Last variant of the book pub

5 
Ammon buynuzu (cornu Ammonis) 
yan mədəciklərin aşağı buynuzunun içəri di-
varında yerləşmiş qoç buynuzlarına bənzər 
bir hündürlükdür (
şək. 5 
– 2,13
). Bu ad qoç 
başı  və buynuzları ilə  təsvir edilmiş  qədim 
yunan allahı Ammonun şərəfinə verilmişdir. 
 
Anatоmik tənbəki qabı biləyin bayır 
tərəfində, mil sümüyünün biz çıxıntısının 
distal ucunda yerləşən çökəklik olub, bayır 
tərəfdən baş barmağı açan qısa və baş bar-
mağı uzaqlaşdıran uzun əzələnin vətəri ilə, 
ıçəri tərəfdən isə baş barmağı açan uzun əzə-
lənin vətəri ilə əhatə olunmuşdur. Onun dibi-
ni yuxarıda qayığabənzər sümük, aşağıda isə 
trapesiyaşəkilli və trapesiyayabənzər sümük-
lər təşkil edirlər (
şək. 6,2
). XVIII – XIX əsr-
lərdə anatomlar çirkli əlləri ilə toxunmamaq 
üçün tənbəkini buruna çəkmək üçün bu çu-
xura tökürdülər. Bu çuxurun anatomik tən-
bəki qabı adlandırılması  məhz bununla əla-
qədardır. Burada dərialtı toxuma qatında baş 
vena, mil sinirinin səthi  şaxəsi, xüsusi fas-
siyanın altında isə mil arteriyası yerləşir. Mil 
arteriyasından qanaxmalar zamanı arteriya 
burada qayığabənzər sümüyə sıxılır. 
 
Aranti axacağı  və ya venoz axacaq – 
(ductus Arantii seu ductus venosus)  bətn-
daxili dövrdə göbək venasının aşağı boş 
venaya açılan  şaxəsidir və doğuşdan qısa 
Səkil 5. Beyinin üfiqi kəsiyinin yuxarıdan görünüşü 
 
1 – görmə qabarı; 2,13 – dənizatı (Ammon buynuzu); 3,10 – yan 
mədəciyin damarlı kələfi; 4 – hüdudi zolaq; 5 – yan mədəciyin 
ön buynuzu; 6 – cavum septi pellucidi; 7 – lamina septi pellu-
cidi; 8 – quyruqlu nüvənin başı; 9 – foramen interventricularis;  
11 – corpus fornicis; 12 – yan mədəciyin aşağı buynuzu.  
Şəkil 6. Anatomik tənbəki qabı 
 
1 – tendo m.extensoris pollicis longus; 2 – fovea radialis 
(anatomik tənbəki qabı); 3 – tendines m.abductoris polli-
cis longi et m.extensoris pollicis brevis; 4 – sulcus ra-
dialis; 5 – thenar. 
Şəkil 7. Qara ciyər (aşağı səthi) 
 
1 – Aranti (venoz) bağı; 2 – aşağı boş vena; 3 – öd kisəsi; 
4 – ümumi qara ciyər axacağı; 5 – qapı venası; 6 – qara 
ciyərin xüsusi arteriyası; 7 – qara ciyərin girdə bağı. 

---

6 
müddət sonra mənfəzi tutularaq eyniadlı bağa - 
ligamentum venozum çevrilir (
şək. 7,1
).  
 
Aranti düyünləri və ya aypara qapaqla-
rın düyünləri (noduli Arantii seu noduli 
valvularum semilunarum) aortanın və ağ ci-
yər kötüyünün aypara qapaqlarının taylarının 
sərbəst kənarlarının ortasında yerləşib, onların 
kip bağlanmasını təmin edirlər (
şək. 8 
– 
A,7
). 
Digər tərəfdən, bu düyünlər qapaqların tay-
larının aortanın divarına yapışmasının qarşısını 
alırlar. Nəticədə qapaqla aorta divarı arasında 
yarıq qalır və diastola zamanı qanın bu 
yarıqdan aorta ciblərinə dolması asanlaşır.  
 
Armudu  əzələ (m.piriformis) sağrı na-
hiyəsinin ikinci qatında yerləşir. Oma sümü-
yünün ön səthindən başlayır, böyük oturaq 
dəliyindən keçərək kiçik çanaq boşluğundan 
çıxır, bayıra və bir qədər aşağıya doğru ge-
dib bud sümüyünün böyük burmasının zirvə-
sinə bağlanır (
şək. 9 
– 
A,4
). Əzələ vətərinin 
bağlandığı yerdə onunla sümük arasında 
kisəcik – bursa m.piriformis yerləşir. Bu 
əzələ böyük oturaq dəliyindən keçərkən onu 
armudu  əzələüstü və armudu əzələaltı 
dəliklərə bölür. 
Armudu  əzələnin yaxşı gözə görünən 
parlaq vətərini xüsusilə qeyd etmək lazımdır, 
çünki o, cərrahi əməliyyat zamanı istiqamət-
ləndirici oriyentir rolunu oynayır.  
 
Armudu əzələüstü və armudu əzələalti 
dəliklər (foramen suprapiriformis et inf-
rapiriformis) armudu əzələ ilə böyük oturaq 
dəliyinin kənarları arasında  əmələ  gələn ka-
nallardır (
şək. 9
). Armudu əzələ  dəliyi tam 
qapamadığı üçün onun altında və üstündə 
dəliklər qalır. Altdakı  dəliyə armudu əzə-
ləaltı dəlik – foramen infrapiriforme, üstdəki 
dəliyə isə armudu əzələüstü dəlik – foramen 
suprapiriforme deyilir.  
Armudu  əzələüstü dəlik  əslində uzun-
luğu 4 – 4,5 sm, eni isə 0,8 – 1,0 sm olan ka-
naldır. O, yuxarıdan böyük oturaq oymasının 
yuxarı  kənarı, aşağıdan və yanlardan isə ar-
mudu, orta və kiçik sağrı əzələlərinin fassial 
futlyarlarının birləşməsi arasında  əmələ  gə-
lərək, aşağıdan yuxarıya və içəridən bayıra 
Şəkil 8. A – ağ ciyər kötüyünün aypara qapaqları;  
B – aоrta qapaqları (yuxarıdan) 
 
1 – ventriculus dexter; 2 – lunulae valvularum semilunarium; 
3 – valvula semilunaris dextra trunci pulmonalis; 4 – valvula 
semilunaris sinistra trunci pulmonalis; 5 – truncus pulmonalis 
(kəsilib açılmışdır); 6 – valva semilunaris anterior trunci pul-
monalis; 7 – noduli valvularum semilunarum trunci pulmon-
alis; 8 – m. papillaris; 9 – ventriculus sinister; 10 – valvula 
semilunaris dextra aortae; 11 – a. coronaria dextra; 12 – sinus 
aortae; 13 – aorta (kəsilib açılmışdır); 14 – a. coronaria sinis-
tra; 15 – nodulus valvulae; 16 – auricula sinistra; 17 – valvula 
semilunaris sinistra aortae; 18 – valvula semilunaris posterior 
aortae; 19 – valva atrioventricularis sinistra (v. mitralis);  
20 – chordae tendineae. 

---

7 
tərəf istiqamətlənir. Möhtəviyyatını kənar et-
dikdən sonra kanal müştük forması alır və 
kiçik çanaq boşluğunu sağrı nahiyəsinin fas-
siyalararası dərin toxuma sahəsi ilə birləşdi-
rir. Onun daxili dəliyi kiçik çanaq boşluğu-
nun peritonaltı sahəsinə çevrilmişdir,  daxili 
dəliyi isə girdə formada olub, yuxarıdan bö-
yük oturaq oymasının yuxarı  kənarı, aşağı-
dan isə çanaq fassiyasının pariyetal səfhəsi 
ilə hüdudlanmışdır. Çanağın pariyetal fas-
siyası yuxarı sağrı damar – sinir dəstəsini hər 
tərəfdən  əhatə edir və öz atmaları ilə  dəliyi 
qapayır.  Kanalın xarici dəliyi üçbucaq və ya 
yarımgirdə formada olub, armudu, orta və 
kiçik sağrı əzələlərinin, həçinin damar – sinir 
dəstəsinin futlyarlarının bir – biri ilə birləş-
məsi nəticəsində  əmələ  gələn aponevrotik 
səfhə vasitəsilə örtülür. Kanalın bu topoqra-
fo – anatomik xüsusiyyəti sağrı nahiyəsinin 
fleqmonoz prosesləri zamanı irinin çanaq 
boşluğuna yayılmasını məhdudlaşdırır. Bun-
dan əlavə, sağrı nahiyəsində cərrahi əməliy-
yatlar apararkən qanaxmanı azaltmaq məq-
sədilə yuxarı sağrı arteriyasını bağlamaq la-
zım gəldikdə onu bu kanal daxilində icra 
edirlər. Armudu əzələüstü kanaldan yuxarı 
sağrı damar – sinir dəstəsi (yuxarı
 
sağrı sini-
ri, yuxarı sağrı arteriyası və venası) kiçik çanaq 
boşluğundan sağrı nahiyəsinə keçir (
şək. 9, B
).  
Armudu  əzələaltı  dəlik  yuxarıdan armu-
du əzələnin aşağı kənarı, aşağıdan bayır tərəfdə 
oma  – tin bağı və içəridə isə yuxarı əkiz əzələ-
nin ondan başlanan hissəsi ilə hüdudlanır. Bu 
dəlik xarici tərəfdən armudu, böyük sağrı, 
 
Şəkil 9. Sağrı nahiyəsinin dərin qat əzələləri, damar və sinirləri, armudu əzələaltı və üstü dəliklər 
 
A: 1 – m.gluteus media; 2 – m.gluteus minimus; 3 – armudu əzələüstü dəlik; 4 – m.piriformis; 5 –armudu əzələaltı dəlik;  
6 – m.gemellus superior; 7 – m.obturatorius internus; 8 – m.gemellus inferior; 9 – m.obturatorius externus; 
 
B: 1 – nn. clunium superius; 2 – m. gluteus media; 3 – m. gluteus maximus;  4 – m. gluteus minimus; 5 – yuxarı sağrı da-
mar–sinir dəstəsi; 6 – m. piriformis; 7 – aşağı sağrı damar–sinir dəstəsi; 8 – daxili cinsiyyət damar–sinir dəstəsi; 9 – lig. 
sacrotuberale; 10 – tuber ischiadicum; 11 – n. ischiadicus; 12 – n. cutaneus femoris posterior; 13 – m. semimembranosus; 
14 – m. semitendinosus; 15 – daxili qapayıcı və  əkiz  əzələlərin  vətərləri;  16 – böyük  burma  kisəciyinin  kəsilmiş kə-
narları; 17 – m.quadratus femoris; 18 – a.comitans n.ischiadici. 

---