Last variant of the book pub

72 
bükən dərin əzələlərin arxa səthini örtən fas-
siya, arxadan mili içəri hərləndirən kvadrat 
əzələnin ön səthini örtən fassiya və sümüka-
rası zar ilə, yanlardan isə dirsək və mil fas-
sial düyünləri ilə hüdudlanır. Paron – Piro-
qov toxuma sahəsinin uzunluğu 7 – 8 sm, eni 
3,5 – 4,0 sm, həcmi isə 25 – 30 ml – dir. 
Distal tərəfdə bu kanal bilək kanalına, 
buradan isə barmaqları bükən əzələlərin (sət-
hi və dərin) və baş barmağı bükən uzun əzə-
lənin vətərləri boyunca əlin orta və bayır fas-
sial yataqlarına keçir. Belə bir əlaqə böyük 
praktik əhəmiyyətə malik olub, irinli proses-
lərin qeyd olunan yataqlara keçməsinə şərait 
yaradır. Digər tərəfdən, irinli proses Paron – 
Piroqov toxuma sahəsindən ön sümükarası 
arteriya boyunca sümükarası zar üzərindəki 
dəlikdən saidin arxa səthinə keçir. 
 
Paxion dəliyi və ya çadır oyması 
(apertura Pachioni seu incisura tentorii) 
beyincik  çadırının  basıq və azad ön kənarı 
ilə əsas sümüyün türk yəhərinin arxası arasında 
yerləşir (bax “beyincik çadırı”, 
şək.19 – A,3
).  
 
Pazabənzər sümüklər (ossa cuneifor-
mia) ayaqarxasının distal cərgəsində 
yerləşirlər (
şək.112
). Içəri, ara və bayır 
pazabənzər sümüklər ayırd edilir. 
 
Digərlərindən böyük olan içəri pazabənzər 
sümük öndə I ayaq darağı, arxada 
qayığabənzər, bayırda isə ara pazabənzər 
sümüklərlə birləşir.  İçəri səthində ön qamış 
əzələsinin vətərinə  məxsus  şırım yerləşir. 
Ara pazabənzər sümük içəridə içəri paza-
bənzər, bayırda isə bayır pazabənzər sümük-
lə birləşir. Sümüyün əsası üçbucaq for-
masında olub qayığabənzər sümüklə birləşir. 
Ön ucunda II ayaq darağı sümüyü ilə birləş-
məyə məxsus oynaq səthi vardır. Bayır paza-
bənzər sümük içəridə ara pazabənzər, ba-
yırda kubabənzər, öndə III darq sümüyü, ar-
xada isə qayığabənzər sümüklə birləşir.    
 
Peti üçbucağı və ya bel üçbucağı (tri-
gonum Petitı seu lumbale ) qarının arxa di-
varında bel nahiyəsində yerləşmiş üçbucaq 
formalı sahədir (
şək. 133, b
). Öndən qarının 
xarici çəp  əzələsinin arxa kənarı, aşağıdan 
qalça darağı, arxadan arxanın  ən enli 
əzələsinin ön kənarı ilə hüdudlanmışdır, 
onun dibini qarının daxili çəp  əzələsi təşkil 
edir. Bel üçbucağı bel nahiyəsinin zəif yeri 
hesab olunur. Buradan bel yırtıqları  əmələ 
gələ bilər və peritonarxası sahənin irinli 
prosesləri dəri altına yayıla bilər.  
 
Piroqov fassiyası  və ya bazunun iki-
başlı  əzələsinin aponevrozu (fascia Piro-
gowi, s. aponeurosis m.bicipitis brachii s. 
lacertus fibrosus) bazunun ikibaşlı  əzələsi 
vətərinin səthi hissəsinin liflərindən  əmələ 
Şəkil 112. Ayaq daraqarxası sümükləri 
 
1 – os cuneiforme laterale; 2 – os cuneiforme interme-
dium; 3 – os cuneiforme mediale.  

---

73 
gəlmiş enli zolaq şəklində fassial törəmədir. 
Yuxarıdan aşağıya, bayırdan içəriyə doğru 
çəp istiqamətdə dirsək çuxurunun üzərindən 
çəkilərək, biləyi bükən mil əzələsinin ön 
səthində said fassiyasına keçir (
şək. 113,17
). 
Bazu arteriyasının mil və dirsək arteriyala-
rına bölünməsi  əzələlərdən azad yerdə bu 
aponevrozun altında baş verir. Yuxarı  ətrafı 
dirsək oyağında bükdükdə aponevroz gər-
ginləşərək altda yerləşən damarların izafi hə-
rəkətliliyinin və dizcik kimi önə qabarması-
nın qarşısını alır. 
 
Pirоqоv üçbucağı  çənəaltı üçbucağın 
hüdudları daxilində yerləşir. Bu üçbucaq yu-
xarıdan dilaltı sinir, içəridən çənə – dilaltı 
əzələnin bayır kənarı, arxa və bayır tərəfdən 
ikiqarıncıqlı  əzələnin vətəri ilə hüdudlanır. 
Üçbucağın dibini dilaltı – dil əzələsi təşkil 
edir və buradan dil arteriyası keçir. Cərrahi 
praktikada Piroqov üçbucağından dil arteri-
yasını əldə etmək üçün istifadə edilir. 
 
Pupart bağı və ya qasıq bağı (lig.Pou-
parti seu inguinalis) qarının xarici çəp əzə-
ləsinin aponevrozunun nahiyənin digər fas-
sial törəmələri ilə birlikdə qalçanın ön – üst 
tini ilə qasıq qabarcığı arasında burularaq 
qalınlaşmasından  əmələ  gələn bağdır (
şək. 
64,11
). Bu ad onu ilk dəfə ətraflı təsvir etmiş 
fransız cərrahı Pupart Fransuanın adı ilə 
bağlıdır.
 
Pupart bağı qarının aşağı hissəsinin 
Şəkil 113. Dirsəyin ön nahiyəsinin topoqrafiyası (A – nahiyənin səthi dammar və sinirləri; B – nahiyənin əzələləri) 
 
1 – v.mediana antebrachii; 2 – v.cephalica; 3 – n.cutaneus antebrachii lateralis; 4 – m.pronator teres; 5 – v.mediana 
cephalica; 6 –  m.brachioradialis; 7 – m.brachialis; 8 – n.cutaneus antebrachii posterior; 9 – m.biceps brachii;  
10 – v.basilica; 11 – n.cutaneus antebrachii medialis; 12 – a. et v. brachialis; 13 – n.medianus; 14 – nodi lymphatici cubi-
tales superficiales; 15 – epicondylus medialis; 16 – v.mediana basilica; 17 – aponeurosis m.bicipitis brachii (Piroqov 
aponevrozu); 18 – m.flexor carpi radialis; 19 – m.flexor digitorum superficialis; 20 – m.flexor carpi ulnaris;  
21 – m.palmaris longus; 22 – v.mediana profunda; 23 – n.musculocutaneus; 24 – nodi lymphatici cubitales profundi.  

---

74 
dayağını təşkil etməklə yanaşı, həm də qasıq 
kanalının  əmələ  gəlməsində  iştirak edir. Bu 
bağın kəsilməsi qarın divarının hermetikliy-
inin pozulmasına və  əməliyyatdan sonrakı 
yırtıqların əmələ gəlməsinə səbəb olur. 
Bağın uzunluğu yaşlı şəxslərdə, orta hesabla, 
12,5 sm – dir. Sağ qasıq bağı sola nisbətən 
0,5 – 0,6 sm uzundur. 
Həmçinin, qasıq yırtıqlarının ləğvi məq-
sədilə aparılan cərrahi  əməliyyatların son 
mərhələsi olan qasıq kanalının plastikası za-
manı onun ön və arxa divarını möhkəmlən-
dirmək üçün qarının xarici çəp  əzələsinin 
aponevrozu, daxili çəp və köndələn  əzələ 
qasıq bağına tikilir.   
 
Reyl adacığı (insula Reilli) beyin ya-
rımkürələrinin beşinci payı olub, bayır  şırı-
mın dibində, alın, təpə  və gicgah paylarının 
altında yerləşir (
şək 114,6
). Həlqəvi  şırım 
vasitəsilə onu əhatə edən törəmələrdən ay-
rılır. Adacıq mərkəzi  şırım vasitəsilə ön və 
arxa paylara bölünür. Üzərində olan qısa 
şırımlar vasitəsilə ön pay 5 – 8 qısa qırışığa 
bölünür. Arxa payda bir uzun qırışıq vardır. 
Adacığın ön aşağı hissəsində  şırım və 
qırışıqlar yoxdur. Buraya astana deyilir. 
Adacıq visseral hissi və visseral hərəki 
aktivliklə  və  həmçinin həzm yolunun aktiv-
liyi ilə  əlaqəli strukturdur. Bəzi müəlliflər 
dad mərkəzinin burada yerləşməsini güman 
edir. 
 
 
Ridleyin venoz həlqəsi (circulus 
venosus Ridleyi) sağ  və sol mağaralı 
ciblərin ön və arxa mağaraararsı ciblər vasi-
təsilə bir – biri ilə birləşməsindən əmələ gəl-
miş qapalı venoz dövrandır. Bu dövran hesa-
bına venoz qan axını  hər iki istiqamətdə 
mümkün olur və onun fasiləsizliyi təmin 
olunur.   
 
Rixter yırtığı (hernia Richteri) və ya 
divaryanı boğulma zamanı yırtıq kisə-sində 
bağırsaq ilgəyi yox, onun çözdən azad kənarı 
boyunca divarının bir hissəsi boğulur (
şək 
115
). Digər yırtıqlardan fərqli olaraq, bu yır-
tıq zamanı bağırsaq keçməzliyi  əlamətləri 
baş vermir.  
 
Riоlan qövsü (arcus Riolanı) aşağı mü-
sariqə arteriyasının  şaxəsi olan sol çənbər 
bağırsaq arteriyasının qalxan şaxəsi ilə yuxa-
rı müsariqə arteriyasından ayrılan orta çən-
bər bağırsaq arteriyasının sol şaxəsinin bir-
ləşməsindən  əmələ  gəlmiş arterial anasto-
mozdur (
şək. 116,4
).
 
Digər tərəfdən, sol çən-
bər bağırsaq arteriyasının enən  şaxəsi S - ə 
Şəkil 114. Reyl adacığı  
 
1 – gyrus supramarginalis; 2 – gyrus postcentralis;  
3 – gyrus precentralis; 5 – Reyl adacığının qısa qırışıqları;  
6 –  Reyl adacığı; 7 –  adacığın astanası; 8 – lobus temporalis; 
9 – Reyl adacığının uzun qırışığı; 10 – lobus occipitalis. 

---