İslam’da helal ve haram’in yeri ve fikih usulü AÇisindan temellendiRİlmesi Prof. Dr. Abdullah Kahraman* The Place of Halal and Haram in Islam and Grounding them according to Islamic Legal Theory
Yüklə 297,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7. Helalle ilgili bazı prensipler
- B. Haramın Tanımı, Çeşitleri, Çerçevesi, Bilinme Yolları ve Hükmü (Yorumu) 1. Nasslarda Haram Kavramı
- 2. Haramın Tanımı
İslam’da Helal ve Haram’ın Yeri ve Fıkıh Usulü Açısından Temellendirilmesi | 49 zan gecelerinde karı-koca ilişkisinin helâl olduğu 33 , deniz avının helâl kılındığı 34
helâl kelimesi veya türevleri kullanılarak bildirilir 35 . Mesela bir âyette şöyle bu- yurulmuştur: “Bugün size iyi ve temiz olan şeyler helal kılındı. Kendilerine kitap verilenlerin yiyecekleri size helaldir, sizin yiyecekleriniz de onlara helaldir” (
) 36 . b) Kur’an ve Sünnet’te belli bir yanlış anlayışı ve kaygıyı gidermek için bir şeyin helâl olduğu, yapılmasında bir günah ve sakıncanın bulunmadığının bildirilmesiyle. Bunun için “günah yoktur” ( ...
, ) manasına gelen lafız ve ifa- deler kullanılır. Nitekim bazı âyetlerde haram kılınan yiyecekler sayıldıktan sonra zaruret halinde bunlardan zarureti giderecek ölçüde yenmesinde günah olmadığı bildirilmiştir 37 .
sonra gelen emir, bir davranışın yapılmasını isteme değil haramlığın kalktığını ve hükmün es ki halini aldığını bildirme amacı taşır. “İhram dan çıkınca avlanınız” 38
39 kaldırmıştır. d) Vücuba değil de ibâhaya delalet ettiğine dair delil bulunan emir sıygası yoluy- la. “Allah’ın rızkından yiyin-için…” 40 âyeti böyledir. Aslında Kur’an’da değişik vesilelerle zikredilen “evleniniz, yiyiniz, içiniz, gezip dolaşınız” gibi emirler, bu fiillerin helâl olduğunu bildirmekten çok aslen helâl olan bu fiiller işlenirken dikkat edilecek hususları, hikmet ve amaçları açık lamaya yöneliktir. e) Bir şey hakkında herhangi bir yasağın bulunmamasıyla. Bir şey hakkında yasaklayıcı bir delil yoksa “eşyada aslolan mubahlıktır(istishâbü’l-asl)” kuralından hareketle onun helal olduğu sonucuna ulaşılır. Kur’an’da göklerde ve yerlerde ne varsa hepsinin insan için yaratıldığı, insanın emrine ve istifadesine verildiği sıkça ifade edilir. Temiz ve güzel olan her şeyin helâl kılınıp sadece kötü ve çirkin şeyle- rin haram kılındığının bildirilmesi de bu anlamdadır. Kur’an ve Sünnet’te sadece yapılması istenmeyen veya doğru bulunmayan hususlar tek tek veya ilke olarak açıkça belirtilmiş, böylece geriye kalanların prensip olarak helâl ve mubah olduğu kendiliğinden orta ya çıkmıştır 41 . 33 Bakara, 2/187. 34 Mâide, 5/96. 35
Başka örnekler için bk. el-Bakara, 2/168; Âi-i İmrân, 3/50, 51; Mâide, 5/1, 4, 5, 88,); A’râf, 7/157; Enfâl, 8/69; Nahl, 16/ 114; Ahzab, 33/50. 36 Mâide, 5/5.
37 Bk. Baka ra, 2/158, 173, 198, 203, 235, 236, 282; Nisâ 4/23, 24, 102; Mâide, 5/93; Nûr, 24/29, 58, 61, 62; Ahzâb, 33/5, 55; Feth, 48/17; Mümtehine, 60/10. Bazı hadisler için bk. Süyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekir, Câmiu’sağîr, Beyrut ts., hadis no: 272, 273, 9706-9709. 38 Mâide, 5/2.
39 Mâide, 5/95-96. Ayrıca bk. Cum’â, 62, 10. 40 Bakara, 2/60.
41 el-Mevsû’atu’l-fıkhiyye, XVIII, 77; Şaban, Zekiyyüddin, İslam Hukuk İlminin Esasları (terc. İ. Kafi Dönmez), Ankara 1996, 253-254; Koca, “Helâl”md., XVII, 177.
50 | Prof. Dr. Abdullah Kahraman 6. Hükmü Helâlin hükmü, teklifi hükmün kısımlarıyla ilgili ihtilâflara bağlı olarak farz, vacip, mendup ve mubah kavramlarından hangisinin alanına girdiğine bağlıdır. Meselâ helâle konu olan şey vacibin sahasına giriyorsa mutlaka yerine getiril mesi gerekli olup işleyen sevabı, özürsüz terk eden ağır cezayı hak eder; mubah kavramı içerisine giriyorsa yapılıp yapılmamasında sevap veya günah olmayıp her iki tercih birbirine eşittir 42 . 7. Helalle ilgili bazı prensipler İslam hukukçuları, helâlle ilgili bazıları temel, bazıları ikinci derecede veya yardımcı nitelikte bir takım prensipler oluşturmuşlardır. Bu prensipler haramla ortak olduğu için aşağıda açıklanacaktır. B. Haramın Tanımı, Çeşitleri, Çerçevesi, Bilinme Yolları ve Hükmü (Yorumu) 1. Nasslarda Haram Kavramı Haram kelimesiyle çeşitli türevleri sözlük anlamlarında Kur’an’da seksen üç 43 . Bunların çoğun da, ileride oluşacak terim anlamı için esas teş- kil edecek şekilde Allah’ın yasak kıldığı fiillerden, dinî yasaklardan, bazı âyetlerde de kişilerin bazı fiilleri kendilerine yasak saymasından söz edilir 44 . Haram kelimesi çeşitli türevleriyle birlikte birçok hadiste de geçmektedir 45 . 2. Haramın Tanımı Haram kelimesinin anlam örgüsü, “yasaklama, engelleme, mahrum bırakma” etrafında dönüp dolaşmaktadır. En genel ifadesiyle haram, yapılması din tarafın- dan yasaklanan fiildir. Fıkıh terimi olarak haram, mükelleften yapılmaması kesin ve bağlayıcı tarzda istenen fiili ifade eder. Ahlâk ve hukuk literatüründe muhar- rem, mahzur, menhiyyünanh, memnû’, mezcûrünanh, ma’siyet, zenb, kabîh, seyyie gibi çeşitli kelimelerin de “yasaklanan şey” mânasında haramla aynı veya yakın anlamlarda sıkça kullanıldığı görülür 46 .
şer’an zemmedilen şey” ve “terkedeni övgüye lâyık kılan şey” gibi hususların altını 42
Şaban, 254; Koca, “Helâl”md., DİA, XVII, 177. 43
Bk. Muhammed Fuad Abdülbâkî, el-Mu’cemu’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, “hrm” md. Örnek âyetler için bk. Bakara, 2/85, 173, 187, 194, 275; Al-i İmrân, 3/50, 93; Nisa, 4/23, 160; Maide, 5/1, 3, 26, 72, 87, 96; Enam, 6/119, 138, 139, 140, 143, 144, 145, 146, 148, 150, 151; Araf, 7/32, 50, 157; Tevbe, 9/29, 37; Yunus, 10/59; Nahl, 16/35, 115, 116, 118; İsra, 17/33; Hacc, 22/30; Nur, 24/3; Furkan, 25/68; Neml, 27/91; Kasas, 28/12; Tahrim, 66/1. 44 Tahrîm sûresine bu adın verilmesi bu anlamdadır. 45 Bk. Wensinck, el-Mu’cem, “hrm” md.; Demirci, Kürşat, “Haram”md., XVI, 98. 46 Semerkandî, Alâuddin, Mîzânü’l-usûl, Katar 1984, 40; Râzî, Fahreddin, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer, el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh(tahkik, Taha Cabir Feyyaz el-Alvanî), Beyrut 1992, I, 101; Lâmişî, 58-59; Şevkânî, İrşâdu’l-fuhûl, Beyrut 1992, 24; Koca, “Haram”md., DİA, XVI, 100. Yüklə 297,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|