Manaf süleymanov

28 
 
Rəngarəng klub adları zardı: «Edison», «Ermitaj», «Ermans». 
Bazar (Hüsü Hacıyev) küçəsi adından göründüyü kimi şəhərin ən gur 
ticarət  mərkəzi,  o  tay-bu  tay  dükanlar  və  karvansaray  idi.  Sərrac,  baqqal, 
bəzzaz, çəkməçi, boyaqçı, papaqçı, şamqayıran, kababçı, cızbızçı, pitiçi, çayçı, 
çörəkçi, lavaşçı, kəlləpaç dükanları gecə yarısınadək açıq olardı. 
Ləziz  xörəklərin  ətri  adamı  uzaqdan  vururdu;  dükançılar  və 
xörəkpaylayanlar müştərilərinə xoş sözlər deyərdilər: «Ağa, buyur», «Ağa, xoş 
gəldiz», «Ağa, qulluq», «Ağa, nuşsan»... «hər gün buyurun», «Təşrif gətirin»... 
«Qulluğunuzda olaq»... 
Bir neçə yerdə, xüsusən Bazar küçəsində səkiyə  həsir, palaz döşəyib, 
döşəkçə salmış küçə mirzələri oturub fəhlələr üçün İrana məktub yazırdılar. 
Quba meydanından Sabunçu vağzalına qədər uzanan Balaxanı (Basin) 
küçəsində  çoxlu  sənətkar,  xırda  alverçilər,  baqqal,  bəzzaz,  şirniyyatçı  və 
çörəkçi dükanları vardı. 
Doxsanıncı ildən sonra Balaxanı küçəsində bir neçə gözəçarpan mülk 
tikilmişdi:  Aslanovun  böyük  mülkü,  Marinski  (Karqanov)  küçəsilə  Balaxanı 
küçəsinin  tinində  İsabəy  Hacınskinin  evi,  ondan  bir  qədər  aralı  Rzayevin 
nəhəng  mülkü.  O  zamanlar  Türkiyə  konsulxanası  bu  binada  idi.  Balaxanı  və 
Krasnovodsk  küçələrinin  tinində,  indiki  Lenin  sarayı  ilə  üzbəüz  olan  sabiq 
gimnaziyanın (indiki Fuad Əfəndiyev adına 4 №-li şəhər klinik xəstəxanasının) 
əzəmətli binası (1911-1912-ci illər)... 
Şəhərdə  neçə  dənə  pasaj  vardı:  Meyvə-tərəvəz  pasajı,  Ərzaq  pasajı, 
Balıq  pasajı,  Parça-paltar  pasajı,  Tağıyev  pasajı,  Bəzzaz  pasajı,  Kələntərov 
pasajı və sairə. 
Şəhərin  mərkəzindən  kənardakı  məhəllələrin  də  öz  adları  vardı: 
Çəmbərəkəndi  (Bu  məhəllədə  maldarlar  yaşayırdı),  Dağlı  məhəlləsi,  Həmşəri 
palanı,  Sonbala  açıqlığı,  Məhəmmədəli  məhəlləsi,  Qanlı  təpə,  Vağzal  dalı, 
Malağan Slobodkası, Müsəlman Keşləsi və sairə. 
Torpağın  hər  qarışını  bir  ovuc  qızıla  satırdılar.  Tez-tez  yer  üstündə 
dava,  qan  düşürdü.  Məhkəmələrdə  torpaq  və  mülk  üstündə  yüzlərlə  şikayətə 
baxırdılar. 
Torpaq  sahibləri  torpaqlarını  bankda  girov  qoyur,  faizlə  pul  alır, 
başlayırdılar mülk tikdirməyə. Elə ki, birinci mərtəbə hazır olurdu, onu da yenə 
girova  qoyurdular,  möhlətlə  yenə  məbləğ  götürür,  əvvəlki  kreditin  faizini 
ödəyir,  eyni  zamanda  üst  mərtəbələri  də  tikdirir,  bu  qayda  ilə  binanı  başa 
çatdırır, olurdular ev sahibi. Mənzilləri, dükanları kirayə verirdilər. 
Dövlətlilər  binalarının  damında  əzəmətli  qübbə  qoydururdular. 
Bununla  da  sərvətlərinin  tükənməzliyini  nəzərə  çarpdırmaq  istəyirdilər.  Bir 
kaşanədə,  bəzən  hər  küncdə  və  baş  fəsadlarda  birər  qübbə  ucaldırdılar;  hər 
qübbə,  guya  bir  milyon  tanxa  sayılırdı,  Qübbələrin    ortasındakı  milə  ştandart 
qaldırıb  tanış  adamlara,  qohum-əqrəbaya  o  gün  hansı  salonda  ailə  yığıncağı, 

---

29 
 
ziyəfət,  ad  günü  olduğunu  xəbər  verirdilər,  hər  dövlətlinin  öz  bayrağı  vardı. 
Əzəmətli binalardakı altı-yeddi otaqlı mənzillərdə xüsusi orkestr bucağı  vardı  
ki,    orada      musiqiçilər    çalar,    xanəndələr  oxuyar,  məclisdəkiləri 
öyləndirərdilər. 
Qəfildən  varlanan  neftxudalar  allaha  bəndəlik  etmirdilər,  pulu  necə 
gəldi o cür xərcləyirdilər. 
Balaxanı  camaatı  (Bakı  kəndləri  arasında  və  şəhərin  özündə)  dövlətli 
hesab edilirdi; o həyət, o zəmi, o bostan yox idi ki, orda bir neçə nöyüt quyusu 
olmasın. 
Məclislərdə,  xüsusən  toylarda  bərbəzəkli,  zəngin  geyinərdilər. 
Arvadları, gəlinləri, hətta azyaşlı qızları qızıl, mirvari, ləl-cəvahirat içində olar, 
uzaqdan  diqqəti  cəlb  edərdilər.  Nabələd  adamlar  onları  görəndə  heyrətə 
gələrdilər. Kişilər zəvvar dəstəsinin qabağında yeriyən çavuş qatırı sayaq bəzək 
-«zınqırov» içində olardılar. Qiymətli xəncər, beybut, tapança gəzdirər, buxara 
papaqlar  yarım  arşın  hündürlükdə...  Həddindən  artıq  bədxərc,  mənəm-mənəm 
deyən, davanı pulla satın alan idilər. Meyxanaya girib keflənər,  durub gedəndə 
gözləri  ayaqlarının  altını  görməz,  birdən  dayanardı;    deyərdilər    ki,    qapı    o 
tərəfdədir,  gedən ora. Harınlığına  salıb  ayağını dirəyərdi  yerə, inad edərdi  ki, 
mən  burdan  çıxacağam,  sökün  divarı,  yol  açılsın,  əskinası  səpələyərdi  yerə. 
Bənna-fəhlə gətirdib divarı sökər, yol açardılar. 
Belə  harın  dövlətlilərdən  biri  haqqında  balaxanılı  Cəlilov  belə 
danışırdı: Şəhərdə «kef» edəndən sonra küçələrdə veyllənə-veyllənə gəlir çıxır 
«Qoşa-qala» qapısı olan yerə, Haşımov meydanına. Görür ki, Hacı Zeynalabdin 
Tağıyevin  maşını  ordadır.  (Bakıya  ilk  dəfə  avtomobili  Tağıyev  gətirtmişdi, 
ondan  sonra  Rotşildlər).  Şoferə  yaxınlaşıb  deyir  ki,  məni  apar  kəndə.  Şofer 
cavab  verir  ki,  gücün  çatmaz,  çox  bahadır.  Hərif  hökmlə  soruşur:  «Axı,  nə 
qədərdir?»  
Şofer yaxasını qurtarmaq üçün deyir: «iyirmi beş manat». (İyirmi beş 
manata  bir  əla  fayton  və  iki  köhlən  at  almaq  olardı).  «Verrəm  iyirmi  beş 
manatı!» deyə oturur maşına. «Sür görüm!» 
Şofer  yola  düşür,  tünlük  olan  mərkəzi  küçələrdə  dalbadal  fit  verir, 
adamları  xəbərdar  edir;  elə  ki,  seyrək  küçələrə  çıxır,  daha  fit  vermir.  Hərif 
dilxor  olub  xəbər  alır  ki,  «Ayə,  niyə  onun  zurnasını  çalmırsan?».  Şofer  onu 
başa salır ki, o zurnanı çox çalmaq olmaz, ona da pul verməlisən. 
«Eybi yoxdur, verrəm, çal!» deyə hərif harda iki-üç adam, qəşəng, kök 
arvadlar görür fiti dalbadal çaldırır. 
Balaxanıya  çatanda  kənd  əhli  tökülür  maşının  qabağına.  Hərif 
şoferdən soruşur: «Nə qədər verəcəyəm?» Şofer deyir: «iyirmi beş manat maşın 
haqqı, otuz beş manat da zurna üçün». 

---