İsmayil haciyey naxçivan muxtar respublikasinin iCTİm ai-Sİy ast HƏyati, sosial-iQTİsadi VƏ

Ümummilli  lider  H eydər  Əliyevin  A zərbaycana  siyasi haki- 
miyyətə qayıdışı ilə A zərbaycan da xilas  edildi.  Ölkə siyasi böhran- 
dan,  xaos  və qarşıdurm adan  qurtardı.
90-cı  illərin  o rta la rın d a   H ey d ər  Əliyev  m əktəbinin  layiqli 
nümayondəsi  V asif  T alıbov  N axçıvan  M u x ta r  Respublikası  Ali 
Moclisinin  Sədri  seçildi.  V .T alıbovun  problem lərə  bəlodliyi,  ardıcıl 
vo  yorulmaz  fəaliyyəti,  m əqsədyönlü  və  fəd ak ar  işinin  noticosində 
Naxçıvanm uğurları ilbəil artdı.  N axçıvan M u x tar Respublikasında 
hoyatın  bütün  sahələrində  m üvəffəqiyyətlər  qazanıldı,  diyarın hər- 
torofli  inkişafı təm in edildi.
Təmoli xalqımızm üm um m illi lideri  Heydor  Əliycvin  Naxçı- 
van M uxtar Respublikası Ali M əclisinin Sədri işlədiyi dövrdo qoyu- 
lan  yeni  həyat  quruculuğu  xətti  ö tən   illər  ərzindo  uğurla  davam 
etdirildi.  Heydər Əliyev siyasi  k u rsu n u  dövrün tələblərinə uyğun və 
yaradıcılıqla davam etdiron Ölkə Prezidenti İlham  Əliyev regionların 
sosial-iqtisadi  inkişafm da  N axçıvanm   xüsusi  ycri  olduğunu  dönə- 
döno qeyd etmişdir.
Artıq m uxtar respublikanm  son on beş ildəki inkişafı «Naxçı- 
van möcüzosi» kimi xarakterizə olunur.  N axçıvan M uxtar Respub- 
likasının  ictimai-siyasi  həyatı  sosial-iqtisadi  və  m ədəni  inkişafla 
paralel aparılmış və ən yüksək nailiyyətlər qazanılm ışdır.  Regionla- 
rın  sosial-iqtisadi inkişafı çərçivəsində bölgədə böyük infrastruktur 
layiholori hoyata keçirilmiş, N axçıvan isə ölkəm izin m ühüm  ictimai, 
siyasi  vo modəni  m ərkəzlərindən  birinə çevrilmişdir.  Bu nailiyyətlər 
ümummilli  lider  Heydər Əliyev və  ölkə  Prezidenti  İlham   Əliyev tə- 
rollndon yüksok qiymətləndirilmişdir.
26

---

B İR İN C İ FƏSİL
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASININ 
İCTİMAİ-SİYASİ HƏYATI
1.1.  Dağlıq Qarabağ hadisəsi və bunun Naxçıvan
Muxtar Respublikasmda ictimai-siyasi vəziyyətə təsiri
XX əsrin 80-ci illərinin sonunda SSRİ-də yaranmış şəraitdən 
istifadə edən erməni millətçiləri DQMV-ni Ermənistana birləşdirmək 
üçün  qeyri-qanuni  aksiyalara  başladılar.  1989-cu il  fevralın  20-də 
Dağlıq  Q arabağ  Vilayət  Sovetinin  növbədənkənar  sessiyasmda 
«DQMV-nin Azərbaycan SSR tərkibindən çıxarılıb Ermənistan SSR 
tərkibinə  verilməsi  haqqm da»  məsələ  müzakirə  olundu  və  qərar 
qəbul edildi  [22,s.ll].  SSRt rəhbərliyinin ikili  siyasəti hadisələri qı- 
zışdırdı, ermənilər bundan istifadə edərək daha da fəallaşdı. Bakıda, 
Sumqayıtda,  Gəncədə, Naxçıvanda və respublikanm bir sıra şəhər- 
lərində etiraz mitinqləri keçirildi.
Qarabağ münaqişəsi, Ermənistandan vəhşi üsullarla qovulan 
azərbaycanlılarm  Naxçıvana  axmı,  Naxçıvanm  sərhəd  kəndlərinə 
silahlı basqmlar əhalini fəal mübarizəyə qaldırdı.  «Daşnak təcavü - 
zünün  gücləndiyi  bir  şəraitdə  satqm  ölkə  rəhbərliyinin  cinayət - 
karcasma fəaliyyətsizliyi»  [25,s. 181]  minlərlə naxçıvanlım  küçələrə, 
meydanlara  çıxardı.  Onlar  Sovet  imperiyasma,  onun  muxtar  res- 
publikadakı sosial dayaqlarına qarşı da mübarizə aparırdı.  Muxtar 
respublikanm  vilayət,  şəhər  və  rayon  partiya  komitələrinə  qarşı 
etiraz mitinqləri və yürüşləri keçirildi.
1988-ci il noyabrın 22-də Naxçıvan şəhərinin mərkəzi meyda- 
nında 30 mindən çox adam toplandı. Mitinqçilər Vilayət partiya ko- 
mitəsinin  birinci  katibinin  mitinqə  gəlməsini  tələb  etdilər.  Birinci 
katib mitinqə gəldi.  Mitinqçilər onu imperiya və onun nökərləri tə- 
rəfmdən təqib olunan Azərbaycan xalqınm böyük oğlu Heydər Əliyevin 
portretini  yuxarı  qaldırmağa  məcbur etdilər.  Rüsvay  olunan  katib
27
A

---

miıinqi dağıtm aq məqsədilə adam larm   üzorino tank yeritdi. Nəticodə 
\;ıralananlar oldu. N axçıvan cam aatı tankları yandırmaqlabərabar, 
X'ilayot  partiya komitosinin binasm a hücum  etdilor [1, s.157]. Bunları 
hohano edon hökum ot noyabrın 24-də N axçıvan şohərindəxüsusiva- 
/iyyot  vo  kom endant  saatı  tətb iq  etdi  [22,s. 12].  22  noyabr 1988-ciil 
tarixli  mitinqdo A zərbaycan X alq Cüm huriyyətinin üç rəngli bayrağı 
tla  qaldırıldı.
Ermonilər m ütəm adi o laraq  N axçıvanm  sərhəd kəndlərinəsi- 
lahlı  hıicumlar  edir,  N axçıvana  gələn  q atarlarm   yolunu kəsir, ona 
/oror yetirir vo m ane olurdular.  1989-cu  il  iyulun  5-də Naxçıvanşa- 
horindo,  O rdubad  və  C ulfa  ray o n la rın d a   çoxminlik  mitinqlər keçi- 
rilir,  respublika hökum ətindən N axçıvanm  müdaiıəsi üçünkonkret 
todbirlor  görm ək  tələb  olunur.  İy u lu n   18-do  Naxçıvan  MSSR AIİ 
Soveti  m uxtar respublikam n təhlükəsizliyini təmin etməkməqsədib 
Naxçıvan  MSSR  D övlət  M ü d aiıə  K om itəsinin  yaradılması barəda 
qorar qobul  etdi.
1989-cu ilin n oyabr-dekabr aylarm da Naxçtvanda «sərhədhə- 
rokatı» genişlondi, İran  İslam  R espublikası ilə Azərbaycan SSR-nin 
Naxçıvan  MSSR arasm dakı sərhəd xəttinin götürülməsi ilə bağlıtəd- 
birlor  keçirildi.
1990-cı  ilin ovvəlindən başlayaraq erməni yaraqlılarınınNax- 
çıvamn  sorhod  kondlərinə  b asq m ları,  dinc  sakinlərin  öldürülməsi 
laktları  artdı.  M artm  26-27-də Ş ahbuzun Şada kəndinə ermənilərsi- 
lahlı  basqın etdi,  atışm a zam anı 6 nəfər yaralandı.  Martın 28-dəSə- 
tlorok  kondinin atoşo tutulm ası nəticəsində  1 nəfər həlak oldu, 3 nəfər 
yaralandı.  Bir  gün  sonra  erm ənilər  B abək  rayonunun  Gərməçataq 
kondindo bir nofori qətlə yetirdi.  B ütün bunlar Naxçıvanda siyasivə- 
/iyyoti gorginloşdirdi,  bununla belə əhalinin ermənilərə qarşımüba- 
ri/osi  giiclondi.
1.2.  «Sərhəd hərəkatı»
A /orbaycanın  azadlıq  h ə rə k a tı  tarixinə  daxil  olan  «Sərhəd 
horokatı» 
m oh/  N axçıvanda  başlandı.  1988-ci  ilin  noyabr ayında 
Naxçıvanda  üm um respublika  m itinqində  əhalinin tələbi kimi irəli 
siirüklü.  Homin  m itinqdə  C ənubi  A zərbaycanda,  İran İslamRes-
28

---