasında  Çəpgöz  Kazım  ad  çıxarmışdı.  Vücudca 
cılız, gözə çarpmayan, görkəmi kifir bir adam  idi. 
Məktəbi  yarımçıq  qoyub  atasının    əli  altında  sərraflığa  başlayır, 
sonralar  valyuta  alıb-satmağa  qurşanır,  tez-tez  Tiflisə,  Batuma,  Türkiyəyə  - 
İstambula  gedib  qayıdır,  ingilis,  italyan,  türk  lirələri  gətirir,  birə  iki  baha 
qiymətə  satır,  axırda  Çəpgöz  Kazım  dönüb  olur  milyonçu.  Gündüzlər 
küçələrdə, bulvarda veyllənib, keçələr kazino və lokantalarda əylənir. Çox vaxt 
«Çanaxqalada» ilişib qalır. 
«Çanax qala» lokantasında iyirmi-iyirmi iki yaşlarında bir yəhudi qızı 
vardı.  Çoxları  onun  aludəsi  və  məftunu  idi.  Ona  görə  hər  gecə  lokantada 

---