Last variant of the book pub

78 
kasası oyması yerləşir. 
Qədim yunanlar və romalılar axşam ye-
məyi zamanı süfrəyə  həmişə saxsı,  şüşə, 
gümüş, bürünc və ya qızıldan düzəldilmiş, 
içərisi sirkə ilə dolu kiçik kasa (ağzı enli və 
əsası isə dar qab) qoyurdular. Onlar yemək-
lərinə bu sirkədən tökürdülər. Çanaq sümüyü 
üzərində olan oynaq çuxuru bu kasaya oxşa-
dığı üçün «sirkə kasası» adlandırılır. 
 
Skarp və ya bud üçbucağı (trigonum 
femorale) budun ön nahiyəsinin yuxarı 1/3 
hissəsində yerləşmiş,  əsası yuxarıya və zir-
vəsi aşağıya baxan üçbucaq formalı sahədir. 
O, yuxarıdan qasıq bağı, bayırdan dərzi əzə-
ləsi, içəridən isə budu yaxınlaşdıran uzun 
əzələ ilə hüdudlanmışdır (
şək. 120
). Üçbuca-
ğın zirvəsi qasıq bağından 8 – 10 sm aşağıda 
yerləşir, dibini içəri tərəfdə daraq və bayır 
tərəfdə isə qalça – bel əzələləri təşkil edir. 
Bud üçbucağının üzunluğu  (8 – 12 sm) 
ətrafların vəziyyətindən asılı olaraq dəyişir. 
Onun hüdudları daxilində fassial toxuma sa-
həsi yerləşir. Bu toxuma sahəsi bayırdan dər-
zi, budun düz və içəri enli əzələlərinin fas-
sial yataqları, içəridən daraq əzələsinin və 
budu yaxınlaşdıran uzun əzələnin fassial fut-
lyarları, arxadan isə qalça – bel əzələsinin 
futlyarı ilə hüdudlanmışdır. Üçtərəfli pirami-
da formasında olan bu toxuma sahəsinin əsa-
sını budun enli fassiyası  təşkil edir. Onun 
zirvəsi aşağıya və  dərinə, bud sümüyünün 
kiçik burmasına doğru çevrilmişdir. Onu 
əhatə edən əzələlərin futlyarları bir – biri ilə 
fassial atmalarla birləşdikləri üçün bu toxu-
ma sahəsi nisbətən qapalı olur. Budun damar – 
sinir dəstəsinin ümumi fassial yatağından 
başlanan fassial atmalar onu qalça – daraq 
qövsü, qalça – bel əzələsinin fassial futlyarı, 
içəri  əzələlərarası arakəsmə  və  dərzi  əzələ-
sinin futlyarı ilə birləşdirir. Nəticədə Skarp 
üçbucağının toxuma sahəsi bayır və içəri 
hissələrə bölünür. Onun bayır hissəsi budun 
enli fassiyası ilə qalça – bel əzələsinin fassi-
yası arasında qalan yarıqdan  ibarətdir və   
dibini qalça – bel əzələsi təşkil edir. Fassiya-
lararası bu yarıq kövşək toxuma ilə tutulmuş-
dur və buradan bud siniri və bud sümüyünü 
dolanan bayır damarlar keçir. Qasıq bağının 
qalça – bel əzələsinin fassiyası ilə sıx birləş-
məsi səbəbindən bayır hissə qapalı olur.  
Skarp üçbucağının toxuma sahəsinin içəri 
hissəsi qalça – daraq çuxuruna uyğun gəlir. 
Burada damarlar 2 təbəqədə yerləşir. Səthdə 
bud arteriyası  və venası, dərində isə budun 
Şəkil 119. Çanaq sümüyü  
 
1 – crista iliaca; 2 – spina iliaca anterior superior; 3 – 
spina iliaca anterior inferior; 4 – acetabulum; 5 – foramen 
obturatum; 6 – tuberculum pubicum; 7 – incisura is-
chiadica minor; 8 – spina ischiadica; 9 – incisura is-
chiadica major; 10 – spina iliaca posterior inferior; 11 – 
spina ischiadica posterior superior  

---

79 
dərin damarları (budun dərin arteriyası, budu 
dolanan içəri arteriya)  keçirlər.  Bud damar-
ları  və bud siniri bud üçbucağında üçtərəfli 
prizma  şəkilli ümumi fibroz yataqda – bud 
yatağında yerləşir.   
Bud üçbucağının toxuma sahəsi damar-
lar sahəsindən keçməklə  bud damarları bo-
yunca çanağın peritonaltı  mərtəbəsi ilə, bud 
venasının səthi kökləri və gizli deşik vasi-
təsilə həmin nahiyənin dərialtı toxuma sahəsi 
ilə, bud sümüyünü dolanan bayır arteriyanın 
gedişi boyunca sağrı nahiyəsi ilə, bud da-
marları boyunca yaxınlaşdırıcı kanalla, bud 
sümüyünü dolanan içəri arteriya boyunca ya-
xınlaşdırıcı əzələlərin yatağı ilə əlaqələnir. 
 
Spense quyruğu süd vəzisinin yuxarı 
bayır kvadrantının döş fassiyası üzərində 
olan dəlikdən (Langer dəliyi) qoltuq çuxuru-
na doğru gedən uzantısıdır. 
 
Spigel xətti (aypara xətt – linea semi-
lunaris) qarının köndələn əzələsinin əzələvi 
hissəsinin aponevroz hissəyə keçən yeri üzrə 
çəkilən və qabarıqlığı bayıra baxan xəttdir 
(
şək.121,7
).  
 
Spiral kanal (bazu – əzələ kanalı və ya 
mil siniri kanalı – canalis spiralis seu ca-
nalis musculobrachialis seu canalis nervi 
radilais) bazu sümüyü cisiminin arxa səthin-
dəki mil siniri şırımı (spiral şırım) ilə bazu-
nun üçbaşlı  əzələsinin içəri və bayır başları 
arasında  əmələ  gələn kanaldır (
şək. 122,5
). 
Bu kanaldan mil siniri və bazunun dərin 
arteriyası keçir. Kanalda yerləşən damar – 
sinir dəstəsi kövşək toxuma qatı ilə  əhatə 
olunmuşdur. Bu toxuma qatı qoltuq və 
bazunun ön nahiyəsinin toxuma sahələri ilə 
əlaqələnir. Kanalın topoqrafik olaraq 
əzələlərarası və əzələ – sümük hissələri ayırd 
edilir.  Əzələlərarası hissə bazunun yuxarı 
1/3 – də, əzələ – sümük hissəsi isə bazunun 
orta 1/3 – də yerləşir.  
Bazu sümüyünün orta 1/3 – də baş verən 
sınıqlar zamanı bazu – əzələ kanalından ke-
çən damar – sinir dəstəsi zədələnə bilər və 
gələcəkdə mil sinirinin şümük döyənəyinə 
cəlb oluna biləcəyini nəzərə almaq lazımdır. 
Digər tərəfdən, bazunun dərin arteriyasından 
qanaxmalar zamanı turna tətbiq edildikdə 
mil sinirini sümüyün səthinə  sıxılaraq  əzil-
məsinin qarşısını almaq məqsədilə turnanı 
Şəkil  120. Skarp üçbucağı 

---

80 
kanalın əzələlərarası hissəsinə (yəni bazunun 
yuxarı 1/3 – nə) qoymaq lazımdır. 
 
Stenson axacağı (qulaqaltı  vəzinin 
axacağı – ductus parotideus) 5 – 6 cm 
uzunluğunda olub, qulaqaltı  vəzinin ön kə-
narından başlayır, köndələn istiqamətdə çey-
nəmə  əzələsinin üzəri ilə önə doğru gedir, 
yanaq əzələsini dəlir və II yuxarı azı dişi bə-
rabərində yanağın selikli qişası üzərində olan 
papilla parotidea üzərindəki dəlik vasitəsilə 
ağız dəhlizinə açılır (
şək. 123,1
). Qulaqaltı 
vəzinin axacağını asanlıqla  əlləmək müm-
kündür. Bunun üçün dişlər bir – birinə möh-
kəm sıxılır, bu zaman ceynəmə əzələsi tapılır 
və onun ön kənarının ortasında qulaqaltı 
vəzinin axacağı qaytan kimi əllənir
.
 
      
Süvari kisəsi – bud sümüyünün içəri epi-
kondilusu səviyyəsində dəri altında yerləşən 
selikli kisədir. Bəzən diz qapağının önündə 
yerləşən bursa prepatellaris subfascialis et 
subtendinea ilə birləşir. At çapan insanlar 
(süvarilər) həmişə dizlərini atın gövdəsinə 
sıxdıqları üçün həmin kisə mexaniki təsirə 
məruz qalır və  nəticədə, içərisinə mayenin 
toplanması ilə müşayiət olunan xroniki ilti-
habı prosesə  uğrayır, diz qapağının önündə 
şişkinlik əmələ gəlir.  
 
Şah vena (vena basilica) yuxarı ətrafın 
səthi venalarına aid olub, əlin arxa venoz to-
Şəkil  122. Mil siniri kanalı (oxla göstərilmişdir)  
 
1 – caput longum m.tricipitis brachii; 2 – m.teres major;  
3 – caput laterale m.tricipitis brachii; 4 – caput mediale 
m.tricipitis brachii; 5 – sulcus nervi radialis (spiral kanal); 
6 – m.deltoideus. 
Şəkil 121. Qarın ön 
–
 
yan divarlarının damar və sinirləri 
 
1 – a.et v.epigastrica superior; 2 – vagina musculi recti 
abdominis (lamina posterior); 3 – inscriptiones tendineae;  
4 – vagina musculi recti abdominis (lamina anterior);  
5 – nn.intercostalis XI; 6 – a.lumbalis; 7 – linea semilu-
naris (Spigeli); 8 – n.intercostalis X; 9 – m.transversus 
abdominis; 10 – n.intercostalis IX; 11 – a. et v.inter-
costalis; 12 – n.intercostalis VIII; 13 -   n.intercostalis VII. 

---