İslam’da helal ve haram’in yeri ve fikih usulü AÇisindan temellendiRİlmesi Prof. Dr. Abdullah Kahraman* The Place of Halal and Haram in Islam and Grounding them according to Islamic Legal Theory
Yüklə 297,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B. Eşyada Aslolan Mübahlıktır (Yasaklanmamış Her Şey Helaldir) 143
- C. Tahrimde Esas Taabbudîliktir
- D. Helal Alan İnsan ve Toplum İhtiyaçları İçin Yeterlidir
- E. Haramla Sonuçlanan Her Şey Haramdır
- F. Haram Konusunda Hileye Başvurmak Da Haramdır
- G. İyi Niyet Haramı Helal Kılmaz
- H. Haram Şüphesinden Kaçınmak Gerekir
- I. Zaruretler Haramı Mübah Kılar
- K. Haramda Zarar Helalda Fayda Vardır
- L. Haram Bütün Müslümanları Bağlar ve İslam Ülkesi İle Sınırlı Değildir
- M. Helal ve Haram Birleştiğinde Haram Tercih Edilir
İslam’da Helal ve Haram’ın Yeri ve Fıkıh Usulü Açısından Temellendirilmesi | 63 Şâtıbî’nin ifadesine göre, Allah her türden helal ve haramı Kur’ân’da beyan et- miştir. Bu ikisi arasında ise durumu belli olmayan şeyler vardır ve bunlar hem helal hem de haram tarafının hükmünü alabilir. İşte bu konuda Resulüllah devreye girerek durumu hem icmalî olarak hem de detaylı bir biçimde açıklamıştır. İcmalî olarak şu açıklamayı yapmıştır: “Haram bellidir, helal bellidir; bu ikisi arasında ise durumları belli olmayan şüpheli şeyler vardır…” 141
. Kur’an ve Sünnet haramı belirlerken ayrıntıdan ziyade konuyla ilgili kaideyi ve belirli durumların hükmünü vazetmekle yetinmiştir. Bu genel kuralın her devir de anlaşılıp uygulanabilir tarzda takdim edilmesi ise o devrin ehliyetli ve bilgili İslâm bilginlerine bırakılmıştır. Bundan dolayıdır ki, özellikle ilk devir İslâm âlimleri “haram” tabiri ile Allah’ın açıkça haram kıldığı hususları kasteder, hakkında kesin ve açık nas bulunmayan şeyler içinse “haram” demekten kaçınırlar, bunları ifade de daha çok “mekruh, hoş değil, doğru değil, sakıncalı, caiz değil” gibi tabirleri kullanırlardı 142
. B. Eşyada Aslolan Mübahlıktır (Yasaklanmamış Her Şey Helaldir) 143
Allah, kâinâtı ve onun imkânlarını insan için yaratmıştır 144 . Ancak o imkânlardan yararlanmayı bazı esaslara bağlamıştır. Bu esaslara riayet edildiği sü- rece eşyada mübahlık, serbestlik ve kısıtlama olmaması esastır. Bu sebeple İslâm’ın ferdî ve içtimaî hayatla ilgili olarak yasakladığı veya kayıtladığı hususlar dışın da kalan çok geniş bir alan helâl, mubah ve caiz kapsamında yer almaktadır. Nite kim Hz. Peygamber bu hususu hadislerinde şöyle açıklamıştır: “Muhakkak ki Allah birtakım şey leri size farz kılmıştır, onları kaybetmeyi niz. Bir takım sınırlar/ ölçüler koymuştur, onları da aşmayınız. Birtakım şeyleri haram etmiştir, onlara el uzatma- yınız. Birtakım şeylerden de unutkanlık eseri olmayarak size merhamet olsun diye sükût etmiştir, onları da soruşturmayınız” 145
, “Helâl, Allah’ın kitabında helal kıldığı şeydir. Haram da Allah’ın kitabında haram kıldığı şeydir. Hakkında sükût ettiği şey ise affedilmiştir. Onun hakkında sual külfetine girmeyiniz” 146
. Hz. Peygamber bazı yiyecekleri ailevî sebeplerle kendisine yasaklayınca, Yüce Allah buna şöyle müdahale etmiştir: “Ey Peygamber! Eşlerinin rızasını gö zeterek Allah’ın sana helâl kıldığı şeyi niçin kendine haram ediyorsun? Allah çok bağışlayan, çok esirgeyendir” 147
. Böylece Resul-i Ekrem’in bu konuda yaptığı yemini bozması istenmiştir. 141 Şâtıbî, el-Muvâfakât, Kahire ts., IV, 33. 142 Şâtıbî, IV, 287; Karadavî, 27; Karaman, 22-23; Erdoğan, İslam Hukukunda Ahkâmın Değişmesi, 130; TDV İlmihal, II, 176-177. 143 Açıklaması için bk. Suyûtî, el-Eşbâh ve’n-nezâir, 133; İbn Nüceym, el-Eşbâh ve’n-nezâir, Beyrut 1993, 66; el- Mevsû’atu’l-fıkhiyye, XVIII, 74-75. 144 Bakara, 2/29, Câsiye, 13, Lokman, 20. 145 Taberani, Mu’cemu’l-kebîr, XXII, 222; Hakim, Müstedrek, II, 375; Nevevî, el-Erbaûn, 48; farklı lafızlar İçin bk. Dârekutnî, IV, 298. 146 Tirmizi, “Libas” 6, (1726); İbn Mace, “Et’ime” 60, (3367). 147 Tahrîm, 66/1-2.
64 | Prof. Dr. Abdullah Kahraman Bu konuda prensip şudur: Allah ibâdetlerin esaslarını hiçbir insana yetki ver- meden bizzat vazetmiştir. Adet ve insanlar arası ilişkileri düzenleyen muâmelât konularında ise insanlara belirli yetkiler verilmiştir. Buna göre insanlar tarafından geliştirilen uygulamaların İlahî iradeye ve mesaja uygun olmayanlarına müdaha- le ederek bazılarını onaylayıp helal olduğunu; bazılarını ise yasaklayarak haram olduğunu beyan etmiştir.
Dolayısıyla ibâdetler konusunda ilk belirleme Allah’a, muâmelât sahasında ise insana aittir 148
. C. Tahrimde Esas Taabbudîliktir İslam’ın haram kıldığı hükümler dikkate alındığında, haram kılmada genel olarak o şeyin zararlı, pis, tiksinti verici ve iğrenç oluşu gibi özelliklerin esas alın- dığı, bazı şeylerin ise dînî siyasetin gereği olarak haram kılındığı görülür. Mesela, kasden besmele çekilmeden ve Allah’tan başkası adına kesilen hayvanların yenil- memesinin haram kılınması dinî siyasetin bir gereğidir ve bunların haram kılın- ması taabbudî özellik arz etmektedir. Haram kılınan bazı nesnelerin pis, zararlı vb. özellik taşıması ilk etapta ilgili hükmün ta’lîlî olduğunu akla getirebilir. Ancak pis ve tiksinti verici özellik taşıdığı için haram kılınan nesnelerin benzerlerinin aynı katilikte nasslarla haram kılınmayışına bakıldığında tahrimde esasın ta’lil değil, taabbud olduğu sonucuna varılabilir. Mesela domuz eti, hayvanın yetiştirilme tarzı vb. sebeplerle mikrop taşıyor olabilir. Ancak gelişen teknolojik imkânlarla bunun bertaraf edilmesi mümkündür. Nitekim Avrupa ülkelerinde tüketilen domuz eti bu sakıncanın ortadan kalktığına işaret etmektedir. Bu etin lezzetsiz olmadığı da söylenemez. Ancak bütün bunlara rağmen Kur’ân domuz etinin haram olduğunu ısrarla ifade eder. Halbuki pislik yiyen tavuk, kaz, ördek gibi hayvanların (celâle) etleriyle ilgili böyle kati nasslar yoktur. O zaman domuz etinin haram kılınmasın- da zararlı, iğrenç vb. olumsuz özelikler dışında Şâriin haram hükmünü verirken dikkate aldığı başka manalar olmalıdır. Bu sebeple domuz eti ve kati nasslarla ha- ram kılınan diğer haramlar ta’lîlî değil taabbudîdir sonucuna ulaşılır 149 . D. Helal Alan İnsan ve Toplum İhtiyaçları İçin Yeterlidir Yüce Allah vaz ettiği hükümlerle kulun dünyasını ve yaşam alanını daraltma- yı hedeflememiştir. Aksine haramların meydana getirdiği ve istenmeyene zararlı sonuçlar doğurarak hayatı çekilmez hale getirdiği darlık ve huzursuzluktan onları korumak istemiştir. Bu sebeple helal alan daima haram alandan geniş bırakılmış ve bu alanın insanların sağlıklı ve mutlu yaşaması için yeterli olduğu ortaya ko- nulmuştur. Bunun için yasaklanan hemen her şeyin bir alternatifi helal kılınarak insanların darlığa düşmeleri önlenmiştir. Mesela, alkollü içkiler haram kılınırken, diğerleri helal kılınmıştır. Fâizli alış-veriş haram kılınırken pek çok helal kazanç 148 Karadavî, 23-25; Karaman, 21-22. 149 Bk. Erdoğan, İslam Hukukunda Ahkâmın Değişmesi, 130-131.
İslam’da Helal ve Haram’ın Yeri ve Fıkıh Usulü Açısından Temellendirilmesi | 65 yolu mubah kılınmıştır 150 . Çünkü Allah insanlara hayat biçimi olarak sunduğu din ile onları zorluğa ve darlığa müncer kılmak değil kolaylık ve rahmet içerisinde yaşamalarını murad etmiştir. Bunun için Kur’ân’da şöyle buyurulmuştur: “Allah (bütün bunları) size açıklamak, öncekilerin (doğru) hayat tarzlarına sizi yöneltmek ve size bağışlayıcılığı ile yaklaşmak ister; zira Allah her şeyi bilendir, hikmet sahibi- dir. Allah size bağışlayacağı ile yaklaşırken (yalnızca) kendi ihtiraslarının ardından gidenler ise doğru yoldan sapmanızı isterler. Allah yüklerinizi hafifletmek ister; zira insan zayıf yaratılmıştır” 151
. E. Haramla Sonuçlanan Her Şey Haramdır İslam sadece bir şeyi ve davranışı haram kılmakla yetinmemiş, ona götüren ve haramla sonuçlanacak şeyleri de haram kılmıştır. Aynı zamanda doğrudan haram fiili işlemeyi ve bu fiilin işlenmesine zemin hazırlanmasını, yardım edilmesini ve sebep olunmasını da yasaklamıştır. Hz. Peygamber tarafından içki içene, taşıyana, üretene ve servis edene yönelik yasak bu prensibin kaynağını oluşturur. Fıkıh usu- lünde bu prensibe Sedd-i zeria denilmiştir 152
. F. Haram Konusunda Hileye Başvurmak Da Haramdır Aslında gerçek ismiyle Allah’ın yasakları arasında olan bir takım yiyecek ve davranışlar ismi değiştirilmek suretiyle helal hale gelmez. Bu sadece harama kı- lıf bulmaktır. Dolaysıyla farklı bir işlem gibi gösterilse de aslı fâiz olan bir işlem fâizdir, şarabın adı değiştirilse de o madde yine şaraptır 153
. G. İyi Niyet Haramı Helal Kılmaz İslam’da “amellerin niyetlere göre olduğu” temel bir prensiptir 154 . Aslında mu- bah olan bir şey iyi niyetiyle yapılınca ibâdete dönüşür. İbadete kuvvet kazanmak için yemek yemek, harama düşmemek için nikâhlı eşiyle ilişkide bulunmak sevaba vesile olur. Ancak aslı haram olan bir şey ne kadar iyi niyetle yapılırsa yapılsın yine de haram olur. İyi niyet onu helal hale getirmez. Mescit yapmak veya hayır kurumlarına bağışlamak için haram kazançtan
mal elde etmek, ya da haram yolla elde ettiği malı buralara harcamak onu helal hale getirmediği gibi, haram işleme günahını da ortadan kaldırmaz 155 . Hz. Peygamber’in haramdan yiyip giyinen bi- risinin duasının kabul edilmeyeceğini söylemesi 156
bu prensibin dayanaklarından biridir. Ayrıca Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Kim haramdan mal biriktirir 150 Karadavî, 32-34; Karaman, 23. 151 Nisâ, 4/26-28. 152 Karadavî, 34; Karaman, 23-24. 153 Karadavî, 34-35; Karaman, 24. 154 Buharî, “Eşribe”, 6; Ebû Davud, “Eşribe”, 6. 155 Karadavî, 35-36.
156 Müslim, “Zekât”, 19. 66 | Prof. Dr. Abdullah Kahraman sonra da onu tasadduk ederse ondan dolayı bir sevap alamaz, günahı da onun üze- rine olur” 157
. H. Haram Şüphesinden Kaçınmak Gerekir Kur’ân insanlara haram olanları açıkça beyan ederek 158 , Hz. Peygamber de Allah’ın haram kıldığı şeylerin özelliklerini açıklayıp örneklendirerek bu konuda rehberlik etmiş ve onları harama düşmekten korumayı hedeflemiştir. Haram ile haram arasında kalan ve şüpheli bulunan bazı şeylerden kaçınmanın da takva ve ihtiyat gereği olduğu bizzat Hz. Peygamber tarafından şu şekilde ifade edilmiştir: “Haramlar apaçık bellidir, helaller de apaçık bellidir. Bu ikisi arasında (haram veya helal olduğu) şüpheli olanlar vardır. İnsanlardan çoğu bunları bilmez. Bu durumda, kim şüpheli şeylerden kaçınırsa, dinini de, ırzını da korumuş olur. Kim de şüphe- li şeylere düşerse harama düşmüş olur, tıpkı koruluğun etrafında sürüsünü otlatan çoban gibi ki, her an koruluğa düşebilecek durumdadır. Haberiniz olsun, her kralın bir koruluğu vardır, Allah’ın koruluğu da haramlarıdır. Haberiniz olsun, cesette bir et parçası var ki, eğer o sağlıklı olursa cesedin tamamı sağlıklı olur, eğer o bozulursa, cesedin tamamı bozulur. Haberiniz olsun bu et parçası kalptir” 159 .
İnsan ihtiyaçlarını ve maslahatını dikkate alarak haram dairesini dar, helal da- iresini ise geniş tutan İslam, beklenmeyen ve sıkıntı getirerek insan hayatını zora ve dara sokan bir takım durumları da insan lehine değerlendirmiştir 160
. Buna göre, dardan kurtuluncaya kadar ve geçici olmak üzere prensip olarak haram kabul et- tiği bazı hususları zaruretleri aşıncaya kadar helal kabul etmiştir. Bu durum din olarak İslam’ın fıtrat dini ve insan için gönderilmiş olması, gerçekçi olması ve ko- laylığı prensip edinmesiyle 161
izah edilmiştir. Konuyla ilgili olarak Kur’ân’da birçok
âyet vardır 162 .
İslam’ın helal ve haramla ilgili bu prensibi İslam hukukçuları tarafından bazı ilkeler ortaya konulmak suretiyle açıklığa kavuşturulmuş ve sınırları belirli hale getirilmiştir. “zarûretler memnu’ olan şeyleri mubah kılar” 163
kuralı bu konudaki temel İlkelerden biridir. Zaruret dolayısıyla helâl kılınan hususlar ise, “Zaruretler kendi miktarlarınca takdir olunur” 164
, “Mâni zail oldukta memnu avdet eder” 165
, 157 Karadavî, 35-36; Karaman, 24-25. 158 En’âm, 119.
159 Buharî, “İman” 39, “Büyû” 2; Müslim, “Müsakat” 107, (1599); Ebu Davud, “Büyû” 3, (3329, 3330); Tirmizî, “Büyû” 1, (1205); Nesâî, “Büyû” 2, (7, 241). 160 Karadâvî, 39-40; Karaman, 26. 161 Bakara, 2/185; Nisâ, 4/28; Mâide, 5/6. 162 Bk. Bakara, 2/173, 177; Mâide, 5/3; En’âm, 6/145; Nahl, 16/ 115. 163 Mecelle, md. 21. 164 Mecelle, md. 22. 165 Mecelle, md. 24. İslam’da Helal ve Haram’ın Yeri ve Fıkıh Usulü Açısından Temellendirilmesi | 67 “Zarar-ı âmmı def için zarar-ı hâs ihtiyar olunur” 166 , “Zarar-ı eşed zarar-ı ahaf ile izâle olunur” 167
, “Hacet umumi ol sun hususi olsun zaruret menzilesine ten zil olunur”
168 , “Iztırar gayrin hakkını iptal etmez” 169 ku ralları ile sınırlandırılmıştır 170 .
K. Haramda Zarar Helalda Fayda Vardır Yüce Allah bir takım hususları helal, bir kısmını ise haram
kılarken kullarına olan sonsuz rahmetinin eserini göstermiş, insanlara bir şekilde zararı olacak şeyle- ri haram, yararı olacak şeyleri ise helal kılmıştır. Buna göre Yüce Allah, başlangıç- ta ve sonuçta tamamen zararlı olanları haram kıldığı gibi, zararı faydasından çok olanları da haram kılmıştır. Tamamen faydalı veya fayda yönü gâlip bulunanları da helal kılmıştır 171
. Şu âyet bu hususa işaret etmektedir: “Sana, sarhoşluk veren şeyler ve şans oyunları hakkında sorarlar. De ki: “Onların her ikisinde de hem büyük bir kötülük hem de insanlar için bazı yararlar vardır; ancak yol açtıkları kötülük, sağladıkları yararlardan daha büyüktür” 172 .
“habâis” olarak adlandırılmıştır. İlgili âyetlerin bir kısmı şöyledir: “Senden kendile- rine nelerin helâl kılındığını soruyorlar; de ki, Size temiz yararlı şeyler helâl kılınmış- tır. Eğittiğiniz ve Allah’ın size öğrettiğini öğrettiğiniz avcı hayvanların sizden yana yakaladıklarını yiyiniz ve üzerine Allah’ın ismini anınız (Besmele çekiniz). Allah’tan korkup kötülüklerden (murdar ve zararlı şeylerden) sakının; şüphesiz ki Allah he- sabı çabuk görendir” 173 , “Onlar, yanlarındaki Tevrat’ta ve İncil’de yazılı buldukları Resûle, o ümmî peygambere uyan kimselerdir. O, onlara iyiliği emreder, onları kötü- lükten alıkoyar. Onlara iyi ve temiz şeyleri helâl, kötü ve pis şeyleri haram kılar” 174 .
ise özel bir sebebe ve onların cezalandırılmasına matuftur. L. Haram Bütün Müslümanları Bağlar ve İslam Ülkesi İle Sınırlı Değildir Müslüman olan herkes haramlardan kaçınmak zorundadır. Bu konuda ma- kam, rütbe, renk, ırk, coğrafya farkı yoktur. Hz. Peygamber’in “suçu işleyen Muhammed’in kızı Fatıma da olsa ona hırsızlık suçunu uygulardım” buyurması ve peşinden de: “Sizden öncekiler kanunları asillerine değil de zayıflarına uyguladıkla- rı için helak oldular” 175 demesi bu prensibin temelini oluşturur. Ayrıca bir Yahudi 166 Mecelle, md. 26. 167 Mecelle, md. 27. 168 Mecelle, md. 32. 169 Mecelle, md. 33. 170 Uygulama örnekleri için bk. Suyûtî, el-Eşbâh ve’n-nezâir, 179-181; İbn Nüceym, el-Eşbâh ve’n-nezâir, 85vd. 171 Karadavî, s. 31. 172 Bakara, 2/219.
173 Mâide, 5/4, 5. 174 A’râf, 7/157. Ayrıca bk. Nisâ, 4/2, Mâide, 5/10. 175 Buhârî, “Enbiyâ”, 54, “Meğâzî”, 53, “Hudûd”, 11; Müslim, “Hudûd”, 9.
68 | Prof. Dr. Abdullah Kahraman ile Müslüman arasında cereyan eden ve şüpheli olan hırsızlık hadisesinde aslında haklı olan Yahudi olduğu halde Hz. Peygamber’in iyi niyetle müslümandan yana hüküm vermeye meyletmesi üzerine 176 gelen âyetler onu uyarmıştır 177 .
Müslüman imanı, ahlakı ve şahsiyetiyle her yerde Müslümandır. Bu bakım- lardan İslam ülkesinde olmasıyla olmaması arasında fark yoktur. Bu konuda özel şartlar için verilen fetvalar kural oluşturmaz. Bazı âlimlerin İslam ülkesi dışında fâiz ve kumara bazı özel gerekçelerle izin vermiş olması, ulemanın çoğunluğu tara- fından kabul görmemiştir 178
. Haram her yerde haram olduğuna göre, Müslümanın bu anlayışla haraket etmesi onun imanına ve şahsiyetine zarar verir. M. Helal ve Haram Birleştiğinde Haram Tercih Edilir Bazılarının hadis olarak naklettiği 179 ve geniş bir uygulama alanı olan bu pren- sibe göre, helal ve haram olan bir yiyecek, haram ve helal olan bir kazanç, temiz ve pis olan bir nesne birbirine karıştığında ihtiyaten haram olana göre hüküm ve- rilir 180
. Sonuç İslam insanları yolun en doğrusuna iletmek için en güzel, en sağlam ve en güzel ifadesini Kur’ân’da bulan hükümler getirmiştir. Bu hükümler insanların dünya ve ahiret saadetini gerçekleştirmeye yöneliktir. Bu yüzden dini hükümlerin makâsıd ve mesâlihten ayrı düşünülmesi imkânsızdır. Bu hükümler içerisinde helal ve ha- ramın önemli ve merkezi bir yeri vardır. Her sistemin yasaklamaları, kısıtlamaları ve koruları vardır. Hz. Peygamber’in ifadesiyle İslam’ın koruları ise Allah’ın ha- ramlarıdır. İslam’ın helal ve haram kılma anlayışında insanın, toplumun, çevrenin ve bir bütün olarak evrenin aynı zamanda öte dünyanın maslahatı vardır. Bu se- beple insan başta olmak üzere diğer varlıkların faydasına ve maslahatına hizmet edecek her şey helal, zarar verecek şeyler ise haram kılınmıştır. Önemi, hassasiyeti ve taşıdığı maslahatların evrenselliği sebebiyle İslam’da he- lal ve haramı belirleme yetkisi Yüce Allah’a aittir. Hz. Peygamber ise O’nun helal ve haram kıldığı hususları en güzel şekilde açıklamış ve örneklendirmiştir. Kur’ân temel haramlar yanında haram kılma gerekçesinin de temel belirleyicilerini gös- termiştir. Kesin haramlar nassla sabittir. İslam’da sınırları kesin nasslarla sabit olan haramlar dinin esas yapısını oluştu- ran unsurlardandır. Bu sebeple haramlar konusunda değişmezlik esastır. Helal ve 176 Bk. Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed, Esbâbu’n-nüzûl, Beyrut 1986, 103. 177 Nisâ, 4/105-109. 178 Bk.
Karaman, Günlük Hayatımızda Helaller ve Haramlar, İstanbul 2006, 26-29. 179 Bk. Sehâvî,
el-Makâsıdu’l-hasene, 574 (no: 940). 180 Uygulama örnekleri için bk. Âmidî, Seyfuddîn, el-İhkâm, Beyrut 2005, IV, 487; Pezdevî, Keşfü’l-esrâr, III, 178; İbn Nüceym, 109vd.; Suyutî, 209; Leknevî, II, 206; el-Mevsû’atu’l-fıkhiyye, XVIII, 75-77.
İslam’da Helal ve Haram’ın Yeri ve Fıkıh Usulü Açısından Temellendirilmesi | 69 haramlar ahkâmın değişmesi açısından değerlendirildiğinde değişmez alana dahil olurlar. Çünkü haram alan ve harama riayet anlayışı dine bağlılık ve dindarlık zih- niyetini besleyen ve zaruri maslahatlardan biri olan dinin korunması açısından önemli hükümlerdir.
Zaruret başta olmak üzere, ciddi ve olağanüstü durumlar ya da üst maslahatlar ortaya çıkmadıkça haram ve helalin bünyesinde barındırdığı maslahatlar dikkate alınarak bu sınırlar aşılmamalı ve aşındırılmamalıdır. Haram- lar bir yönüyle Allah’ın hadleri (hududullah) olduğundan dolayı dinin korunması büyük ölçüde onların korunmasına bağlıdır. Haram ve helalin dindeki yerinin büyüklüğü ve Müslümanın hayatındaki et- kisinin önemi sebebiyle tanımlanmaları da önem arz etmiştir. Bu bakımdan İslam alimleri bu kavramları, inanç, ahlak ve hukuk ilkelerini dikkate alarak tanımlama cihetine gitmişlerdir. Tarih boyunca Müslümanların kendi dini ve kültürel kimliklerini muhafaza etmeleri büyük ölçüde yaşadıkları toplumlarda helal ve haram sınırlarını koruma- larıyla olmuştur. İnanç, ibadet, hukuk, iktisat, siyaset gibi hemen her alanı kapsa- yan helal haram anlayışı Müslümanların insanlığa alternatif değerlerin sahipleri olduklarının da en büyük delilleri arasında yer almıştır. İslam’ın kırmızı çizgileri olan haramlara riayet eden Müslümanlar kültürel olarak asimilasyondan kurtulma yanında, diğer insanlara da bu tavırlarıyla hem mesaj vermiş hem de örnek olmuşlardır. İnançlarıyla pratikleri tutarlı olan Müslü- manlar, İslamlaşmanın hızlanmasına da önemli katkıda bulunmuşlardır. Yüklə 297,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|