İsmayil haciyey naxçivan muxtar respublikasinin iCTİm ai-Sİy ast HƏyati, sosial-iQTİsadi VƏ

OTl
Hİa
- ■
*&
&,
1
ğımı arzu edirsə,  buna etiraz etmirəm.  Mənim başlıca arzum Azər- 
baycam siyasi vo iqtisadi cəhətdən müstəqil, demokratik respublika 
kimi görməkdir» [9, 2003, 22 iyul].
Bir aydan sonra - 21  avqust  1990-cı ildə Naxçıvan MSSR Ali 
Sovetinin Rəyasət Heyəti qərara aldı:  «Naxçıvan şəhərində anadan 
j 
olduğunu, təhsil aldığmı, uzun illər xidmət etdiyini və hazırda Ümu-
'ı 
mittifaq təqaüdçüsü olub Naxçıvan şəhərində yaşadığmı nəzərə ala-
|| 
raq,  Naxçıvan  M SSR  Konstitusiyasmm  28-ci  maddəsinə  uyğun
| 
olaraq,  1923-cü ildə anadan olmuş, Azərbaycan pasportu olan, azər-
*l 
baycanlı Heydər Əliyev - Heydər Əlirza oğlu Əliyev yoldaş Naxçıvan
! 
MSSR vətəndaşı sayılsın» [19,s.45].
Heydər  Əliyev  respublikanm müxtəlif bölgələrindən  gəlmiş 
j 
nümayəndələrlə görüşlər keçirdi,  onları müstəqillik uğrunda axıra- 
dək mübariz olmağa çağırdı.
1
 
Naxçıvanda yaşayan Heydər Əliyevə böyük ehtiram və hör-
mət,  el  sevgisi  və  xalq  məhəbbəti  onun  vətən,  xalq  qarşısmda 
gördüyü  işlərə,  etdiyi  xidmətlərə  görə  idi  və  günü-gündən  artırdı.
Ijl 
Azərbaycan SSR və Naxçıvan MSSR xalq deputatlığma namizədlər
| j 
irəli sürüləndə naxçıvanlılar tərəddüd etmədən Heydər Əliyevin na-
ı 
mizədliyini yekdilliklə müdafıə etdilər.
Sentyabrm  30-da  Azərbaycan  SSR  xalq  deputatlarmm  və 
yerli xalq deputatları sovetinin seçkiləri keçirildi, Heydər Əlirza oğlu 
! 
Əliyev Azərbaycan SSR-in xalq deputatı və Naxçıvan MSSR-in xalq
deputatı seçildi.
i
|
J 
1.5. Naxçıvanda dövlətçilik ənənələrinin bərpası
Naxçıvan M SSR Ali Sovetinə seçilmiş deputatlarm  1990-cı il 
noyabrm  17-də ilk sessiyası keçirildi. Həmin sessiyaya sədrlik etmək 
Heydər Əliyevdən təkidlə xahiş edildi. O ərəfədə Azərbaycanda icti- 
1 
mai-siyasi vəziyyət həddindən artıq mürəkkəb olduğundan sessiyaya
sədrlik etmək müdriklik və siyasi uzaqgörənlik tələb edirdi.
I 
Heydər  Əliyevin  sədrlik  etdiyi  həmin  sessiya  təkcə  Naxçı-
vanda yox,  bütün A zərbaycanda tarixi bir hadisə  oldu.  Naxçıvan 
MSSR Ali  Sovetinin birinci  sessiyası  «Naxçıvan  MSSR-in  adınm 
dəyişdirilməsi  haqqmda»,  «Naxçıvan  M R Ali  Dövlət  hakimiyyəti
35

---

orqanı haqqında», «Naxçıvan M uxtar Respublikasmm dövlət rəm- 
zləri haqqmda», «1990-cı ilin yanvar aymda Bakı hadisələrinə siyasi 
qiymət verilməsi haqqmda» və b. tarixi qərarlar qəbul etdi [20,s. 129- 
131,  148-150].
Azərbaycanda  ilk  dəfə  olaraq  bu  sessiyada  milli  dövlətçilik 
ənənələrinin dirçəldilməsi baxımmdan, müstəqilliyə can atan Azər- 
baycan  üçün  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edən  bir  sıra  qərarlar  qəbul 
edildi. Sessiya Naxçıvan MSSR admdan «Sovet Sosialist» sözlərinin 
çıxarılması, Naxçıvanm Ali Sovetinin admı dəyişərək onun bundan 
sonra Naxçıvan M uxtar Respublikasmm Ali Məclisi adlandırılması 
haqqmda qərar qəbul etdi. Ali Məclisin birinci sessiyası Azərbaycan 
Cümhuriyyətinin üçrəngli  dövlət  bayrağmın bərpa edilməsi,  onun 
Naxçıvan M R-in dövlət bayrağı kimi qəbul edilməsi haqqm da mə- 
sələyə baxdı.  1990-eı il noyabrm  17-də həmin bayraq  alqış  sədaları 
altmda sessiya  keçirilən zala  gətirildi.  Sessiya Azərbaycan Cümhu- 
riyyətinin  bayrağmm dövlət  bayrağı kimi  qəbul edilməsi  haqqm da 
qanunvericilik təşəbbüsü ilə çıxış etdi.  Həmin sessiyada  1990-cı ilin 
yanvar hadisələrinə siyasi qiymət verilməsi, Bakıda fövqəladə vəziy- 
yətin  götürülməsi və  Dağlıq  Qarabağda vəziyyət  haqqmda,  habelə 
digər mühüm əhəmiyyətli qərarlar qəbul edildi [19, s.66-95; 39,  1990, 
18 noyabr].
D eputat  Afıyəddin  Cəlilov  sessiyanm  iclasmda  Naxçıvan 
M uxtar Respublikası Ali Məclisinin ilk sədri seçildi [24,s.46].
Naxçıvanda bu cür gözlənilməz addımlarm atılması bilavasitə 
Heydər  Əliyevin  təşəbbüsünün  nəticəsi  idi.  Hələ  Bakıda  əyləşənlər 
ölkənin müstəqilliyi barədə qərarm qəbul edilməsi üçün tərəddüdlər- 
dən  qurtula  bilmədiyi  bir  vaxtda,  Naxçıvan  M R   Ali  Məclisi  artıq 
milli dövlətçilik ənənələrinin təşəkkülünə istiqamətlənmiş qəti qərar- 
lar qəbul edirdi.
Azərbaycanm müstəqilliyini istəməyən, hələ də SSRİ-nin bo- 
yunduruğunda qalmaq istəyindən əl çəkməyən ölkə rəhbərliyi Nax- 
çıvan  M R  Ali  Sovetinin  sessiyasında  qəbul  edilmiş  tarixi  qərarları 
«dövlətçiliyə  qəsd»  adlandırdı  və Naxçıvanm  blokada  vəziyyətinə 
düşməsi daha kəskin xarakter aldı.
Heydər Əliyev qətiyyətlə deyirdi ki,  SSRİ adlı dövlət mütləq 
dağılacaq.  Elə  bu  inamm nəticəsi  idi  ki,  SSRİ-nin mövcud  olduğu
36

---

■ j j p j
bir dövrdə Naxçıvan  MSSR-nin  adından  «Sovet  Sosialist»  sözbri 
j  çıxarılırdı.  Sovetlor  İttifaqm m   dağıdıldığmı  görən  M .Qorbaçov 
'  SSRİ-nin saxlanılması üçün yeni ittifaq müqavilosinin  bağlanması, 
j 
ittifaq üzrə referendum keçirilmosi və bu yolla SSRİ-ni saxlamaq ba- 
j 
rədo  göstəriş  verdi.  Azərbaycan  rəhbərliyi  vəzifəsini  qorum aq na- 
'i  minə ittifaq layihəsinə və referendum keçirilməsinə razılıq verdi.
! | 
Heydər Əliyev respublika rəhbərliyinin bu mövqeyini Naxçı-
van MR Ali Məclisinin  14 yanvar  1991-ci il tarixli sessiyasmda kəs- 
kin  tənqid  etdi.  G östərdi  ki,  Azərbaycan  üçün  bu  müqaviləyə 
girmək,  ona  müsbət  rəy  bildirmək  xalqımızm  qarşısında  cinayət 
etmək  deməkdir  [19,s. 104-105].  Heydər  Əliyev həm  də,  respublika 
Ali  Sovetinin  7  m art  1991-ci  il  tarixli  sessiyasmda  SSRİ-nin  saxla- 
nılmasma  m ünasibət  bildirməsi  üçün  keçirilməsi  nəzərdə  tutulan 
Ümumittifaq referendumunda iştirak etməyin əleyhinə çıxdı. «Mən 
yeni ittifaqa daxil olmağm və bunun üçün referendum keçirməyin, 
heç bir şərt qoymadan tam  əleyhinəyəm... Azərbaycanm tam istiqla- 
|  liyyət,  azadlıq,  iqtisadi və  siyasi  müstəqillik yolu ilə  getməsinin tə-
;j  rəfdarıyam...  Azərbaycan  tam   müstəqil  dövlət  kimi  foaliyyət
göstərmək üçün bütün imkanlara malikdir»  [38,  1991,  15 mart].
1991-ci il m artm   14-də Naxçıvan M R  Ali Moclisinin sessiya- 
| 
smda  SSRİ-nin  saxlanılmasma dair  Ümumittifaq  referendumunda 
muxtar respublikam n  iştirak  etməməsi  barədə  qərar  qəbul  edildi.
; 
Sessiyada Heydər Əliyev referendumun əleyhinə çıxış etdi vo müva- 
fıq qərarm  qəbul  olunması  da məhz  onun  təşəbbüsü  ilə  baş  tutdu. 
İqtidarın  bunu  «separatçılıq»  kimi  qiymətləndirmosi,  muxtar  res- 
' 
publikaya  təzyiqlər  göstərməsi  əhalini  yolundan  döndəro  bilmodi. 
Lakin  bütün  bunlara  baxm ayaraq,  Naxçıvan  MR-in  Kommunist 
Partiyasmm rəhbərliyi referendumun keçirilməsi barədə mövqeyin- 
dən  çəkilmədi.  A ncaq  Naxçıvanda  bu  referenduma  seçicilərin  20 
faizə yaxm bir hissəsi qoşuldu və səsvermə baş tutmadı. Demokratik 
qüvvələr referendumu baykot etdilər.
Saxta referendumda iştirak etməmiş Naxçıvana qarşı hücum 
başlandı. Aprelin 5-də muxtar respublika Ali Məclisinin sədri A.Cə- 
lilov vəzifədən azad edildi. Moskva ermənilərin əli ilə Naxçıvan əha- 
lisini cəzalandırmağa çalışdı.  Şərur və Sədərək rayonları güclü atəşə 
tutuldu.
37

---