İsmayil haciyey naxçivan muxtar respublikasinin iCTİm ai-Sİy ast HƏyati, sosial-iQTİsadi VƏ
Yüklə 4,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
publikasmda yaşayan azərbaycanlılarla əlaqələrin yaradılması mə- sələsi qoyuldu. 1988-1989-cu illərdə Naxçıvanda, Ordubadda, Cul- fada, Şərurda, Sədərəkdə, hətta kəndlərdə keçirilən mitinqlərdə də Şimali A zərbaycanla Cənubi Azərbaycan arasm da əlaqələrdən geniş söhbət getsə də, əməli işə keçilməsi 1989-cu ilin noyabr ayında qərarlaşdırıldı. Rəsmi dairələrə, sərhəd qoşunlarınm rəh- bərliyinə m üxtəlif vasitələrlə, xüsusən çoxminli mitinqlərdə tikanlı məftillərin yığışdırılması tələbləri verilməklə yanaşı, hər dəfə də göstərilirdi ki, əks halda xalq öz gücü ilə bunu həyata keçirəcəkdir. M uxtar respublikanm 17 min hektara yaxm münbit torpaq sahəsi sərhəddə tikanlı məftillər arasm da qalmışdı, onlardan istifadə olunmurdu. Vəziyyəti düzgün qiymətləndirməyən rəhbər dairələr tədbir görməyə tələsm irdilər. «Sərhəd hərəkatı» isə genişlənirdi [19,s.216]. 1989-cu ilin dekabr aymda keçirilən Azərbaycan SSR Ali So- vetinin sessiyasmda Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin sədri S.Əliyeva Naxçıvan əhalisinin sərhəd səddi ilə bağlı tələblərini sessiyaya çat- dırdı və xahiş etdi ki, bu məsələ rəsmi yolla təcili həll edilsin [39, 1992, 2 yanvar]. D ekabr ayınm 4-də və 12-də bütün sərhəd boyu məşəllər qal- dırmaqla və tonqallar yandırmaqla aksiyalar keçirildi. Bu zaman Naxçıvan MSSR-də sərhəd boyu 9 minə qədər adam toplanmış, ça- dırlar qurulmuş, tonqallar qalanmışdı [7, 1991, 28 may]. Dekabrm 12-də keçirilən sərhəd aksiyasmdan sonra qəti qərarlaşdırıldı ki, Cə- nubi Azərbaycanla əlaqələrin yaradılması məqsədilə Araz kənarm- dakı torpaqların əhalinin istifadəsinə verilməsi üçün tikanlı məftillər sökülsün [39, 1991, 31 dekabr]. Aksiya iştirakçıları hökumət qarşısmda 4 tələb irəli sürdü: 1.1921-ci il Qars müqaviləsi gündəliyə gətirilsin. 2.Naxçıvan üzərində Türkiyənin himayəsi bərpa olunsun. İranla danışıqlar aparılıb Nax- çıvana şose və dəmiryolu çəkilsin. 3.Cənubi Azərbaycanla sadələş- dirilmiş gediş-gəliş sistemi təşkil olunsun. 4.Tikanlı çəpərlə Araz çayı arasındakı sahə camaatm istifadəsinə verilsin. Xalq cəbhəsi dekabrm 23-də sərhəd dəstəsinin komandirinə ultim atum göndərib dekabrın 31-dək sərhəddən adamların 29 müoyyon qaydalarla keçmosinə, q o h u m -q a rd a şla rı ilə olaqə saxla- masına im kan yaratm asım tələb etdi. L ak in razılıq əldə olunmadı [19,s.216]. İm periyanm rəhbərliyi h aq q -əd alətin b ərq ərar edilmosi uğ- runda sosini qaldıran xalqa divan tu tm ağ a hazırlaşırdı. Sorhodhrin pozulması bəhanəsi də onun planlaşdırdığı qanlı qırğma boraot ola bilordi. Buna görə də sərhədçilərə m üqavim ət göstərmomok omri ve- rilmişdi [4,s.60]. D ekabrm 29 və 30-da N axçıvan M SSR Ali Sovetinin sodri S.ƏIiyevanm kabinetində A zərbaycan SSR X arici İşlər naziri H.Sa- dıqov, A zərbaycan SSR D övlət Təhlükəsizliyi Komitosinin sodr müavini R.Sadıqov, Azorbaycan SSR Ali Sovetinin göndordiyi de- putat qrupunun üzvləri M .N əsirov, Ə.Şəkinski, M .M əmmədov vo b. ilo aparılan dam şıqlar bir d ah a göstərdi ki, A X C üzvləri, Naxçı- van ohalisi sözlərində qətidirlər və o n larm işi h aq q işidir. Dekabrm 30-da axşam N axçıvan sərhəd qoşunlarının koman- diri polkovnik V. Jukov N axçıvan televiziyası vasitəsilə ultimatum verdi. SSRİ-nin sərhədlərinin to x u n u lm az olduğunu söyləyən V.Jukov sorhoddi sökmək istəyənlər barəsində ciddi tədbirlərin görü- locoyini boyan etdi. D ekabrm 31-do saat 12-də A ra z çayı bo y u 137 km Sovet- İran sorhodlorində həyəcanlar başlandı. M inlərlə adam tikanlı məf- tilloro doğru yürüş etdi, in san lar ölüm ü belə gözlərinin qarşısına alaraq sorhod qurğularm ı dağıtdı [3, v.71]. N əticədə, SSRİ-nin döv- lot sorhoddi boyunca çəkilən tikanlı m əftillər elliklə söküldü. Hər iki torofdon sahildo toplanm ış ad a m la r A razı keçib görüşdülər. İlk dofo olaraq A razm o taym da, bu tay m d a olan in san larm ünsiyyət imkanları yarandı, sadoləşdirilmiş keçid m əntəqələri təşkil edildi. Beloliklo, 1989-cu il dekabrın 31-i dünya A zərbaycanlılarm ın həm- royliyi bayram ına çevrildi, 1990-cı ildə isə həm in günün ildönümü respublikanın dem okratik qüvvələri tərəfindən geniş qeyd edildi. Naxçıvan M uxtar R espublikasm dan başlanıb, Azərbaycanm digor sorhod rayonlarına da yayılan bu üm um xalq hərəkatm a impe- riya vo hegemonluq mövqeyindən yanaşan SSR İ-nin və Azərbayca- nm kommunist rohborliyi, hərbi dairələr q a ra yaxaraq onu antidemokratik, bir qrup ekstrem istin və cinayətkar ünsürün əməli 30 kimi qiyməttandirib, dünya ictimaiyyətinin gözündən salmağa çalı- şırdılar [19,s.217]. 1990-cı il yanvarm 2-də axşam Moskva televizi- yasınm «Zaman» xəbərləri belə bir məlumat yaydı: «Azərbaycanm Naxçıvan MSSR ərazisində bir qrup ekstremist İranla sərhədi pozub, sərhəd zolağmı, avadanlıqları məhv edib və sərhədçilərlə kobud davranaraq onlara hədə-qorxu gəlib». M oskvanm təzyiqi altmda Azərbaycan KP MK-sı 1990-cı il yanvarm 2-də «Naxçıvan MSSR-də dövlət sərhədində kütləvi nizam- sızlıq haqqm da» qərar qəbul etdi. Qərarda sərhəd qurğularmın sökülməsi pislənmiş və bunun respublikada yenidənqurma prosesinə ciddi zərbə vurduğu göstərilirdi [24,s.l7]. 1990-cı ilin yanvarm 4-də SSRİ Ali Soveti Millətlər Sovetinin sədri R.N.Nişanov, Sov.İKP MK-nm katibi A.N.Girenko, Azərbay- can KP MK-nm birinci katibi Ə.X.Vəzirov, SSRİ DTK-sı sədrinin birinci müavini, ordu generalı Bobkov, ordu generalı Varennikov, general-polkovnik Şatalin, general-mayor Şironkin Naxçıvana gəldi- lər. Sərhəd hərəkatı ilə bağlı vəziyyəti sabitləşdirmək məqsədi ilə gəlsələr də, bu işlə bacara bilmədilər, alovlanmış milli-azadlıq hərə- katım söndürə bilmədilər. 1988-ci ildən Azərbaycanda başlanan milli-azadlıq hərəkatı- nm şanlı səhifələrindən olan Naxçıvanm «Sərhəd hərəkatı» uzun il- lərin həsrəti nəticəsi kimi meydana çıxmışdır. Bu hadisəni «Səhər» qəzeti 13 yanvar 1990-cı il tarixli nömrəsində «Oda düşdü oda salan» başlıqlı məqalə ilə geniş şərh edərək, respublika ictimaiyyətinə ilk dəfə olaraq obyektiv məlumat vermişdi. 1989-cu il dekabrm 31-i Dünya Azərbaycanlılarınm Həmrəy- liyi bayramma çevrildi. 1990-cı ildən isə həmin günün ildönümü res- publikanm dem okratik qüvvələri tərəfindən geniş qeyd edildi. «Sərhəd hərəkatı» rəsmi səviyyədə siyasi və tarixi qiymətini ilk dəfə məhz N axçıvanda, Heydər Əliyevin rəhbərlik etdiyi Muxtar Respublika Ali Məclisinin 16 dekabr 1991-ci il tarixli sessiyasmda almışdır. Heydər Əliyevi Dünya Azərbaycanlılarmm Milli Həmrəy- lik və Birlik günü haqqmda məsələnin Naxçıvan Muxtar Respubli- kası Ali Məclisinin sessiyasmda müzakirə olunmasmı, siyasi əhəmiyyətli qərar qəbul edilməsini, Azərbaycan türklərinin uzun illər ayrılıqdan sonra birləşməsi yolunda ilk addım kimi qimətləndirmişdi 31 Yüklə 4,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|