İslam’da helal ve haram’in yeri ve fikih usulü AÇisindan temellendiRİlmesi Prof. Dr. Abdullah Kahraman* The Place of Halal and Haram in Islam and Grounding them according to Islamic Legal Theory
Yüklə 297,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Çeşitleri
- 4. Haramı bilme yolları
İslam’da Helal ve Haram’ın Yeri ve Fıkıh Usulü Açısından Temellendirilmesi | 51 çizmişlerdir. Bu sebeple de İslâm hukukçularının ço ğunluğu haramı, “kat’î veya zannî bir delil ile şer’an yapılmaması kesin olarak istenilen fiil” şeklinde tarif et- mişlerdir 47 . Tehânevî’nin tanımı ise şöyledir: “Yapılması azabı gerektirecek bir fiilin terkini talep etmektir” 48 . Hanefîler bu noktada bir alt ayırıma giderek bir davranışın “haram” olarak ad- landırılabilmesi için dayandığı delilin kati olmasını şart koşmuşlardır 49 . Buna göre yasak, kat’î bir delil ile sabit ise buna “tahrîm” (haram), zannî bir delil ile sabit ise buna da “tahrîmen kerahet” (tahrîmen mekruh) adını vermiş lerdir 50 .
Burada Hanefîler hükmü ispat eden delilin kat’î olmasını ölçü almışlardır. Ancak aslında Hanefilerle cumhur arasında ko nunun özüyle ilgili bir ihtilâfın olmadı- ğı ve ihtilâfın sadece terminolojide kaldığı söylenmiştir. Zira Hanefîlere göre farz veya vacip, terkinde ceza gerekmesi noktasında nasıl ortaksa, tahrîm ve tahrîmen ke rahet de kaçınılmadığı zaman ceza gere keceği noktasında ortaktır. Hatta Ebû Hanîfe ve Ebû Yûsuf mekruhun ha rama daha yakın olduğunu söylemekle yetin- miştir. İmam Muhammed ise kerih gö rülen davranışların ceza gerektirmesi dik- kate alınınca her mekruhun haram olduğunu söylemiştir 51 . Buna göre Hanefîlerin “haram” tabirini kullanırken il gili âyetin 52 işaretini de göz önünde bulundurarak daha titiz davrandıkları söylenmiştir 53 . İslam hukukçuları bir fiilin veya davranışın haram kılınmasının altında yatan temel sebebin, o fiil veya davranışın, can, akıl, din, ırz ve malı koruma şeklindeki beş temel esasa aykırı ve zarar verici özellik taşıması olduğunu söylemişlerdir 54 . 3. Çeşitleri Haramlar, haram kılınan fiil veya nesnenin mahiyeti, delilinin kuvveti ve ya- saklanan şeyin nevi bakımından kısımlara ayrılmıştır. Yasaklanan fiil veya nesne- nin mahiyeti bakımından iki kısma ayrılmıştır: a. Haram li-zâtihî: Geçici bir sebebe dayanmaksızın bir şeyin bizzat kendi var- lığındaki bir zarar veya çirkinlik (kubh) sebebiyle şâriin doğrudan haram kıldığı fiildir. Haramlığın kaynağı yasaklanan şeyin bizatihi kendisi olduğu için bu tür haramlara “haram li-ayni-hî” adını da verilmiştir. Hırsızlık, adam öldürme, zina, ölmüş hayvan eti yemek, şarap içmek böyledir. 47 Gazâlî, el-Müstasfâ, I, 66, 76; Lâmişî, 60-61; Sadruşşeria, II, 271; Razî, el-Mahsûl, I, 127; Zerkeşî, Bedrüddin Muhammed b. Bahâdır b. Abdullah, el-Bahrü’l-muhit fî usûli’l-fıkh, Kuveyt 1992, I, 255; Şevkânî, İrşâdu’l-fuhûl, Beyrut 1992, 24; Şaban, 247; Koca, “Haram”md., DİA, XVI, 100. 48
Tehânevî, I, 660-661. 49
Kat’î nassın tanımı ve özellikleri için bk. es-Salâhât, Sâmî, “Hasâisu’n-nassi’l-kat’î ‘ınde’l-usûliyyîn”, İslâmiyyetü’l- ma’rife, yıl, 6, sy, 23, 2000/1421, 51vd. 50 Lâmişî, 59; Bahrü-l-ulûm el-Leknevî, Fevâtihu’r-rahamût, I, 58; Koca, “Haram”md., DİA, XVI, 100. 51 Sadrüşşerîa, et-Tavzîh, II, 277; Bahrü-lulûm el-Leknevî, I, 58; Şaban, 251; Koca, “Haram”md., DİA, XVI, 100. 52 Nahl, 16/116.
53 Bk. Koca, “Harâm”md., DİA, XVI, 100. 54 Koca, “Harâm”md., DİA, XVI, 101.
52 | Prof. Dr. Abdullah Kahraman b. Haram li-gayrihî: Kendi varlığındaki bir zarar veya çirkinlik (kubh) sebe- biyle değil de, dıştaki bir sebep veya durumdan do layı haram kılınan fiildir. Bu haricî sebep bazen zaman, bazen mekân bazen de şahıs olabilir. Cuma namazı vaktinde alışveriş, başkasının mülkünde izinsiz namaz kılma, bayram günü oruç tutma bunlar arasında sayılabilir. Burada namaz kılmak, alışveriş yapmak, oruç tutmak aslında meşru fiiller olmakla birlikte yer ve zaman olarak elverişli şekilde yapılmadıkları için haram kılınmışlardır 55 . Haramın bu tür taksimi, usulcülerin eşyada bulunan kötülük ve çirkinliğin mahiyeti hakkındaki görüşlerinin ve nehiy konusunda yaptıkları benzer ikili ayırımın tabii bir sonucu olmalıdır 56 .
Haramı belirleme yetkisinin esasen Yüce Allah’a ait olduğu malumdur. Resul-i Ekrem de Kur’ân’da haram kılınan hususlara açılım getirmiş ve onları yiyecek-içe- cek, giyecek ve kullanılacak eşya bakımından örneklendirmiştir 57 . Âyet ve hadisler bir şeyin haram olduğunu değişik üslup ve ifadelerle bildirmektedir: a. Doğrudan “haram” lafzı, türevleri 58 ve “nehiy” lafzı kullanılarak 59 . b. Bir şeyin “helal olmadığı” bildirilerek 60 . c. Bir işin yasak olduğu ve uzak durulması gerektiği ifade edilerek ve nehiy kalıbı kullanılarak 61 . “Çocukların fakirlik korkusuyla öldürülmemesi” 62 ve “zinaya yakla- şılmaması” âyetlerinde olduğu gibi. d. İşlenecek fiile ceza tertip edilmesiyle. Zina iftirasında bulunanlara seksen değ- nek vurulmasını emreden âyet 63 böyledir 64 .
5. Hükmü İslâm hukukçularına göre haramlığı kat’î delil ile sabit olan bir fiilin haramlığı- na kesin olarak inanılması gerekir. Böyle bir hükmü, meselâ ribâ veya zinanın ha- ram oluşunu inkâr eden kişi Ehl-i sünnet’e göre küfre girmiş olur 65 . Zannî delil ile sabit olan ve Hanefîlerin terminolojisinde tahrîmen mekruh adıyla anılan haramın 55
Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ebî Sehl, Usul
(Temhîdu’l-Fusûl fî ‘Ilmi’l-Usûl), Beyrut 1973, I, 79-80; Sadrüşşerîa, II, 276-277; Karâfî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. İdris es-Sanhâcî, Envâru’l-burûk fî envâi’l-furûk, Beyrut 1998, III, 168- 169 (137. fark); Haskefî, Alâuddin, İfâzatu’l-envâr alâ usûli’l-menâr (thk. M.Berekât), Dımeşk 1992, 89-90; Koca, “Harâm”md., DİA, XVI, 100-101. 56 Serahsî, Usul, Beyrut 1973, I, 79-80; Koca, “Harâm”md., DİA, XVI, 101. 57
Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa b. Muhammed el-Ğırnatî el-Mâlikî, Muvafakât, IV, 14. 58
Bk. Nisâ, 4/23; Mâide, 5/3. 59
Hadis örnekleri için bk. Suyutî, Câmiu’s-sağir, hadis no: 9328-9576. 60
Ahmed b. Hanbel, Müsned,
V, 72; Suyutî, Câmiu’s-sağir, hadis no: 9958, 9959. 61 Suyutî, Câmiu’s-sağir, hadis no: 9981-9987. 62 En’âm, 6/151; Hacc, 22/30. 63 Nûr, 24/4.
64 Şaban, 247-248.
65 Bağdadî, Âbdulkâhir bin Tahir et-Temîmî, el-Fark beyne’l-fırak, 345. Yüklə 297,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|